Þjóðviljinn - 24.03.1985, Side 11

Dönsk ungmenni taka
auð hús traustataki - og lenda
í útistöðum við lögreglu og kerfiskalla
Gestur Guðmundsson skrifar frá Danmörku
Ljósmyndir: Haraldur Örn Jónsson
Ertu íhúsnœðisleit?Áttu eng-
an hundraðþúsundkall að
snara út í útborgun? Því síður
efni á að kaupa svo mikið
sem ósamþykkta kjallara-
íbúð? Láttu ekki hugfallast,
heldur leitaðu uppi slatta af
fólki sem eins er ástatt fyrir.
Röltið um bœinn þangað til
þið finnið tómt húsnœði,
kannski aflóga skrifstofu-
eða verksmiðjuhúsnœði, og
flýtið ykkur að flytja inn í það
áður en einhver braskarinn
hefur breytt þvf í rándýrar
eignaríbúðir. Takið hús! Ger-
ist hústakar!
Hústaka er vitaskuld ekki
svona einfalt mál. Að öllum lík-
indum kemur brátt einhver
eigandi í ljós og lætur lögregluna
henda ykkur út. En haldið ótrauð
áfram. Þið vekið athygli á vand-
amálinu, takið þátt í að þrýsta á
stjórnvöld um aðgerðir og kann-
ski verðið þið að lokum látin í
friði í einhverjum húsum sem þið
hafið tekið. Slíkera.m.k. reynsla
hústaka í Vestur-Evrópu.
Tökum hús
ó Evrópu!
Hústökur eru ekki nýtt fyrir-
brigði. Á hippaárunum bar nokk-
uð á þeim. Þá voru þær oft pólit-
ískar aðgerðir, til að vekja athygli
á því að verið var að tæma og rífa
fullnýtanleg hús, til þess að hægt
yrði að reisa arðvænlegri stórhýsi
á sömu lóðum. Um 1980 fór svo
faraldur um alla Vestur-Evrópu.
f fjölmörgum stórborgum mynd-
uðust hreyfingar hústaka, sem
þróuðu ekki bara með sér ákveð-
inn stíl við hústökur og lögreglu-
bardaga, heldur urðu kjarninn í
nýrri æskulýðsmenningu stór-
borganna. Hústökur eru samof-
nar sögu „no future” kynslóðar-
innar, rétt eins og pönktónlist,
atvinnuleysi, anarkí. vonleysi,
dóp og villt málverk. I helstu ork-
umiðstöð þessarar menningar,
Vestur-Berlín,- varð framsókn
hústakahreyfingarinnar mikil
lyftistöng þeirri sköpunargleði,
sem braust fram í villta málverk-
inu, nýjum tónlistarstraumum og
kraftmiklu lífi nýju sambýlanna
og kaffihúsanna sem spruttu fram
í „frelsuðum” húsum
Kreuzberg-hverfisins. í Amster-
dam fengu hústakar nafnið „Kra-
aker”, þar sem líkt er eftir því
hljóði sem kemur þegar kúbein
spennir upp dyr sem negldar hafa
verið aftur. Vegna framsækinnar
húsnæðislöggjafar þar um slóðir,
en hún bannar m.a. að láta hús
standa tóm, hafa „kraaker”arnir
getað setið um kyrrt og fengið
leigusamninga í allmörgum hús-
um, þeir eru nú orðnir ein helsta
miðstöð æskulýðs- og utangarðs-
menningar borgarinnar; ný kyn-
slóð hefur tekið við af próvóum
og hippum sem forystuafl skap-
andi borgarmenningar.
Hústökum í Vestur-Berlín
tókst ekki jafn vel að festa sig í
sessi (fyrir utan villtu málarana
og einstaka tónlistarmenn sem
fylla raðir alþjóðlegs þotu-
gengis). Nýr hægri meirihluti
borgarstjórnar gekk rösklega til
verks að þýskum sið og lét lög-
regluna tæma flest þau hús sem
tekin höfðu verið. Örfáir fengu
húsaleigusamning, en enn á ný
ráfa pönkararnir um borgina eins
og hrædd dýr á veiðitímanum.
Svipaða sögu er að segja um flest-
ar evrópskar stórborgir. í gósen-
landi smáborgaralegra lifnaðar-
hátta, Sviss, hafði það gerst fyrir
hálfum áratug að skyndiiega
spruttu fram þúsundir tötralegra
ungmenna, tóku hús, korhu upp
æskulýðshöllum og fóru í mót-
mælahópum um götur. Slíkt varð
vitaskuld ekki þolað, og hin
hreinlætisóða yfirstétt Sviss sóp-
aði þessu vandamáli undir gólf-
teppið með öllum hinum. Með
barsmíðum og niðurrifi þröngv-
uðu yfirvöld tötrughypjunum aft-
ur niður í jörðina.
Danir fara
á stjá
Nýja hústakahreyfingin hófst í
Danmörku 1981 með „frum-
kvæðishópi um æskulýðshús”.
„Ini’tivgruppen” settist að í
hverju tóma verksmiðjuhúsinu á
fætur öðru, en var fleygt jafn-
harðan út. Hópurinn stækkaði og
efldist að samheldni, og þegar
hann fékk frið í nokkurn tíma í
gömlu nunnuklaustri, kom í ljós
að þátttakendur vantaði ekki
bara félagsmiðstöð, heldur jafn-
framt húsnæði og ungmennin
reyndu að koma sér fyrir í klefum
nunnanna. Að lokum urðu hús-
takarnir að hverfa þaðan og um
skeið skiptist baráttan og hópur-
inn á tvær vígstöðvar - íbúðar-
húsnæði og félagsmiðstöð. Um
þessar mundir voru heilu hverfin
á Norðurbrú rifin niður og hús-
takarnir settust að í heillegustu
húsunum, sem rífa átti. Þar tókst
þeim að vera í hálft ár, en einn
morgun mættu nokkur hundruð
lögregluþjóna á Norðurbrú, íbú-
arnir flúðu í gegnum jarðgöng
sem þeir höfðu grafið, og um
kvöldið var búið að rífa þau þrjú
hús, sem hústakarnir höfðu ráðið
yfir.
Þessi tími var hins vegar dýr-
mæt reynsla fyrir hústakana. Þeir
prófuðu sig áfram, hvernig þeir
vildu búa, lærðu ótal hluti um
standsetningu húsa - að ein-
angra, tengja leiðslur, flytja
veggi, smíða innréttingar o.s.frv.
- og meðal þeirra myndaðist
sterk samstaða. Vorið 1983 tókst
þeim að herja aflóga félagshei-
mili út úr borgaryfirvöldum, til
að gera þar æskulýðsheimili sem
lyti að öllu leyti stjórn þátttak-
enda. Hústakarnir unnu mikið að
því að gera húsið upp og um leið
höfðu þeir eignast miðstöð, þar
sem menning þeirra gat blóm-
strað og þau gátu skipulagt nýjar
hústökur.
Hvað er
Ungbo?
Hústökum hefur aldrei linnt
lengi í senn. Síðustu árin hafa hú-
stakar æ oftar komist í tæri við
fyrirtæki, sem ætlað er að leysa
húsnæðisvanda æskufólks og
heitir Ungbo. Þeir hertóku nokk-
ur hús, sem Ungbo hafði keypt og
kröfðust þess að unga fólkið fengi
sjálft að innrétta þau. Þaðan var
þeim hent út, en síðan gerðist það
að Ungbo keypti tvö hús sem
hústakarnir höfðu sest að í. Þeim
hafði verið hent út úr öðru, Gyld-
enlövesgade 12, en sátu, og sitja
enn, sem fastast að Ryesgade 58.
Ungbo er sjálfseignastofnun á
vegum hins opinbera og hefur
það verkefni að bjóða ungu fólki
leiguhúsnæði á viðráðanlegu
verði, og rekur auk þess félags-
miðstöðvar. Það húsnæði sem
Ungbo býður upp á, eru lík stúd-
entagörðum, þ.e. einstaklings-
herbergi, með aðgangi að eldhúsi
og baði. Herbergin eru jafnan
lítil, 10—15 m2, leiga er allhá eða
um 800 danskar krónur á mánuði
(ca. 3 þús. ísl.), og tilviljun
ræður, hverjir búa saman á gangi
og deila eldhúsi og baði. Hústak-
arnir eru orðnir vanir allt öðru
sambýlisformi, þar sem heimilið
er meira en skápur þar sem þú
getur látið þér leiðast. Þeir eru
vanir því að eiga líf sitt, bæði
vinnu og hvíld, á heimilinu - búa
með sambýlissniði, veljast sjálf
saman og vinna sameiginlega að
innréttingu húsnæðisins og öðr-

3»

Til að komast inn þarf maður fyrst að fara á bakvið húsið...
... og síðan upp brattan járnstiga upp á aðra hæð.
um verkefnum. Auk þess eru þau
upp til hópa atvinnulaus og fjár-
vana, svo að herbergi Ungbos eru
þeim lítt fýsilegur kostur.
Með því að taka hús Ungbos
voru hústakarnir öðrum þræði að
vekja athygli á því, að æskan var
alls ekki með í ráðum við aðgerð-
ir í húsnæðismálum sínum - og að
niðurstaðan var eftir því. Ungbo
brást heldur ekki betur við þess-
um hústökum en hverjir aðrir
braskarar; þeir létu lögregluna
henda hústökum út um leið og til
þeirra spurðist. Þetta sætti hins
vegar gagnrýni margra og í árs-
byrjun 1984 söðlaði fyrirtækið
um - í orði kveðnu. Það keypti
hús, sem hústakarnir höfðu tekið
minnst 10 sinnum og misst jafnoft
og hófu samningaumleitanir við
þá um að gera húsið upp og reka
það með þátttöku hústakanna.
Ungbo setti það skilyrði að hús-
takarnir héldu sér frá húsinu á
meðan samningar stæðu yfir.
Skömmu síðar keypti fyrirtækið
svo annað hús, þar sem hústak-
arnir voru búnir að koma sér fyrir
og óskuðu enn eftir samstarfi. Að
þessu sinni neituðu hústakarnir
að hleypa stjórn Ungbo og arkit-
ektum þeirra inn í húsið, fyrr en
búið væri að semja um að íbúarn-
ir réðu sjálfir hvernig húsið yrði
innréttað og sæju sjálfir um að
gera það.
í þessari biðstöðu hafa málin
verið í rúmt ár.
Ólíkir heimar
Þrátt fyrir ótal samningafundi í
rúmt ár, hafa Ungbo og hústakar
ekki færst nær hvort öðru. Öðr-
um megin við samningaborðið
sitja gamalreyndir sósíaldemó-
kratískir kerfískallar. Þeir eru
vanir því að fara með miðstýrt
vald, kunna vel skil á þeim frum-
skógi laga og reglna sem gilda um
húsnæðismál, og hafa ekki hug-
myndaflug til að víkja frá laga-
bókstafnum. Þeir hafa rokháar
tekjur, búa í stórum einbýlishús-
um og verja deginum á stjórna-
og nefndafundum, sífellt að taka
ákvarðanir um það, hvað öðrum
er fyrir bestu. Hinum megin sítur
hópur ungs fólks, sem ber næsta
litla virðingu fyrir skrifræði og
valdi en hefur einfaldar kröfur til
lífsins: þau vilja ráða sínu nánasta
umhverfi sjálf; veljast saman í
hópa sem innrétta niðurnídd hús-
in með sambýlissniði og síðan
vilja þau ráða rekstri húsanna
sjálf með beinu lýðræði. Þau eru
flest atvinnulaus og lifa á félags-
legri aðstoð, sem jafngildir ca.
hálfum Iðjutaxta; en þrátt fyrir
kröpp kjör, er frami á vinnu-
markaði þeim lítt fýsilegur kost-
ur. „Hvers vegna ætti ég að fara í
langt nám, þegar ég veit að ég
verð atvlnnulaus að því loknu?
Ég get alveg eins byrjað strax á
því að læra að vera atvinnulaus.”
Það er erfitt að fá þessa tvo
heima til að mætast, hvað þá að
læra hvor af öðrum eða verða
sammála um eitt eða neitt.
Ég var svo heppinn að komast
inn á einn samningafund. Að
þessu sinni voru ekki bara mættir
fulltrúar hústaka, heldur nokkrir
tugir þeirra og það var lær-
dómsríkt að verða vitni að á-
rekstri tveggja heima. Kratísku
kerfiskallarnir töluðu tungu
valda og laga, í eins konar krat-
ískum kansellístfl: „Jeg má kon-
statere at forholdene i huset má
lovliggöres og bringes i overens-
stemmelse med normal-'
vedtægten, fpr der kan blive tale
om regulære fremskridt hvad
angár arbejdet omkring istand-
sættelse af huset.” Á hinn bóginn
stóð hópur ungs fólks sem talaði
beint frá hjartanu og af algeru
virðingarleysi fyrir öllum yfir-
völdum: „I okkar augum snýst
málið ekki bara um að fá þak yfir
höfuðið. í gegnum baráttu und-
anfarinna ára höfum við komist
að því hvernig við viljum lifa. Við
viljum vera saman. Við viljum fá
að ráða fram úr málum okkar í
sameiningu og án íhlutunar ein-
hverra valdhafa. Við viljum að
það sé samhengi í lífi okkar - h var
og hvernig við vinnum, búum og
njótum frístunda, og við getum
fengið slíkt samhengi með því að
fá þetta hús til umráða.” Hústak-
arnir höfðu mjög sterkt tromp á
hendi, þar sem Ungbo hafði feng-
ið fjárveitingu til endurbóta á
umræddu húsi frá þróunarstofn-
un byggingariðnaðarins, með því
skilyrði að gerðar yrðu tilraunir
með að láta íbúana bæði ráða og
framkvæma endurbætur og
rekstur húsanna. Krafa Ungbos
um að farið sé í einu og öllu að
lögum og reglum, brýtur í bága
við skilyrði fjárveitingarinnar,
sem kveða á um að gera skuli
undantekningu frá lögum, regl-
um og venjum.
Á þessum fundi mættust tveir
ólíkir reynsluheimar. Hústakarn-
ir töluðu tæpitungulaust og köll-
uðu viðmælendur sína valdasjúka
kerfiskalla, sem ekki vissu hvern-
ig það er að vera ungur nú á
dögum. Kerfiskallarnir voru
kurteisir á yfirborðinu, en héldu
fast í valdsmannslegt tungutak og
settu óbeint fram grófar hótanir:
ef hústakarnir mökkuðu ekki
rétt, yrði þeim líka hent út úr
hinu húsinu.
Húsið sem rætt var um á þess-
Sambýli er á hverri hæð, og í flestum þeirra hafa verið innréttuð stór og vistleg eldhús.
Upp eftir öllum stigagöngum eru hin margvíslegustu listaverk máluð beint á
vegginn.
um fundi, Gyldenlövesgade 12,
stendur enn tómt og lítið hefur
verið gert til að endurbæta það. I
hinu húsinu, Ryesgade 58, sitja
um 70 hústakar hins vegar sem
fastast og vinna reyndar stöðugt
að því að betrumbæta það, án
þess að hafa fengið nokkurn styrk
eða lán til þess arna.
Hvernig búa
hústakar?
Að utan líkist Ryesgade 58
rammgerðu virki. Aðaldyrnar
eru negldar rammlega aftur, svo
og allir gluggar í kjallara og á 1.
hæð. Til að komast inn þarf mað-
ur fyrst að fara á bak við húsið og
síðan upp brattan járnstiga upp á
aðra hæð, þ.e. ef sá hústaki sem
er á vakt, vill hleypa manni inn.
Þegar inn er komið, blasa við
langir gangar, en að þeim lá áður
fjöldi smáíbúða. Nú hefur þeim
verið slegið saman, svo að sam-
býli er á hverri hæð og í flestum
þeirra hafa verið innréttuð stór
og vistleg eldhús. Hústakarnir
eru stoltir þegar þeir sýna gestum
snyrtilegt baðherbergi, en það
hafa þeir innréttað sjálfir eins og
annað í húsinu og má það teljast
gott af ungmennum, sem fæst
þekkja launavinnu mikið meira
en af afspurn. Þegar mig og ljós-
myndarann bar að garði, sat stór
hópur í einu eldhúsinu. Hópur
nýrra hústaka frá Hróarskeldu
var að þiggja morgunkaffi, góð
ráð og verkfæri frá nokkrum
reyndum hústökum. Okkur var
boðið upp á kaffi, en bannað að
mynda hópinn, því að talið er víst
að Kaupmannahafnarlögreglan
athugi slfkar myndir vandlega,
jafnvel þótt þær birtist í íslensku
dagblaði.
Hér og þar um húsið var fólk að
störfum við að smíða, einangra
eða mála, en aðrir sátu yfir te-
bolla eða sinntu eldhússtörfum.
Ca. helmingur íbúanna var utan-
húss, einstaka menn í skóla eða
vinnu, en flestir annað hvort á
félagsmálastofnunum eða að
leita að nothæfu timbri þar sem
verið er að rífa hús.
Herbergín eru sosum ekki frá-
brugðin því sem gerist meðal
jafnaldra í „löglegum” húsum í
Kaupmannahöfn, en gangarnir
eru hins vegar öllu litskrúðugri og
upp eftir öllum stigagöngum eru
hin margvíslegustu listaverk, oft
tengd sögu hústakahreyfingar-
innar, máluð beint á vegginn.
Annað aðalheimili hústakanna
er æskulýðshúsið, sem áður er
nefnt. Þar er opið kaffihús alla
daga, á kvöldin eru sýndar kvik-
myndir eða hljómsveitir troða
upp (Kukl spilaði þar í haust).
Leikhópur er starfandi og sitt-
hvað fleira brallað. Þátttakendur
sjálfir sjá um rekstur hússins að
öllu leyti og hafa gert miklar
endurbætur á því. Virðist það allt
ganga vel og reynslan bæði þaðan
og af Ryesgade 58 ætti að vera sú,
að þessu unga fólki er treystandi
til að sjá um mál sín sjálft, án
föðurlegrar umsjónar kerfiskall-
anna.
Reyndar hafa hústakarnir sett
upp nokkur reikningsdæmi, þar
sem sýnt er fram á að þeir geta
gert húsin upp jafn vel og mun
ódýrar en verktakar. Auk þess
fylgir sá sparnaður, að á meðan
sleppa yfirvöld við að veita þátt-
takendum félagslega aðstoð og
kosta rándýra atvinnubótavinnu
eða „vinnuþjálfun”. Þó verður
það vart metið til fjár, hversu
haldbetri sú verkþjálfun er, sem
hústakarnir fá við að innrétta
húsnæði handa sjálfum sér, en sú
kleppsvinna sem hið opinbera
býður að jafnaði upp á. Hústak-
arnir eru því í raun ekki að krefj-
ast peninga, heldur að bjóðast til
að spara opinberum aðilum stór-
fé. Hins vegar vilja þeir að kerfis-
kallarnir afsali sér ofurlitlu af
völdum sínum og þar stendur
hnífurinn í kúnni.
Kaupmannahöfn í mars 1985