Þjóðviljinn - 03.11.1985, Blaðsíða 8

SUNNUDAGSPISnLL
Bákn
yfir
breikið?
/ tilefni greinor Gests
Guðmundssonar um
œskuiýðsmenningu, koupsýslu
og sjáifsieit unglingo
GesturGuðmundsson hefur
blakað sínu gests auga í
nokkrum greinum hér í blað-
inu og þar hefur margt
skemmtilegt komið upp. Hann
tekur stórar sveiflur út fyrir
hvunndagsamstrið og er það
vel.
Á þriðjudaginn var skrifaði
hann grein sem heitir „Við viljum
æskulýðshöll“. Þar er það rifjað
upp, að á dögum Atómstöðvar-
innar (þegar undirritaður var tólf
ára) hafi æskulýðshöll verið á
dagskrá. Þar átti æskan að stunda
menningarlíf, hlusta á klassíska
músík, kappræða um alvörumál-
in, stunda myndlist og danslist og
fleira. í stað þess að plompa ofan
í ómenningu og hlusta þar á grað-
hestamúsík með brennivíni.
Leit og
andóf?
í þeim viðhorfum, sem fram
komu í þessari umræðu innan At-
ómstöðvar Halldórs Laxness og
utan hennar, sér Gestur Guð-
mundsson íhaldssemi hinna rót-
tæku á þeim tíma. Þeir vildu ala
æskuna upp í siðprýði og iðkun
staðgóðrar „borgaralegrar"
menningar. Þeir höfðu svo ekki
erindi sem erfiði, segir Gestur.
Æskan fór aðra leið. Hlustaði á
graðhestamúsík fjandann ráða-
lausna og fékk sér bílskrjóð við
fyrsta tækifæri og spýtti í.
Og enn sem fyrr er æskan á sínu
róli með sína „æskulýðsmenn-
ingu“. Hún liggur í rokki,
breikdansi, fatastælum, mynd-
böndum og finnur athvarf í bif-
hjólaklúbbum. f þessu og skyldu
frístundastússi leita unglingar að
sinni sjálfsímynd og sú leit er
meira eða minna blönduð andófi
eða uppreisn gegn heimi hinna
fullorðnu. Stundum verður
eitthvað nýtt og skemmtilegt til
(„sjálfsköpun") - en sá er galli á
gjöf Njarðar að kaupahéðnar
hafa úti sínar lævísu klær og vir-
kja þessa leit í sína þágu. Þeir eru
sífellt að sérhanna varning og
tísku og stjörnur fyrir unglinga að
selja þeim. Sú er þó bót í máli að
áliti Gests, að unglingarnir hafa
sín áhrif á bisnessinn, þeir eru í
miðri „víxlverkun fjöldafram-
leiddrar dægurmenningar og
eigin menningarsköpunar“.
ekki skynsamlegt að reynt sé að
trufla þessa víxlverkun með því
að halda fram öðrum valkostum.
Hann segir:
„Hvaða menningarpólitík á fé-
lagshyggjufólk að reka í málcfn-
um unglinga? Ymsir fauskar og
hámenningarsinnar vilja frelsa
æskuna úr klóm kaupahéðna og
dægurmenningar, en kenna
henni klassík og þjóðlega menn-
ingu, t.d. með „massívri“ (sjá
slangurorðabók) innrætingu í
skólum og fjölmiðlum. Þetta tel
ég í skásta falli tímaskekkju,
svona álíka og ætla að fá landann
til að ganga á kúskinnskóm á nýj-
an leik“.
Við skulum, segir Gestur, ekki
vera að setja okkur á háan hest og
teljaokkurvita betur. Ekkihalda
að unglingum því sem okkur
finnst gott. Heldur hj álpa þeim til
að finna sjálfa sig, til dæmis með
því að reisa mikla æskulýðshöll
yfir „lifandi rokktónlist“ með
vídeóveri og hljóðveri. (Djass og
klassík mega koma við sögu inn á
milli, umburðarlyndisins vegna).
Með hæfilegri illkvittni má
segja að valddreifingarsósíal-
istinn Gestur vilji reisa nýtt bákn
yfir breikið. Altént er svar hans
við „unglingavandamálinu"
eitthvað á þessa leið: Það verður
og fer sem fer. Og við getum ekk-
ert skárra gert en að reisa hús yfir
sjálfsleit unglinganna - í þeirri
von væntanlega að eitthvað gott
kunni út úr þeim gauragangi og
þeirri steinsteypu að koma.
Ég segi fyrir sjálfan mig: Ég er
fauskur að aldri og vonandi há-
menningarfól. Samt held ég ekki
að unglingamenningin sé neitt
sérstaklega skelfileg, enda þótt
poppið geti verið feiknalega ein-
hæft og þar með hrútleiðinlegt.
Þegar ungur
ég var
Sannleikurinn er sá, að hver
kynslóð á sér sína æskulýðsmenn-
ingu. Og þótt skipt sé um þætti í
henni, og breytt um áherslur, þá
hefur hún alltaf þessu hlutverki
hér að gegna: Að verða vettvang-
ur þar sem unglingar koma sam-
an meðan þeir eru að velta því
fyrir sér, hvort og hvernig þeir
geti komist út úr þeim hjólförum
sem foreldrar þeirra hafa skilið
eftir sig.
Ég man nokkun veginn æsku-
lýðsmenninguna á dögum Atóm-
stöðvarinnar sem Gestur minnist
á. Hún var í böllum með vanga-
Tímaskökk
menningarfól
Og Gestur Guðmundsson telur
dansi eða djitterbúggi (sem voru
okkar „uppreisn" gegn gömlu
dönsum fullorðna fólksins), í
slögurum með djassívafi (og góð-
um djassi fyrir þá sem lengra voru
komnir). Hún var í köflóttum
skyrtum og slæðum um hálsinn, í
alltof þröngum brókum og stutt-
um pilsum, í dsjíæherkötti og
rúntakstri. í bíómyndum sem
skiptust í fjóra-fimm flokka og
voru allar eins og næstsíðasta
mynd í viðkomandi flokki og er í
nýstu fregnum frá Hollívúd. Hún
var í Morðinu í þakherberginu og
Manninum með stálhnefana og
feiknamiklu enskuslangi.
Brennivínið var svo það sem
menn reyndu að eiga sameigin-
legt með fullorðnum.
Þetta var náttúrlega okkar
uppreisn og sjálfsleit og við lýst-
um frati á óperugaulið í djöfuls
útvarpinu og þjóðlegheitin
(Njáluhvað?) og rithöfundana -
uss hann Kiljan, hvaða bull!
Munurinn á okkur og ungling-
um samtímans er fyrst og fremst
sá, að þeir hafa meiri peninga,
fleiri frístundir og meiri tækni og
þetta þýöir að þeir eru ögn lík-
legri en við til að gera eitthvað
sjálfir eins og það heitir. (Annað
mál hvort þeir gera það). Þeir
hafa stærri gólfflöt, fleiri læstar
dyr og eru lengur í skóla.
Jæja.
Frelsandi
fauskar
Sem betur fór var ég einn
þeirra sem var svo heppinn að
einhverjir fauskar og ungir
menningarkommar fóru að lesa
yfir mér og fleirum. Þeir vildu,
hver með sínum hætti, „kenna“
okkur „klassíska þjóðlega menn-
ingu“- m.ö.o. stunda það athæfi
sem Gestur Guðmundsson telur í
skásta falli tímaskekkju en í raun-
inni tilræði við frelsi og sjálfsvirð-
ingu og sjálfsköpun unglinga.
Svo fórum við að lesa Halldór
og Þórberg til að vera ekki eins og
hverjir aðrir fábjánar í tilverunni
og meira að segja að hlusta á Ní-
undu sinfóníuna og
Leningradsinfóníuna og þegar
maður kom við í Reykjavík var
komið við á Septembersýningu í
Listamannaskálanum áður en
fimmbíó hófst. Og við sem lent-
um á þessu spori töldum vafa-
laust að við hefðum brotist út úr
einhverjum leiðindum þar sem
dagarnir snerust um helgarnar í
tilbreytingalitlu meiningarleysi.
Af og frá að okkur hafi dottið það
í hug, sem Gestur hefur séð af
sinni félagsfræðilegu skarp-
skyggni; að við værum bara að
herma eftir þeim fullorðnu.
Miklu heldur hefur okkur fund-
ist, að við værum að safna reynslu
til að standa betur að vígi við það
eilífðarverkefni unglinga að
verða að manni og átta sig á sam-
henginu í þjóðfélaginu. Og
kunna að njóta lífsins.
Og ég fæst ekki ofan af því enn í
dag, að eitthvað vorum við betur
settir en þeir sem aldrei stigu út
fyrir þann samnefnara sem ung-
lingamenning er á hverjum tíma.
Nútíminn
Ég minntist áðan á það, að
unglingar nú um stundir hefðu
mun meira tæknilegt og fjárhags-
Iegt svigrúm en við höfðum. Og
því fer fjarri að það sé notað
eingöngu til þess að þeir haldi sig
innan hins alþjóðlega samnefn-
ara sem takmarkast af rokki,
breiki, diskó, videó og öðru
slíku. í sumum greinum hafa
hlutföll breyst hinni „klassísku"
menningu í hag. Tónskólabylt-
ingin hefur opnað eyru margra
unglinga í þeim mæli að þeir
stunda klassíska tónleika (sem
var nær óþekkt fyrir 30-40 árum).
Skólar hafa margir hverjir skipt
um inntak í þeim „þjóðlegheit-
um“ að lesa bækur - þokast frá
setningafræðigreiningu á Völu-
spá til ritgerða um íslandsklukku
og nýlegar þroskaskáldsögur. Og
svo mætti áfram telja.
Er þetta „tímaskekkja“ eða
þaðan af verra? Er þetta lævfs til-
raun fullorðinna (hvaða skepna
er það?) til að fá unglinga til að
herma eftir sér? Er þetta tilræði
við hina frjóu víxlverkun ung-
lingafrumkvæðis og Karnabæjar
og plötubúða sem Gestur Guð-
mundsson talar um?
Það er ekki öll vitleysan hálf,
sagði Lási. Systir mín átti barn í
lausu lofti.
Því er stundum haldið fram að
það sé heilmikill uppreisnartónn í
rokkinu. Má vera að eitthvað sé
til í því. Eitthvað svolítið. Stund-
um. Oftast hverfa slíkir tilburðir
þó í skelfing sálarlausum hávaða.
Það er rétt hjá Gesti Guðmunds-
syni: Það er í gangi „víxlverkun
fjöldaframleiddrar dægurmenn-
ingar og eigin menningarsköp-
unar“ unglinga. En í þeirri víxlun
er ekki um neitt jafnræði að
ræða. Kaupahéðnarnir og fjölda-
framleiðendurnir hafa undirtök-
in. Og þess vegna er nú sem fyrr
veruleg þörf fyrir hámenningar-
fól á ýmsum aldri til að trufla
vissa vélgengni víxlunarinnar. Og
þeim afskiptasömu fólum dettur
að sjálfsögðu ekki í hug að af-
greiða margt af því sem gefur
mannlífi lit og línu með mark-
lausum vörumiða eins og „borg-
araleg menning".
Hér gæti komið amen eftir efn-
inu.
ÁB
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 3. nóvember 1985