Þjóðviljinn - 14.10.1988, Blaðsíða 8

SMART-SKOT
LEIÐARI
Á fertugasta natóári
Nú um helgina efna Samtök herstöðvaandstæð-
inga til landsráðstefnu sem tekur mjög svip af því,
að fyrir nær fjörtíu árum hófst það ráðabrugg sem
leiddi til þess að ísiand varð aðili að Nató. Þar
verður bæði rætt um það hvernig minnast megi
þeirra tíðinda sem vert væri og skoðað hvar friðar-
barátía nú á dögum er komin og með hvaða hætti
íslendingar geta best komið þar við sögu.
Við vitum, að fyrir fjörtíu árum risu hátt átökin um
Natóaðild og skiptu þjóðinni í tvær andstæðar fylk-
ingar. Það kom aldrei fram með ótvíræðum hætti
hve stór hvor fylking um sig væri, því aldrei var um
málið kosið beinlínis - sú mesta nauðsyn sem risið
hefur í íslensku samfélagi á þjóðaratkvæði um til-
tekið mál var hunsuð. En líklegt má telja að fyrir
fjörtíu árum hafi andstæðingar Natóaðildar verið
fleiri en meðhaldsmenn - og alveg áreiðanlega
miklu fleiri ef menn hefðu almennt gert sér grein
fyrir því þá, að Natóaðild mundi skömmu síðar leiða
til þess að hér yrðu erlendar herstöðvar til lang-
frama. Enda spurðu menn sig þá fyrst og fremst um
það, hvers konar sjálfstætt Island þeir töldu sig
vera að byggja upp eftir að lýðveldið hafði loks
komist á fæturna. Menn vildu margir um leið forð-
ast nauðhyggju kalda stríðsins milli risaveldanna,
sem þá var hafið. En sú nauðhyggja reyndi einmitt
að kæfa alla viðleitni smærri þjóða til að fara eigin
leiðir, teyma alla undir skilmála sem ekki var leyft
að áfrýja: ef þú ert ekki með mér þá ertu á móti mér.
Eða það sem verra er: þú gengur erinda andstæð-
ingsins. Og innan þeirrar svarthvítu heimsmyndar,
sem þá gilti var það ekki lengi gert að festa á
andstæðinginn bæði horn og klaufir.
Við vitum að deilan um Nató og herstöðvar hefur
staðið síðan. Hún hefur risið og hnigið, og um
alllangt skeið verið með daufara móti. Ástæður fyrir
því eru margar: meðal annars þau tregðulögmál
sem leitast við að gera ríkjandi ástand að sjálfsögð-
um hlut. Atómtryggt ofurefli risaveldanna dró og
kjark úr þjóðernissinnuðum smáþjóðarmönnum og
oddvitum þeirra: hvað má ég vesalingur minn. Ekki
svo að skilja: andófið gegn herstöðvapólitík hefur
skilað árangri hér á landi með ýmsum hætti. Það
hefur komið í veg fyrir eða slegið því á frest að
þjóðin teldi herstöðvarnar sjálfsagðan hlut til fram-
búðar, eða þá vísan og auðveldan gróðaveg - þótt
vissulega hafi alltof margir sótt í það hugarfar.
Andófið hefur og hert menn í átökum um velferð
íslenskrar menningar sem hefur lent í tvísýnu í því
„flóði engilsaxneskra áhrifa" sem oft er vitnað til.
Og heimurinn breytist og mun halda áfram að
breytast. Sem betur fer hafa á seinni misserum
orðið þau tíðindi í sambúð stórvelda, sem geta bætt
stöðu þeirra sem aldrei hafa viljað á það fallast að
Nató sé það farsæla lífakkeri þjóðarinnar sem
Morgunblaðið vill vera láta. Loksins hafa áhrifa-
menn austan hafs og vestan dregið úr eða horfið
frá þrálátum boðskap sínum um nauðsyn ógnar-
jafnvægis sem eitt geti tryggt friðinn. Því gallinn við
þá kenningu var fyrst og fremst sá, að jafnvægið
fannst aldrei, herstjórar og hagsmunaaðilar gátu
alltaf fundið ejnhverja smugu í eigin vígbúnaði sem
þurfti að troða upp í „til að standa hinum jafnfætis".
Niðurstaðan varð sú að það var hert á vígbúnað-
arkapphlaupi, vopnakerfin urðu æ stórvirkari og
um leið viðkvæmari fyrir mistökum og slysum sem
gátu stefnt heiminum í herfilegustu stórslys. En
þetta hefur breyst - loksins virðist mögulegt að
semja um niðurskurð vígbúnaðar í stórum stíl og
þar með opnast dyr fyrir samvinnu milli austurs og
vesturs í áður óþekktum mæli.
Að sönnu sýnist manni stundum sem
stjórnmálamenn séu miklu líklegri til áræðni í þess-
um efnum en þeir vopnakerfakarlar sem hafa
hreiðrað um sig í höfuðstöðvum Nató (við vitum
minna um félagsbræður þeirra hjá Varsjárbanda-
laginu). Þeir líkjast einatt þeim Morgunblaðspenn-
um.sem skrifa eins og þeir sæju eftir kalda stríðinu
og hinni svarthvítu heimsmynd sem þá var við lýði.
Þeir hrúga saman fyrirvörum og efasemdum um
möguleika á afvopnun og tefja fyrir jákvæðri þróun
með ýmsum hætti. Þessi þvergirðingur er ein af
mörgum ástæðum fyrir því, að andóf meðal smá-
þjóðarmanna gegn þeirri herstöðva- og vígbúnað-
arpólitík sem kalda stríðið skapaði úreldist ekki við
breyttar aðstæður. Auk þess sem það er óhollt að
sættast á það að vígbúnaðarkapphlaup jafnt sem
afvopnunarviðleitni séu einskonar einkamál stjórn-
arherra í Kreml og Washington . Og af öllum þess-
um sökum er sú umræða sem Samtök herstöðva-
andstæðinga efna til nú um helgina hin nytsamleg-
asta.
ÁB
Helgarblað
Síðumúla 6-108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
--------------------------------------7------------------
Utgelandi: Útgáfufélag Pjóövilians. /
Ritstjórar: Árni Bergmann, MörðurÁrnason, óttarProppé.
Fréttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Blaðamenn:DagurÞorleiísson,GuðmundurRúnarHeiðarsson,
Heimir Már Pétursson, Hjörleifur Sveinbjörnsson, Kristófer
Svavarsson, Magnús H. Gíslason, LiliaGunnarsdóttir, Ólafur
Gíslason, Páll Hannesson. SigurðurÁ. Friðþjófsson, Sævar
Guðbjörnsson, Þorfinnur ómarsson (íþr.).
Handrita- og prófarkalestur: Elías Mar, Hildur Finnsdóttir.
Ljósmyndarar: Einar Ólason, Jim Smart.
Útlitsteiknarar: Kristján Kristjánsson, KristbergurÓ. Pétursson
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrif stof ustjóri: Jóhanna Leópoldsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingast jóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir, Sigurrós Kristinsdóttir.
Símavarsla:SigríðurKristjánsdóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóðir: Anna Benediktsdóttir
Útbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Björn Ingi Rafnssón.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 70 kr.
Nýtt helgarblað: 100 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 800 kr.
8 — NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 14. október 1988
/