Þjóðviljinn - 14.10.1988, Blaðsíða 12

AÐ UTAN
Tilkynning til
söluskattsgreiðenda
Athygli söluskattsgreiðenda skal vakin á því, að
gjalddagi söluskatts fyrir september mánuð er
15. október. Ber þá að skila skattinum til inn-
heimtumanna ríkissjóðs ásamt söluskattsskýrslu
í þríriti.
Fjármálaráðuneytið
Tilkynning til
launaskattsgreiðenda
Lettneski fáninn frá sjálfstæðistímanum - tvær rendur rauðar og ein hvít - blaktir yfir fjöldafundi í Riga.
Athygli launaskattsgreiðenda skal vakin á því að
eindagi launaskatts fyrir mánuðina júlí og ágúst
er 15. október n.k. Sé launaskattur greiddur eftir
eindaga skal greiða dráttarvexti til viðbótar því
sem vangreitt er, talið frá og með gjalddaga.
Launaskatt ber launagreiðanda að greiða til inn-
heimtumanns ríkissjóðs, í Reykjavík tollstjóra, og
afhenda um leið launaskattsskýrslu í þríriti.
Fjármálaráðuneytið
Verkakvennafélagið
Framtíðin í Hafnarfirði
Tillögur stjórnar og trúnaðarmannaráðs félags-
ins um 6 fulltrúa og 6 til vara á 36. þing ASÍ liggja
frammi á skrifstofu félagsins frá og með 15. októ-
ber til 19. október. Öðrum tillögum ber að skila
fyrir kl. 17, miðvikudaginn 19. október. Tillögun-
um þurfa að fylgja minnst 100 nöfn fullgildra
meðmælenda.
Stjórnin
Félag matreiðslumanna
Matreiðslumenn -
matreiðslumenn
Almennur félagsfundur verður haldinn miðviku-
daginn 19. október kl. 15.00 að Óðinsgötu 7,
Reykjavík.
Dagskrá:
1. Uppsögn á samkomulagi við S.V.G. vegna
fjölda nemenda í veitingahúsum.
2. Kosning fulltrúa á Alþýðusambandsþing.
3. önnur mál.
Stjóm félags matreiðslumanna
Ráðstefna um meðferð
ávana- og fíkniefnaneytenda
Haldin verður ráðstefna um meðferðarúrræði
fyrir ávana- og fíkniefnaneytendur. Ráðstefnan
verður haldin miðvikudaginn 26. október
næstkomandi að Borgartúni 6,4. hæð og stendur
frá kl. 13.00-17.00.
Nánar auglýst síðar.
5. október 1988
Samstarfsnefnd ráðuneyta
um ávana- og fíkniefnamál
Auglýsið í
Nýju Helgarblaði
Birtir yfir Baltalöndum
Þessa dagana eru
baltnesku löndin líklega sá
hluti Evrópu, sem mest at-
hygli beinist að, og er það trú-
lega í fyrsta sinn í sögunni
sem þessi litlu lönd lítilla þjóða
vekja slíkan áhuga. Ástæðan
er sú, að Eistir, Lettar og Lit-
háar hafa beinlínis tekið Gor-
batsjov á orðinu og sjálfir
tekið frumkvæðið að svo
gegngerri perestrojku, að
hætt er við að valdhöfum í
Moskvu þyki nóg um.
Raunar er varla ofmælt að
það, sem er að gerast í
baltnesku löndunum, sé
ævintýri líkast, skoðað í Ijósi
sovéskrar sögu. Hverjum
hefði fyrir svo sem einum-
tveimur árum dottið í hug, að
þetta ætti eftir að ske? Og á
stjórnarárum Brezhnevs hef-
ur varla nokkur verið svo
djarfur að láta sig svo mikið
sem dreyma um að þetta ætti
eftir að gerast svona fljótt.
Ósviknar
grasrótar-
hreyfingar
í baltnesku löndunum þremur
eru komnar á kreik sannkallaðar
grasrótarhreyfingar, sem greini-
legt er að njóta mjög almenns
fylgis meðal innfæddra. í Tallinn
mættu að sögn um 300.000 manns
- nærri þriðjungur allra eistne-
skra íbúa Eistlands- á fjöldafund
á vegum nýstofnaðra stjórnmála-
samtaka þarlendra, Alþýðufylk-
ingarinnar. Ekkert hefur verið al-
gengara í stjórnmálasögunni en
að allrahanda flokkar og grúppur
kenni sig við alþýðu, oft að ást-
æðulitlu. Því er ekki þannig varið
með baltnesku alþýðufylkingarn-
ar. Þær njóta víðtæks fylgis í
öllum þjóðfélagshópum og í þeim
eru jafnt félagar í kommúnista-
flokícum landanna og utanflokks-
fólk.
Baltnesku grasrótarhreyfing-
arnar krefjast víðtækrar sjálf-
stjórnar þjóðum sínum til handa
og að dregið sé úr innflutningi
fólks frá öðrum sovétlýðveldum,
en í Eistlandi og sérstaklega í
Lettlandi býr nú slíkur fjöldi
Rússa, að innfæddir telja þjóð-
erni sínu ógnað. Meðal þess sem
krafist er viðvíkjandi og ásamt
með sjálfstjóm er að baltnesku
ríkin fái sjálf að ráða utanríkis-
viðskiptum sínum, að einkarekst-
ur verði innleiddur í landbúnaði í
stað saamyrkjubúskapar, að rík-
in verði sjálfum sér ráðandi í
launa- verðlags- og tollamálum,
að stórauknar ráðstafanir séu
gerðar til umhverfisverndar, að
mannréttindi séu tryggð. Kröf-
umar em í stórum dráttum þær
sömu í öllum löndunum þremur,
en ganga hvað lengst í Eistlandi
og þar hefur grasrótarhreyfing-
unni líka orðið mest ágengt. Eist-
land hefur þegar fengið verulega
sjálfstjórn í efnahagsmálum.
Kröfur um fullt sjálfstæði hafa
einnig heyrst, en ekki beita gras-
rótarhreyfingarnar sér opinber-
lega fyrir þeim.
Takmarkið víð-
tæk sjálfstjórn
Margt bendir til að markmið
grasrótarhreyfinganna sé að ná
svo víðtækri sjálfstjórn, að ríkin
verði því sem næst sjálfstæð að
öðru leyti en því, að utanríkismál
og varnarmál verði áfram í hönd-
unum stjórnarinnar í Moskvu.
Eftirtektarvert er að tungumál
landanna þriggja hafa þegar ver-
ið hafin til aukins vegs og að
notkun þjóðfánanna frá sjálf-
stæðistímanum hefur verið lög-
leidd á ný.
Ýmsar ástæður liggja til þess,
að nýmæli Gorbatsjovstjórnar-
innar skyldu vekja mestar hrær-
ingar einmitt í baltnesku löndun-
um. Efnahagslega séð eru Eist-
land og Lettland einhver þróuð-
ustu svæði Sovétríkjanna og óá-
nægja með ráðríka og stirðbusa-
lega miðstýringu Kremlarbænda
hefur þar lengi verið mikil. í
menningarefnum standa þessi
lönd nær Vestur-Evrópu en
Rússlandi. Eistneska er náskyld
finnsku og vegna þess og nálægð-
arinnar við Finnland geta Eistir
horft á finnska sjónvarpið. Það
hefur hjálpað þeim til að við-
halda tengslunum við bræðra-
þjóðina og Vestrið. Flestir Eistir
Nýmæli
Gorbatsjovs
hafa
leyst úr læðingi
nýja
sjálfstæðis-
hreyfingu
í Balkanlöndum
og Lettar eru lútherstrúar og í
þeim efnum nákomnir Norður-
landabúum og Norður-Þjóðverj-
um. Litháar eru flestir kaþólskir
og menningarleg tengsl þeirra við
Pólland sterk frá gamalli tíð.
Erlend yfirráð
Oftast er talað um „baltnesk
lönd“ í landfræðilegum skilningi
orðanna. En hvað tungumálið
snertir eru Eistir ekki baltnesk
þjóð, heldur finnsk-úgrísk. Lett-
neska og litháíska mynda hins-
vegar baltneska tungumálaflokk-
inn, eina af greinum indóevr-
ópska tungumálabálksins.
Á 13. öld lögðu þýskar riddar-
areglur Eistland og Lettland
undir sig og voru yfirstéttir þeirra
landa síðan þýskar þangað til í
lok heimsstyrjaldarinnar fyrri.
Stærri og minni hlutar þessara
landa voru síðar um lengri eða
skemmri tíma undir yfirráðum
Pólverja, Dana og Svía. Litháen
varð á 14. öld stórveldi er náði
yfir mikinn hluta Rússlands, en
rann síðan saman við pólska rík-
ið. í lok 18. aldar voru löndin öll
þrjú komin undir yfirráð Rússa.
Á 19. öld vöknuðu þar til lífsins
öflugar þjóðernishreyfingar, sem
komu því til leiðar að í lok
heimsstyrjaldarinnar fyrri, er
Rússland var í lamasessi, urðu
ríkin þrjú öll sjálfstæð lýðveldi.
En það stóð stutt, því að árið
1940 innlimuðu Sovétríkin
baltnesku löndin þrjú, eftir að
Þýskaland Hitlers hafði viður-
kennt þau sem sovéskt áhrifa-
svæði. Á Stalínstímanum sættu
baltnesku þjóðirnar ofboðslegri
harðstjórn, fjöldi manna var líf-
látinn og fólk í hundruðþúsund-
atali herleitt til annarra hluta So-
vétríkjanna.
Meðferð Rússa á baltnesku
þjóðunum vakti furðu litla at-
hygli á Vesturlöndum, sennilega
einkum vegna þess, að þjóðirnar
eru smáar og hafa því verið taldar
pólitískt lítilvægar. Miklu meiri
áhyggjur þóttust Vesturlanda-
menn hafa af Austur-
Evrópuþjóðunum, sem þó sættu
miklu betri kjörum af hálfu
Rússa en þær baltnesku.
Sovéskar
áhyggjur
út af múslímum
Athyglisvert er að ekki einung-
is kommúnistaflokkar baltnesku
landanna sjálfra, heldur og
stjórnin í Moskvu, hafa tekið
stofnun grasrótarhreyfinganna af
vinsemd. Enn er óvíst hvort svo
verður til frambúðar, en ekki er
óhugsandi að þetta sé vottur
gagngerra breytinga á viðhorfum
sovésku stjórnarinnar bæði í al-
þjóðamálum og stjórnmálum
innan síns risavaxna ríkis. Nú
dregur úr þykkjunni milli
„austurs" og „vesturs" og kemur
margt til, meðal annars áhyggjur
risaveldanna af ýmsum vanda-
málum heima fyrir og ýmislegri
þróun mála f þriðja heiminum
svokallaða. Þau minnihlutaþjóð-
erni Sovétríkjanna, sem þar-
lendir valdhafar hafa mestar
áhyggjur út af, eru íslamsþjóðir
Mið-Ásíu og Kákasuslanda,
flestar talandi tyrknesk mál.
Þeim fjölgar miklu hraðar en
öðru sovétfólki og ýmis sambönd
þeirra við íslömsk ríki verður
varla hægt að útiloka. í saman-
burði við það kann baltneska
vandamálið, vegna fámennis
þjóða þar, að virðast lítilvægt í
augum raunsærra stjórnmála-
manna á borð við Gorbatsjov.
Vera kann því að hann sé því ekki
fráhverfur að friða þjóðir þessar
með allvíðtækri sjálfstjórn, gegn
því að tryggt sé að þær krefjist
þess ekki að segja alveg skilið við
Sovétríkin. Gorbatsjov kynni og
að hugsa sem svo, að sjálfstjórn
baltnesku landanna myndi leiða
til efnahagslegrar eflingar þeirra,
sem að öllum líkindum myndi
koma Sovétríkjunum sem heild
til góða.
Dagur Þorleifsson
12 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 14. október 1988