Þjóðviljinn - 14.10.1988, Blaðsíða 16

Að kvikmynda
skáldsögu
Kvikmyndun á góðum skáld-
sögum er oftar en ekki erfitt við-
fangsefni og hafa sum af stærstu
mistökum kvikmyndasögunnar
orðið til á þann hátt. Sumar
skáldsögur eru einfaldlega þann-
ig úr garði gerðar að það getur
verið miklum erfiðleikum bundið
að koma inntaki sögunnar jafn
vel til skilaogsjálfbókin gerir. Þá
falla kvikmyndargerðarmenn oft
í þá gryfju að endurtaka bókina
of mikið sem getur verið versti
kosturinn vegna frásagnarmáta
bókarinnar. Margar bækur eru
þannig skrifaðar að lesandanum
finnst harla ótrúlegt að úr geti
orðið góð kvikmynd. Þá reynir á
útsjónarsemi kvikmyndargerðar-
mannsins, hvernig honum tekst
að vinna bókina upp á nýtt þann-
ig að úr verði góð bíómynd.
Þetta virðist Philip Kaufman
hafa haft hugfast þegar hann
hófst handa við gerð myndarinn-
ar The Unbearable Lightness of
Being, eða Óbærilegur léttleíki
tilverunnar eins og hún kallast í
íslenskri þýðingu Friðriks Rafns-
sonar. Bók Kundera er ekki
auðveld til kvikmyndunar. Frá-
sögnin er á þann hátt að mikið af
athugasemdum koma frá Kund-
era sjálfum og því borgar sig ekki
að endurtaka bókina of mikið.
Þar sem Kundera er í raun mið-
depill skáldsögu sinnar hefur
Kaufman náð að gera það sama
við kvikmynd sína, og þannig er
hann sjálfur stærsta persóna
myndarinnar. Kaufman fékk
Frakkann Jean-Claude Carrire
sér til fulltingis við gerð handrits-
ins en Kundera var þeim einnig
innan handar um ýmis atriði.
„Carrire og ég ákváðum strax að
með svona flókna bók eins og
þessa yrðum við að meðhöndla
hlutina á einfaldan hátt. Við yrð-
um að finna aðrar leiðir en þær
sem henta í bókinni til að koma
sögunni til skila,“ sagði Philip
Kaufman í viðtali við tímaritið
Films and Filming eftir gerð
myndarinnar. Kundera var þeim
sammála enda er hann sjálfur
kvikmyndahandritshöfundur og
var t.a.m. kennari Milos Forman
í skóla á sínum tíma og veit vel
hvað klukkan slær í þessum efn-
um.
Það var einmitt í gegnum Milos
Forman að Kaufman var fenginn
til að leikstýra þessu verki. Fram-
leiðandi Óbærilega léttleikans er
nefnilega Saul Zaentz, sem fram-
leiddi þær myndir Formans sem
mesta hylli hafa fengið, One Flew
Over the Cuckoo‘s Nest og Ama-
deus. Forman var ekki reiðubú-
inn í þetta verkefni og leitaði til
Kaufmans sem er einlægur aðdá-
andi Milan Kundera. „Ég hugs-
aði aldrei um að gera kvikmynd
úr þessari bók þegar ég las hana á
sínum tíma,“ segir Kaufman, „ég
las hana eins og aðrar bækur og
lagði hana síðan frá mér, en þeg-
ar Forman sagði mér frá þessu
verkefni varð ég mjög spenntur."
Erótísk
ástarsaga
Sagan sem hér um ræðir erfyrst
og fremst erótísk ástarsaga. Enda
þótt atburðirnir í Tékkóslóvakíu
árið 1968 komi við sögu er þetta
ekki pólítísk mynd heldur hafa
þeir óhjákvæmilega áhrif á fram-
vindu mála í sögunni. Sagan segir
frá Tomasi, sem í upphafi er
snjall heilaskurðlæknir í Prag, og
konum í lífi hans. Hann giftist
Terezu en getur engan veginn
slitið sig frá öðrum konum, sér-
staklega ekki bestu vinkonu
sinni, Sabinu. Hér er því gamli
ástarþríhyrningurinn á ferð en þó
ekki með hefðbundnu sniði.
Tomas er aðalpersónan og í
kringum hann spinnst ást og af-
brýði, svik og trúnaður, líf og
dauði, en umfram allt er myndin
kynferðisleg ástarsaga fyrir full-
orðna.
Athyglisvert
leikaraval
Kaufman og Zaentz ákváðu
snemma að tefla ekki fram stór-
stjörnum í hlutverk aðalpersón-
anna, en vönduðu samt sérstak-
lega til valsins. Tomas er leikinn
af Daniel Day-Lewis, enskum
leikara sem hefur getið sér mjög
gott orð sem skapgerðarleikari.
Hann stal senunni í mynd James
Ivorys, A Room With a View,
þar sem hann lék hástéttarsnobb-
arann af mikilli lipurð, og þá lék
hann aðalhlutverkið í My Be-
autiful Laundrette, mynd sem
hlaut mikla hylli gagnrýnenda en
miður fáir sáu hér á landi. Síðast
sást Day-Lewis hér á landi í
myndinni Stars and Bars sem
sýnd var í Stjörnubíói fyrir
skömmu.
Bandaríski kvikmyndaleikstjórinn Philip Kaufman hefur verið
óhræddur við að taka áhættur í gegnum tíðina. Hans nýjasta mynd er
gerð eftir bók sem flestir töldu ómögulegt að kvikmynda þannig að
vel færi. Sagan heitir Óbærilegur léttleiki tilverunnar, skrifuð af
tékkneska rithöfundinum Milan Kundera, og er baksvið hennar
innrás Sovétmanna í Tékkóslóvakíu 1968. Myndin þykir geysi góð
og er nú sýnd hér í Reykjavík
Það tók reyndar langan tíma að
finna hinn rétta Tomas. „Ég
hafði nánast gefið upp alla von á
að finna Tomas þegar ég var á
hótelherbergi í London og
kveikti af rælni á sjónvarpinu.
Þar sá ég þennan sköllótta mann í
hlutverki Majakovskis í Fútúrist-
unum og það var eitthvað í fari
hans - nokkurs konar kynferðis-
lega villtur húmoristi - sem sagði
mér að hann væri sá rétti,“ segir
Kaufman. Sjálfur vissi Day-
Lewis ekkert um málið. „Ég
hafði ekki einu sinni hugmynd
um að Kundera væri til, þegar ég
var beðinn um að leika í mynd-
inni. Síðan las ég bókina, þá
handritið og loks allt sem ég
komst yfir sem gæti hjálpað mér
við hlutverkið.“
Kvenpersónurnar í myndinni
eru ekki síður mikilvægar en
Lena Olin leikur Sabinu og Ju-
liette Binoche Terezu. Þær eru
lítt þekktar hér á landi en óhætt
er að mæla með frammistöðu
þeirra beggja í Óbærilega létt-
leikanum. Lena Olin er sænsk og
hefur leikið mikið með Bergman
leikhópnum, en Juliette Binoche
er hins vegar frönsk og nýtur tal-
sverðra vinsælda þar í landi. Hún
lék m.a. í Rendez vous eftir And-
re Techine og síðast sást á tjald-
inu í The Night is Young eftir
Leos Carax.
Evrópsk
eða amerísk
En skyldi evrópsk saga eins og
þessi missa mátt sinn þegar hún
verður að bandarískri bíómynd?
Nei, því fer fjarri enda gætir
hvergi amerískra áhrifa í mynd-
inni. Philip Kaufman hefur alla
tíð litið upp til evrópskrar kvik-
myndargerðar og segist hafa orð-
ið fyrir mestum áhrifum frá Ing-
mar Begman og frönsku nýbylgj-
unni á sínum tíma. Hann hefur
hingað til ekki fylgt ríkjandi
straumum í bandarískri kvik-
myndargerð. Síðasta mynd hans,
The Right Stuff gerð árið 1983,
fjallaði um fyrstu geimfara
Bandaríkjanna sem jafnframt
eru einhverjar mestu hetjur
þeirrar þjóðar á þessari öld.
Hann sýndi þetta tímabil í öðru
ljósi því að hans mati voru þetta
bara töffarar í leðurjökkum,
falskar hetjur. Reyndar skildu
margir Bandaríkjamenn mynd-
ina sem fallegan lofsöng, myndin
var nefnilega auglýst sem slík og
réð það úrslitum því mikill er
máttur auglýsinganna. Einnig
er varla hægt að tala um Óbæri-
lega léttleikann sem bandaríska
mynd þó að peningarnir komi
óneitanlega þaðan. Kaufman
sker sig eiginlega úr hópnum sem
vann við gerð myndarinnar því
flestir aðrir eru frá Evrópu. Ekki
bara leikarar og handritshöfund-
ur, heldur líka tækniliðið. Þar
skal fremstan telja kvikmynda-
tökumanninn Sven Nykvist sem
lengi vann með Ingmar Bergman
og filmaði einnig síðasta meistar-
averk Sovétmannsins Andrei
Tarkovskis, Fórnina. Þá má
nefna að Jean-Jacques Beineix
hinn franski (gerði Diva og Betty
Blue) aðstoðaði Kaufmann við
leikstjórn myndarinnar.
Juliette Binoche og Lena Olin í álakanlegrí senu í Óbærílegum léttleika tilverunnar. Þærsýna báðarmjög skemmtilega túlkun á hlutverkum sínum í myndinni.
Lífið endurspeglast í kúluhatti Sabinu. Ástarþríhyrningur Milan Kundera magn-
ast í kvikmynd Philip Kaufman.
Ljósglæta vonar
Bíóborgin: The Unbearable Lig-
htness of Being (Óbærilegur léttleiki
tilverunnar).
Framleiðandi: Saul Zaentz.
Leikstjórn: Philip Kaufman.
Handrit: Jean-Claude Carriére/Philip
Kaufman. Byggt á samnefndri skáld-
sögu Milan Kundera.
Kvikmyndun: Sven Nykvist.
Aðalhlutverk: Daniel Day-Lewis, Ju-
liette Binoche, Lena Olin, Derek de-
Lint, Erland Josephson, Pavel Land-
ovsky, Stellan Skarsgárd o.fl.
Prag, vorið 1968. Sýprustrén
blómstra sem aldrei fyrr. Um
strætin ljómar þessi undurþýða
skæra birta vorsólarinnar, sem er
engu öðru lík. Á kaffihúsunum
ræða menn af áfergju langþráðar
vorleysingarnar, þíðuna er fylgt
hefur í kjölfar stjórnarstefnu Du-
bceks.
Af vörum Tómasar hrýtur í
hita leiksins samlíking stjórn-
valda við Ödipus konung. Sem,
ólíkt hinum fyrrnefndu, hafði þó
til að bera þann manndóm að
stinga úr sér augun og fela völdin
í hendur öðrum, þegar honum
varð ljós blóðskömmin og föðu-
rmorðið er hann óafvitandi og í
stundarblindni hafði drýgt.
Þær Tereza og Sabina leitast
sömuleiðis, hvor með sínu móti,
við að fanga þessa undurþýðu
birtu vorsólarinnar. Ekki í orð,
líkt og Tómas. Báðar fanga þær
ljós. Onnur líður um strætin og
festir á filmu atburði líðandi
stundar, hin stóru perspektífin.
Hin brýtur upp spegla og raðar
brotunum saman á nýjan leik og
undir nýjum formerkjum í eins-
konar spegil-collage. Myndir,
sem spegla „nærveru" vorsins
meðan það varir, en sömuleiðis
haustkomuna. Báðar elska þær
Tómas.
Það er ekki heiglum hent að
kvikmynda þetta öndvegisverk
Milan Kundera. Hverjum hefði
komið til hugar að handritshöf-
undur „Raiders of the Lost Ark“,
maðurinn sem leikstýrði kvik-
myndum á borð við „Invation of
the Body Snatchers" og „The
Right Stuff“ ætti eftir að takast á
við Óbærilegan léttleika tilver-
unnar með slíkum tilþrifum sem
raun ber vitni.
Reyndar nýtur hann hér að-
stoðar öllu reyndari stórsnillinga
í greininni. Ber þar fyrstan að
nefna handritshöfundinn, Frakk-
ann Jean-Claude-Carriére, sem
gegnum tíðina hefur unnið í nánu
samstarfi með ekki ómerkari
leikstjórum en Jacques Tati, Lo-
uis Malle, Milos Forman, jafnvel
sjálfum Louis Bunuel í The
Discret Charm of the Burgeois-
ie“.
Handritsgerð þeirra Kaufmans
og Carriére er í flestu tilliti nokk-
uð sannferðug túlkun á þessu
öndvegisverki Kúndera. Þó svo
að nokkuð skorti á þá speglun,
eða öllu heldur spennu, sem
óneitanlega ríkir í bókinni, milli
míkróveraldar elskendanna og
þess félagslega raunveruleika er
þau búa við. Atriði, sem svo listi-
lega er útfært af höfundi í frum-
útgáfunni, og af hverj u sj álf nafn-
gift hennar er aukinheldur dreg-
in.
Hversu lítilmótlegir sem gall-
arnir á handritsgerðinni annars
kunna að þykja, þá vegur afburð-
agóð kvikmyndataka Sven Ny-
kvists þar drjúgt á móti. Þessi
aldni uppeldis- og þjáningarb-
róðir meistara Bergmans í list-
greininni, er öldungis einstakur í
sinni röð í kvikmyndaheiminum í
dag. Og þá einkum hvað varðar
ótrúlega meðvitund hans og
'næmni fyrir blæbrigðum sjálfs
ljóssins. Hvernig megi nýta ljós-
ið, hin ýmsu blæbrigði þess og
karakteinkenni, til að leggja
áherslu á efnislega framvindu
verksins.
Stílbrögð þessa meistara Ijóss
og skugga samsvara fullkomlega
þeim hughrifum, þeim mótsagna-
kenndu andstæðum vonar og
ótta, ástar og afbrýði, haturs og
umburðarlyndis, sem í öðru tilliti
er leitast við að koma til skila í
myndinni. Þeirri stökkbreytingu
tíðarandans, sem fylgir í kjölfar
innrásar Varsjárbandalagsherj-
anna í Prag, vorið 1968. Blæ-
brigði þeirrar litlu ljósglætu von-
ar, sem persónur verksins leitast
sömuleiðis við að fanga hver með
sínum hætti.
Ó.A.
Hönnuður leikmyndarinnar er
franskur, Pierre Guffroy, en leik-
myndin er stór þáttur í myndinni.
Ekki var hægt að taka myndina í
Tékkóslóvakíu og var þá ætlunin
að reyna fyrir sér í Júgóslavíu. Þá
uppgötvuðu Kaufman, Zaents og
Nykvist einhvern hluta frönsku
borgarinnar Lyon sem svipaði
svo til Prag að ekki einu sinni
Kundera gat greint á milli. Þá sá
Guffroy um að hanna bakgrunna
semlitu út eins ogPrag. T.a.m. er
Tomas að þvo glugga á einu atrið-
anna og þá er engu líkara en Prag
sé í baksýn en svo er ekki heldur
teikningar Guffroys.
Misskildar
kvikmyndir
Á sama hátt og Kaninn mis-
skildi The Right Stuff er
Kaufman hræddur um að þessi
nýja mynd sín verði rangmetin.
Það er einkum pólitíski hluti
myndarinnar sem gæti leitt áhorf-
endur afvega því vissulega er það
freistandi hugmynd að gera mynd
um „Vorið í Prag“. Óbærilegi
léttleikinn segir hins vegar aðeins
sögu fólks sem varð leiksoppur
atburðanna í Tékkóslóvakíu fyrir
20 árum. Hún tekur ekki mikla
afstöðu og því verður myndin
ekki flokkuð innan pólitískra
kvikmynda.
„Ég vona að myndin verði ekki
markaðssett sem pólitísk, því það
er hún ekki. Þetta er ástarsaga,
en skriðdrekarnir ráðast inn í at-
burðarrásina. Myndin er ástar-
saga fólks, og ég vona að hún
verði séð sem slík.“
-þóm
Af hverju ekki
Nú hefjum við að nýju okkar
sívinsælu 3ja og 6 daga
Lundúnaferðir -og nú á verði
sem á sér varla hliðstæðu.
3 dagar:
6 dagar:
Brottför
vikulega á fimmtudögum.
Val er um gistingu á 6 hótelum í
3 verðflokkum.
Tryggið ykkur sæti tímanlega I
* Innfalið (verði:
Flug og gisting án morgun- og kvöldverða (sem greiðist sér).
A. Feröaskrlfstofan
Irarandi
Vesturgötu 5, Reykjavík. Sími 622420
16 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 14. október 1988
Föstudagur 14. október 1988 NÝTT HELGARBLAÐ - StÐA 17
/