Þjóðviljinn - 04.11.1988, Blaðsíða 21

HFÍ CARMFNNINCIN
Kirkju-
smiðurinn
Wren
Hreggviður Stefánsson: Bygging St. Pauls var stærsta verk
Wrens
Sir Christopher Wren. Málverk eftir Sir Godfrey Kneller, 1711.
Fyrir skömmu kom út bók
um enska arkitektinn og kir-
kjusmiðinn Sir Christopher
Wren, sem uppi var á 17. öld.
Bókin fjallar um ævi Wrens og
störf, og segir byggingarsögu
höfuðverks hans, kirkju heil-
ags Páls í Lundúnum. Höf-
undur bókarinnar heitir
Hreggviður Stefánsson, er
byggingatæknifræðingur hjá
húsameistara ríkisins og
áhugamaður um breska
sögu.
- Arkitektúrinn er náskyldur
mínu fagi, - segir hann þegar ég
spyr hvernig standi á áhuga hans
á Wren og byggingum hans.
- Ég fékk áhugann á Wren
smám saman, konan mín var við
nám í London svo ég var þar
mikið sem túristi og fékk þá góð-
an tíma til að skoða borgina. Ég
byrjaði á því að fá áhuga á St.
Pauls, og fór út frá því að kynna
mér byggingarsögu hennar og þá
sögu Wrens sem er einn frægasti
arkitekt Breta.
- Arkitektúr sem starfsgrein
var reyndar ekki til á tímum
Wrens, hann var lærður stærð-
fræðingur og stjörnufræðingur.
Hann var prófessor í stjörnufræði
og fleiri greinum í Oxford þegar
Karl II. kallaði hann til starfa.
Bruninn mikli
1666
- Wren var af ætt mikilla kon-
ungssinna, prestssonur, fæddur
1632. Hann var unglingur í skóla,
- og afbragðs námsmaður, - þeg-
ar Cromwell tók völdin eftir
borgarastyrjöldina, en á þeim
árum fer að vonum lítið fyrir fjöl-
skyldu Wrens. Þegar Karl II. er
settur til valda árið 1660, varð
fjölskyldan svo aftur í náðinni, og
þegar kom að því að endurreisa
St. Pauls, miðaldakirkjuna sem
var að hruni komin, var Wren
settur í byggingarnefnd vegna
stærðfræðikunnáttu sinnar og
góðra sambanda.
- Upphaflega átti endurbygg-
ing kirkjunnar að hefjast árið
1665, en þá urðu tafir á fram-
kvæmdum vegna þess að plága
gaus upp í London og í kjölfarið
fylgdi geysilega haröur vetur. í
september 1666 varð svo bruninn
mikli í London, og eyddi City að
mestu leyti. Á þessum tíma var
London í tveimur hlutum, og
voru þrjár til fjórar mílur á milli.
Annars vegar var Westminster,
stj órnsetur landsins þar sem kon-
ungur og aðall bjuggu, og hins
vegar verslunar- og íbúðarhverf-
ið City, sem var geysilega þétt-
byggð. Hún náði ekki yfir nema
eina mílu frá norðri til suðurs, og
eina og hálfa mílu frá austri til
vesturs, og á þessu Iitla svæði
brunnu 13.000 hús og 87 kirkjur
auk St. Pauls, sem reyndar hékk
uppi eftir brunann, en var illa far-
in.
- Wren var skipaður í nefnd
sem átti að gera tillögur um
enduruppbyggingu borgarinnar.
Þá stóð til að endurreisa St.
Pauls, en tveim til þremur árum
eftir brunann fór hún að hrynja,
og þá var ákveðið að rífa hana og
byggja nýja kirkju. Wren, sem
var orðinn Konunglegur húsa-
meistari (Surveyor-General of
the Royal Works), fékk þá það
verkefni að teikna nýja kirkju og
hafa yfirumsjón með byggingu
hennar, auk þess sem hann hafði
yfirumsjón með endurbyggingu
City.
54 kirkjur í City
- Hann lagði fram nýja skipu-
lagstillögu að borginni, þar sem
hann gerir ráð fyrir beinum og
breiðum götum, en þeirri tillögu
var hafnað, vegna þess að hefði
átt að framkvæma hana hefði
konungur þurft að kaupa lóðirn-
ar af húseigendum. Þar af
leiðandi byggðist borgin að
mestu leyti frjálslega, þó voru
vissir skilmálar, sem Wren sá um
að væri fylgt.
- Hann hafði þó einna helst af-
skipti af byggingu kirknanna sem
voru reistar í stað þeirra sem
brunnu, sóknunum var fækkað úr
87 í 54, og byrjaði að reisa þessar
54 kirkjur árið 1671. Það verk
stóð til 1720. Hann teiknaði
kirkjurnar að meira eða minna
leyti, þó sums staðar léti hann sér
nægja að gera skissur sem hann
lét svo aðra um að útfæra. Turn-
ana teiknaði hann hinsvegar
flesta, en bygging þeirra var látin
bíða í allt að þrjátíu ár vegna
peningaleysis.
- Sumar kirknanna voru rifnar
á 19. öld til að rýma fyrir breiðari
götum og nýju borgarskipulagi,
minnst fimmtán þeirra brunnu,
og tíu eða fimmtán eyðilögðust í
loftárásum Þjóðverja 1941. En
tæplega þrjátíu þeirra standa
enn, margar endurreistar, og
reyndar sums staðar bara turn-
arnir, sem reynt hefur verið að
halda við eftir að menn fóru aftur
að kunna að meta byggingar
Wrens.
St. Pauls
eftir eigin höfði
- Bygging St. Pauls er hans
stærsta verk, og hann hafði um-
sjón með byggingu hennar í þau
35 ár sem tók að byggja hana,
1675 - 1710. Það var mjög sjald-
gæft á þessum tíma að arkitekt
gæti fylgt verki sínu á þennan
hátt, bygging slíkra kirkna tók oft
hundrað ár. En það gekk reyndar
á ýmsu með bygginguna, til að
mynda var Wren ekki alltaf sam-
mála þeim sem áttu að sam-
þykkja tillögur hans, sem voru
konungur, prestaráð og borgar-
ráð, en hann átti hylli konungs og
gat þannig farið sínu fram að
mestu leyti.
- Hann byrjaði á því að gera
þrjár tillöguteikningar að kirkj-
unni sem öllum var hafnað.
Klerkavaldið vildi að kirkjan
væri svokölluð krosskirkja, í
hefðbundnum gotneskum stíl, en
Wren hallaðist að ítalska endur-
reisnarstílnum eins og er á
Péturskirkjunni í Róm. Að lok-
um kom hann fram með
teikningu af krosskirkju sem var
samþykkt, en þá tillögu hafði
hann gert þannig úr garði að hann
gat breytt henni samkvæmt sín-
um eigin hugmyndum. Kirkjan
sem endanlega var vígð var gjör-
ólík þeirri tillögu sem klerkarnir
samþykktu. Hún er í stíl sem hef-
ur verið kallaður enskur renaiss-
ance, sem er sambland af endur-
reisnar- og barokkáhrifum.
- Wren teiknaði reyndar fleira
en kirkjur, hans frægasta verk á
veraldlega vísu er hluti af höll
Vilhjálms af Óraníu og Maríu í
Hampton Court, en eldri hlutinn
er frá dögum Hinriks VIII. Hann
teiknaði stjörnuathugunarstöð
og hluta af herspítala í Green-
wich, og annan í Chelsea sem enn
er í notkun með upprunalegum
innréttingum. Er núna elliheimili
fyrir gamla dáta. Tvisvar teiknaði
hann hallir í Whitehall, önnur var
ekki byggð en hin brann rétt eftir
að lokið var við hana.
„Víkja fyrir
mér lakari
mönnum?“
- Þegar Wren var orðinn gam-
all voru komnir til sögunnar nýir
menn og nýir siðir sem hans hug-
myndir áttu ekki upp á pallborðið
hjá. Nú tók við þungbarokkstím-
abil og menn vildu losna við
Wren, sem var kominn á níræðis-
aldur, en það var ekki hlaupið að
því, hann sá enga ástæðu til að
„give way for lesser men“, eða
víkja fyrir sér lakari mönnum,
eins og hann orðaði það. Að lok-
um var hann einfaldlega settur af
þegar Georg I. fyrsti Hannover-
inn kom til ríkis. Hann bjó svo
einn í London síðustu árin og dó
úr kvefi níutíu og eins árs að
aldri, árið 1723.
- Menn höfðu lítinn smekk
fyrir stíl Wrens eftir dauða hans
og allt fram á 19. öld. Hann
byggði í hvítan stein, og hafði
svokallað heiðið ljós í sínum
byggingum, það er ljós sem ekki
var brotið af steindum gluggum.
Ýmsar breytingar voru gerðar á
verkum hans í samræmi við tíðar-
andann, settar skreytingar og
steindir gluggar í kirkjurnar svo
einhver dæmi séu nefnd. Eftir
þetta þunga barokktímabil tók
við það sem er kallað palladí-
anskt, og Wren var gleymdur að
kalla.
- Það er ekki fyrr en núna, á
þessari öld að hann hefur aftur
verið hafinn til vegs og virðingar.
Nú er sem óðast verið að koma
verkum hans í upprunalegt form.
Samt má segja að þó hann beri
höfuð og herðar yfir enska arki-
tekta síns tíma hafi verið margir
betri en hann á meginlandi Evr-
ópu. En enginn þeirra byggði
jafn mikið á jafn skömmum tíma í
jafn háum gæðaflokki og hann.
Föstudagur 4. nóvember 1988 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 21