Þjóðviljinn - 09.12.1988, Blaðsíða 18

Mynd - Jim Smart
Vita Andersen: Ef þær mæögur væru hamingjusamar væri þetta ekki mikil saga í mínum augum.
Danski rithöfundurinn Vita
Andersen var stödd hér á
landi á dögunum til aö kynna
skáldsögu sína Hvora hönd-
ina viltu (Hvafor en hand vil du
ha), sem er nýkomin út hjá
bókaútgáfunni Tákni, í ís-
lenskri þýðingu Ingu Birnu
Jónsdóttur.
Hvora höndina viltu fjallar um
ást - og ástleysi, og eru aðalpers-
ónurnar mæðgurnar Melissa og
Anna. Lesandinn fær að gægjast
inn í hugarheim Melissu, sem sér
h'tið annað en eigin óhamingju og
lifir í stöðugri von um bjarta
framtíð, annars staðar, með öðru
fólki. Mestur hluti sögunnar er
þó sagður út frá sjónarmiði
Önnu, sem er níu ára og útundan
í skólanum því hún er feit og á svo
skrítna mömmu.
Anna elst upp á Vesterbro í
Kaupmannahöfn hjá foreldrum
sínum, sem eru löngu hætt að tala
saman nema með gagnkvæmum
ásökunum og glósum. Faðirinn,
Jens, er iðnmeistari, þykir vænt
um Önnu og vill gjarnan vera
góður við hana, en hún forðast
hann og sér ekkert annað en
móður sína. Melissa er lítið hrifin
af afkvæmi sínu, vill helst liggja í
himnasænginni og láta sig
dreyma, en Anna er sannfærð um
að undarleg framkoma mömm-
unnar í sinn garð sé henni sjálfri
að kenna, geti hún bara orðið ný
og betri manneskja, verði allt í
lagi.
Þegar Melissa yfirgefur Jens og
önnu í von um að höndla ham-
ingjuna með gömlum elskhuga,
sem allt í einu skýtur upp kollin-
um, leitar Anna hana uppi. Og
þegar elskhuginn lætur sig
hverfa, sest hún að hjá móður
sinni, annast hana og reynir að
vinna ást hennar, á meðan Mel-
issa hverfur lengra og lengra inn í
eigin veröld.
Hvað mótar
barnið?
Vita Andersen, þemað óham-
ingjusamt stúlkubarn og hálf-
rugluð móðir þess kemur fyrir í
nokkrum myndum í smásagna-
safni þínu Hold kæft og vær
smuk. Er þetta efni sem þér er
sérstaklega hugleikið?
- Það sem mér er aðallega hug-
leikið er bernskan, uppvaxtarár-
in, sem eru svo óskaplega mikil-
vægur tími í lífi hvers manns. Þeg-
ar ég skrifaði smásögurnar lang-
aði mig til að skrifa skáldsögu um
þetta efni - en mig skorti orðin,
og þar að auki hafði ég ekki þá
þolinmæði og það úthald sem
þarf til að skrifa skáldsögu. Þegar
ég fór að skrifa bókina fannst mér
ég hafa bætt við mig nógum orða-
forða til að geta tekist á við þetta
verkefni, og samkvæmt gagnrýn-
endum er það rétt. En bókin hef-
ur verið lengi í smíðum, ég hef
unnið að henni undanfarin sex til
sjö ár, að vísu ekki stöðugt. Ég
hef eignast börn, það hafa verið
tímabil þar sem ég efaðist um
getu mína til að skrifa, eða þegar
allt var í hnút.
- Ég hef mikið velt fyrir mér
þessum viðkvæmu árum, bernsk-
unni. Hvað lífið og veröld þeirra
fullorðnu geti virkað fráleit á
oöm, og það sem vakti fyrir mér
var að reyna að lýsa því út frá
sjónarhóli barnsins. Það var
kannski aðal höfuðverkurinn að
fá það til að hljóma rétt, og mesta
spennan að sjá hvort það hefði
tekist. Það er ekki til nein orða-
bók sem hægt er að fletta upp í.
Hver eru áhrif þess sem foreldr-
arnir gera eða segja á barnið?
Hvað mótar það?
- Ég vildi lýsa því hvernig
börnin eru gjörsamlega á valdi
þeirra tilfinningalegu og prakt-
ísku aðstæðna sem foreldrarnir
bjóða þeim. Foreldrarnir hafa
ekki hugmynd um hvernig barnið
upplifir hlutina, og hafa jafnvel
ekki áhuga á að vita það. Þannig
er þetta eins konar hugleiðing um
bernskuna. Ég vildi lifa mig inn í
Önnu, sýna hana innanfrá og lýsa
hlutunum eins og hún upplifir þá.
Mér finnst vanta slíkar sögur, að-
minnsta kosti í Danmörku.
Ekkert
einsdæmi
Nú er þetta mjög dapurlcg saga
um óhamingju bæði móður og
barns. Finnst þér hún vera dæmi-
gerð á einhvern hátt?
- Finnst þér hún dapurleg?
Fólk hefur reyndar haft orð á því
við mig að því þætti þetta sorgleg
saga, en ég ætlaði alls ekki að
skrifa neina raunarollu. Ég get að
vísu ekki gert eins og svo margir
aðrir að skrifa um glatt og ham-
ingjusamt fólk í góðu jafnvægi.
Ef þær mæðgur væru hamingju-
samar væri þetta ekki mikil saga í
mínum augum.
- En er ekki líf flestra barna í
dag óttalega dapurlegt? Það er
ekkert líf að vera á stofnunum í
tíu tíma á dag og koma svo heim
til sjónvarpsins og dauðþreyttra
foreldra sem ekkert geta sinnt
þeim. Eru þau nokkuð verr stödd
en Anna þegar öllu er á botninn
hvolft? Og saga Önnu er því mið-
ur alls ekkert óvenjuleg. Ég hef
fengið fjölda bréfa eftir að bókin
kom út í Danmörku, frá fólki sem
skrifar mér til að segja mér sögu
sína vegna þess að því finnst út frá
bókinni að ég geti skilið það. Það
eru margir sem hefur liðið ennþá
verr í bernsku.
- En nú fer ég að hljóma eins
og einhver ólukkufugl sem nýtur
þess að velta sér upp úr sorg og
sút, en þannig er það alls ekki.
Mér finnst leitt ef bókin er sorg-
leg, því þó að óendurgoldin ást,
eins og ást Önnu á móður sinni,
sé vissulega dapurleg, var til-
gangur minn að segja frá örlögum
tveggja manneskja. En það þarf
að sinna börnum. Þau krefjast
mikils, en þau geta líka gefið
mikið ef fólk gefur sér tíma til að
taka á móti því. Það er mjög
mikilvægt fyrir börn að finna að
foreldrarnir hafi áhuga og gleði af
að vera með þeim. Að samveru-
stundirnar skipti máli. Og það
sem veldur óhamingju Önnu er
að hún hefur mikið að gefa, en
Melissa er of upptekin af því að
vera óhamingjusöm og þreytt til
að geta tekið á móti því.
- Það gengur heldur ekki að.
hlutverkin snúist við, að barnið
lendi í því eins og Anna gerir að
þurfa að annast móður sína. Slíkt
hef ég séð gerast og það geta fæst
börn ráðið við.
Vesterbro
heillar
Þú lætur söguna gerast á Vest-
erbro, vildirðu lýsa hverfinu og
aðstæðum fólks þar? Ólst þú sjálf
upp þar?
- Nei, ég hef aldrei búið þar,
en ég hef mikinn áhuga á hverf-
inu og hef verið þar mikið. Þegar
ég var að skrifa bókina kom ég
þar oft, fann til dæmis húsið sem
Anna átti að búa í og hús nornar-
innar, þannig að þessir staðir sem
lýst er í bókinni eru til í raun og
veru. En þetta er ekki þjóðfélags-
rýni, og burtséð frá því að orð eru
alltaf pólitísk á einhvern hátt, er
þetta ekki pólitísk saga.
- Ást dóttur á móður er hér
aðalatriðið og þannig er sagan
ekki bundin við stétt eða um-
hverfi. Hún hefði alveg eins get-
að gerst á forstjóraheimili í
„fínu“ hverfi. En Vesterbro
heillar mig. Þar liggur svo margt í
loftinu, allir þessir draumar og
allar þessar brostnu vonir eru
næstum því áþreifanlegar. Og þar
er þetta gjaldþrot fólks í lífinu
líka sýnilegt. Ég hef horft upp á
börn koma til að ná í foreldra sína
á krána og foreldrarnir neita að
kannast við þau. Og það hafa
komið til mín börn til að biðja
mig um peninga fyrir mat, vegna
þess að þau hefðu ekki fengið
neitt að borða, kannski í lengri
tíma. Anna lendir þó ekki í því.
Anna
á möguleika
En er þetta ekki óttalega sorg-
legt allt saman? Hjónaband Jens
og Melissu, faðir Jens sem kvelur
móður hans, og æskuminningar
Melissu sem sýna okkur að hún er
orðin eins og hún er af ömur-
legum aðstæðum í uppvextinum.
Og svo ýtir hún Önnu frá sér á
sama hátt og móðir hennar gerði
við hana. Er þetta ekki endalaus
vítahringur? Verður Anna ekki
nákvæmlega sama týpan?
- Nei, hér er það ekki óham-
ingjan og sorgin sem eru aðalat-
riðið, og ég held ekki að þó að
Melissa hafi verið brotin niður í
æsku og geti ekki elskað, hljóti
það að verða hlutskipti Önnu.
Hún getur greinilega elskað, og
ég held að manneskja með henn-
ar upplag komi til með að verða
sterk, þótt hún muni sjálfsagt líka
lifa flóknu lífi. Mér finnst Anna
eiga mikla möguleika, þó að Mel-
issu verði ekki við bjargað. Hún
heldur áfram á endalausum flótta
á meðan hún lætur sig dreyma um
betra líf.
- Hvað varðar Jens og Mel-
issu, þá er Jens í þeirri algengu
stöðu að hafa þráð það dular-
fulla, eitthvað sem var öðruvísi
og þegar hann hefur fengið það
reynir hann að gera það venju-
legt. Hann er líka fórnarlamb
draumanna. Og faðir hans er
ekki vondur maður, heldur er
hann orðinn harður af erfiðu lífi
og lætur það koma niður á um-
hverfi sínu.
- Upphaflega ætlaði ég að
segja þessa sögu á allt annan hátt.
Lýsa þessu fólki betur, segja
meira frá sjónarmiði Melissu og
eins láta Jens segja einhvern
hluta sögunnar eins og hún kem-
ur honum fyrir sjónir. Bókin átti
lfka að taka yfir miklu lengri tíma
í lífi þeirra, svo það kæmi til dæm-
is í ljós hvernig færi fyrir Önnu.
Ég var búin að skrifa upphafs-
kaflann um Önnu tvítuga, þegar
hún hefur eignast sitt fyrsta barn
og fer að rifja upp sína eigin
bernsku, og ætlaði svo að rekja
söguna aftur að upphafskaflan-
um. En það verður að bíða betri
tíma, þannig hefði bókin orðið
allt of löng.
Svo það er von á framhaldi?
- Já, ég ætla að skrifa framhald
þessarar bókar og svo ætla ég að
skrifa barnabók - fyrir börn.
LG
18 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 9. desember 1988