Þjóðviljinn - 09.12.1988, Blaðsíða 24
HELGARPISTILL
ÁRNI BERGMANN
Um hvað
skrífa
íslendingar
ekki?
í vikunni er leið var efnt til
umræðuþáttar í sjónvarpssal
sem Hrafn Gunnlaugsson
stýrði. Þátttakendur voru þau
Soffía Birgisdóttir, Vigdís
Grímsdóttir, Jónas Árnason
og Jón Óttar Ragnarsson.
Eins og vænta mátti var ekki
spurt um lítið. Stjórnandinn
vildi fá að vita um hvað íslend-
ingar helst skrifuðu.
Umræðan fór dálítið út og
suður eins og vænta mátti.
Allir voru sammála um að á
íslandi væru margir ágætir rit-
höfundar. Allir voru sammála
um að þeir þyrftu að tengjast
með jákvæðum hætti við
„myndvæðingu" menningar-
lífsins. Og allir voru lika sam-
mála um það, að bókin mundi
pluma sig hvað sem í skærist.
( Ég segi fyrir mína parta: eins
gott að vara sig á auðveldri
bjartsýni í þeim efnum - en
það er önnur saga).
Hólmgangan við
samtímann
En það var einhver misklíð
milli þátttakendanna í þessum
umræðuþætti um það, hvort ís-
lenskir rithöfundar væru einangr-
aðir við sitt skrifborð eða í virku
sambandi við mannfólkið í sam-
tímanum. Eðli málsins sam-
kvæmt gátu inenn ekki gengið
mjög langt í alhæfingum um þetta
efni. En það mátti heyra á karl-
inönnunum að yngri höfundar
væru fullbundnir af því að horfa
um öxl með trega til liðins tíma,
til eigin bernskuminninga, eða þá
full afskiptalitlir eða fáfróðir um
hvunndagsfólk og líf þess, ekki
síst í dreifbýlinu. Kannski skorti
menn áræðni til að glíma við
samtímann eins og það heitir.
Konurnar tóku ekki undir þetta,
þær töldu að rithöfundar væru
alltaf að glíma við samtímann,
segja eitthvað við hann, hvar sem
þeir annars leituðu sér fanga.
Hér eru á ferðinni stærri spurn-
ingar en svo að unnt sé að gleypa
þær í snatri og melta. En hvað um
það: við getum snúið þeim að
okkur sjálfum og spurt sem svo:
Eru einhverjar skrýtnar áherslur
í íslenskri bókmenntafram-
leiðslu? Eru höfundar full þaul-
setnir á einhverjum tilteknum
viðfangsefnum? Eru til einhver
svið sem þeir hafa vanrækt?
Kannski er hér fremur spurt
um félagsfræði bókmennta en
bókmenntirnar sjálfar en látum
svo vera.
Ungir mennog
listhneigðir
Um það bil sem ég var að byrja
að skrifa umsagnir um bækur í
þetta blað, var tiltekið mynstur
mjög algengt í nýjum skáld-
sögum. Bækurnar sögðu frá ein-
Sjö dagar með forseta
Steinunn Sigurðardóttir.
Ein á forsetavakt.
Dagar í iífi Vigdisar Finnbogadóttur.
Iðunn 1988.
Steinunn Sigurðardóttir hefur
fylgst með Vigdísi forseta í starfi
hennar og velur úr sjö daga svo-
sem eins árs til að lýsa því hvernig
það er að vera fórseti. Á blöð
kemur ein vika sem aldrei leið
sem slík, en á slíkum bókartíma
gefst tækifæri til að lýsa mjög
mörgu af því sem forseti þarf eða
vill láta sig varða. Vorboð fyrir
konur á Bessastöðum, hvunn-
dagsleiki á forsetaskrifstofu,
heimsókn í Húnaþingi, heim-
sóknir í Róm og Bordeaux - við
þetta og fleira líða dagar bókar-
innar.
í slíkri bók fer tölvert fyrir lýs-
ingum á formsatriðum þjóðhöfð-
ingjalífs: ritúali, matseðlum,
fatnaði, húsakosti og mublum.
En ekki verður því haldið fram að
slíkt eftirlætisefni ýmissa myndg-
laðra tímarita sé yfirþyrmandi í
bókinni. Steinunn Sigurðardóttir
spilar haglega úr sínum spilum yf-
irleitt. Hún er hæfilega hátíðleg
andspænis flottheitunum og hvíl-
ir lesandann á þeim með inn-
skotum um hlutskipti forsetans
og framgöngu og hugleiðingum
Vigdísar sjálfrar um barn-
auppeldi, þjóðareinkenni, van-
metakennd kvenna og margt
fleira.
Vitanlega leikur lesandanum
helst forvitni á að vita sem mest
um persónuna í embættinu, um
Vigdísi sjálfa í öllu þessu bardúsi.
Og þar verður bókarhöfundi og
forseta margur vandi á höndum,
því bæði vilja þær skapa vissa ná-
lægð við lesandann um leið og
það er, eðli málsins samkvæmt,
ekki ráðlegt að hleypa forvitni al-
þjóðar inn á hvaða gafl sem er.
Og þessum lesara hér sýnist, að
þessi sigling milli skers og báru
hafi tekist allvel. Manni dettur
stundum í hug hve erfitt það
hlýtur að vera að gerast einskon-
ar samnefnari fyrir þjóðina, sí-
fellt jákvæður, eins og forseta er
víst skylt að vera - án þess að
koðna niður í skoðanaleysi og
öðrum Ieiðindum. Við þegnarnir
vitum hinsvegar að þetta tekst
Vigdísi Finnbogadóttur prýði-
lega og bókin geymir hluta svara
við því með hvaða hætti hún
stenst forsetaraunir. Við fáum
drjúga nasasjón af starfsaga
hennar, einlægri forvitni og
lífsnauðsynlegri gamansemi. Við
heyrum hana leggja mat á sjálfa
sig mjög skynsamlega, án upp-
gerðarlítillætis eða þá yfirlætis.
Og það er auðvelt að trúa því að
hún sé jafnmikill aufúsugestur
krökkum norður í landi og ráð-
settum þjóðarleiðtogum, sem
hafa fengið „öðruvísi“ opinberan
gest en þeir eru vanastir.
Steimmn
Sigurðardóttir
K?1N Á
FORSETA-
VAKT
liagar i Ufi Visftli'sar
Finníogvdtttur
if * ^ *
Bókinni lýkur á ágætri sögu.
Pað er komið fram á haust á
þessu ári og stjórnarkreppa í
landinu. Forsetinn skreppur
heim að fá sér snarl í hádeginu
með dóttur sinni, en hefur því
miður ekki tíma til að fara yfir stíl
sem hún á að skila í skólanum.
Pað er í svo miklu að snúast, nú
þarf að mynda stjórn og það má
ekki dragast á langinn. Og þá
segir dóttirin Ástríður:
„Mamma, mikið hlýturðu að
hafa gert þetta illa síðast, fyrst þú
þarft að fara í það aftur núna.“
Árni Bergmann
hverskonar staðgengli höfundar-
ins, ungum manni sem er fyrst
eins og óskrifað blað og er að
kynnast heiminum. Hann lendir í
hinu og þessu - ástinni, pólitík-
inni, borgarsukkinu ( var oft til-
tölulega saklaus sveitamaður í
sér), kannski fær hann að skoða
spiílingu höfðingjanna í leiðinni.
Nema hvað: það var eins víst að
öll þessi lífsreynsla ylli honum
vonbrigðum og sárindum. Og
væri ungi maðurinn illa settur ef
einhversstaðar í kjallara eða uppi
undir risi leyndist ekki gömul
kona eða karl, sem varðveitti ró-
semi, hlýtt hjartalag, umburðar-
lyndi og fleira gott, sem í meðferð
höfundanna tengdist fyrst og
fremst liðnum tíma.
Á seinni árum er ungur maður
( og að líkindum verðandi skáld)
einnig algengt yrkisefni. Nema
hvað hann er ekki eins saklaus og
fyrirrennari hans sem áður var
nefndur, hann ánetjast því ekki
ýmsum freistingum ( pólitískum
og öðrum) af sama ofurkappi. Og
lendingar hans úr brotsjóum lífs-
ins eru léttari, mýkri, gaman-
samari.
Þessi ungi maður, sem breytist
náttúrlega dálítið eftir því hvenær
hann lendir í því að vera ungur, er
til í það mörgum eintökum í
bókum, að kannski er það hann
sem gefur mönnum tilefni til að
tala um sjálfhverfar bókmenntir,
full einhæfar?
Rómaninn marg-
raddaði
Skoðum þá seinni spurning-
una: er eitthvað sem vantar í ís-
lenskar bókmenntir samtímans?
Jón Óttar saknaði „athafna-
rnanna" og kannski átti hann við
það, að við höfum ekki eignast
hina borgaralegu ættarsögu sem
sýnir ris og fall þeirra stórvelda
sem fyrirtæki geta verið. Að okk-
ur vantaði okkar Buddenbrooks,
okkar Forsyte sögu.
Við eigum reyndar ekki marg-
ar skáldsögur sem sækja sér ein-
kunnina „breið þjóðlífslýsing“.
Þar sem saman koma margar per-
sónur ólíkrar gerðar, hver og ein
með aðild og rétti, margradda
sögur ef svo mætti kalla. Sögur
sem treysta ekki svo mjög á
„innblástur“ en meira á rann-
sókn. Rannsókn á efniviði, segi
ég, og get þá búist við ásökunum
um að vera að heimta fróðleik af
skáldsögum. Það er reyndar eng-
in ástæða til að vanmeta fróðleik
þann sem menn hafa af skáld-
sögum - um siðu og samskipta-
háttu og framvindu hreyfinga og
hugmynda. En hér er ekki síst átt
við það, að þegar einhverjar týp-
ur ber á góma í skáldskap,þá sé
rennt undir þær traustum stoðum
vitneskju um athafnir þeirra og
möguleika. Svo dæmi sé nefnt:
viljir þú lýsa auðkýfingi íslensk-
um, þá þarftu að kynna þér ræki-
lega hvernig menn verða ríkir í
okkar samfélagi. Þú þarft náttúr-
lega alls ekki að troða slíkri
greinargerð inn í sögu þína, en
umrædd vitneskja er sú baktrygg-
ing sem losar hödundinn undan
þeim vandræðum að svífa eins og
í lausu lofti með sína persónu.
Þetta eru losaralegar hugleið-
ingar eins og hver maður getur
séð. Og vitanlega byggja þær á
einföldunum og á því að ekki er
hægt að hlaupa yfir allt litrófið -
hér var aðeins talað um tvo geira
skáldsagnasmíða. Taki svo aðrir
við ef þeim sýnist svo.
Svo var það líf s-
háskinn
Að lokum þetta: Ef ég væri nú,
hvað sem öllum fyrirvörum líður,
krafinn um eitt stutt svar við því,
hvers ég helst saknaði í nýlegum
íslenskum skáldskap, þá mundi
ég skjóta mér á bak við gamalt
svar Steins Steinarrs, sem var
þegar upp úr 1950 farinn að sakna
lífsháskans í íslenskum skáld-
skap. Ekki svo að skilja: öll erum
við í lífsháska. En ótrúlega oft
finnst mér að rithöfundum seinni
tíma láist að umgangast lífshásk-
ann með þeirri virðingu og alúð
að við hin tökum hann alvarlega.
24 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 9. desember 1988