Þjóðviljinn - 16.12.1988, Blaðsíða 21

HELGARMENNINGIN
Fjalla-Ey vindur og kona hans jólale
Þjóðleikhússins.
77 ár liðin frá frumuppfærslu leiksins
W1
Eyvindur og Halla árið 1988: Þórarinn og Lilja Guðrún, vettvangskönnun
■mtÉO'ffig____________ ...... viðéulMS^
Jóhann Sigurjónsson.
Jólaleikrit Þjóöieikhússins
er að þessu sinni Fjalla-
Eyvindur og kona hans, eftir
Jóhann Sigurjónsson í leik-
stjórn Bríetar Héðinsdóttur.
Hefur Bríet stytt textann og
breytt til samræmis við þriðju
útgáfu verksins, sem Jóhann
endurskoðaði áður en það var
gefið út í Kaupmannahöfn
árið 1917. Þar með bætist
kona Eyvindar við heiti
leiksins, enda ástir þeirra
Eyvindar og Höllu megin-
þema hans, - á dönsku heitir
leikritið reyndar Bjærg-Eyvind
og hans hustru. Frumsýning
verður á annan í jólum, réttum
77 árum eftir frumuppfærslu
Fjalla-Eyvindar, hjá Leikfélagi
Reykjavíkur á annan jóladag
árið 1911.
Jóhann dvaldist hér á landi
sumarið 1908 og mun þá hafa við-
að að sér fróðleik um útlagann
Fjalla-Eyvind og konu hans.
Fyrstu drög leiksins skrifaði hann
1909-10, var honum lokið á
dönsku sumarið 1911, en þá réði
Jóhann Gunnar Gunnarsson rit-
höfund til sín upp á krónu á dag,
morgunverð og kaffi, til að ljúka
Eyvindi á íslensku.
Ýmsar útgáfur urðu síðan til á
Eyvindi frá hendi höfundar. Jó-
hann virðist hafa gert breytingar
eftir efnum og aðstæðum, til að
mynda endar leikritið stundum
„vel“ og stundum „illa“. Gunnar
Gunnarsson segir unt Fjalla-
Eyvind í formála fyrsta bindis
Ritsafns Jóhanns Sigurjónssonar
(MM 1980):
„Annars er Fjalla-Eyvindur
svo mikið verk og skapað af svo
einlægum áhuga og æskuþrung-
inni hrifningu gagnvart verkefn-
inu að allt smávægilegt hverfur
fyrir heildarmyndinni sem ber í
sér átakanleg örlög og magni
þrungið líf; leikurinn eins og lífið
sjálft þolir andstæður og hvarfl-
anda, án þess að fyrirgera sann-
leiksgildi sínu og áhrifum. Enda
kemur það sér betur. Af fimm
útgáfum, íslenskri, þýskri, enskri
og tveim dönskum, ber engri
fyllilega saman við neina af hin-
um! Jóhann var árum saman að
auka við eða fella úr.
Pað er til sérstök tegund lista-
verka er ekki verður lýst betur en
með því að segja að það sé líkast
því sem hafi þau til orðið fyrir
„guðs náð“. Fjalla-Eyvindur ber
öll einkenni slíks innblásins lista-
verks...“
Leikskáld í
Kaupmannahöfn
Jóhann Sigurjónsson var eitt
þeirra íslensku skálda sem í byrj-
un aldarinnar freistuðu gæfunnar
í Kóngsins Kaupmannahöfn.
Upphaflega sigldi hann utan til
náms í dýralækningum við Land-
búnaðarháskólann, en hætti
námi ári fyrir lokapróf, til að geta
snúið sér óskiptur að ljóð- og
leikskáldskap. Hann var frá Lax-
amýri í Aðaldal, fæddur 19. júní
1880. Vorið 1899 lauk hann
fjórða bekkjar prófi frá Latínu-
skólanum og sigldi til
Kaupmannahafnar um haustið,
og kom eftir það ekki til íslands
nema sem gestur.
Fyrsta leikrit sitt mun hann
hafa skrifað á skólaárunum í
Reykjavík, en það fyrsta sem
kom á prenti var Rung læknir,
sem Gyldendal gaf út árið 1905,
og komst á tilraunaleiksvið 25
árum síðar. Segir þar frá vísinda-
manni sent sýkir sjálfan sig af
berklunt til að geta prófað á sér
meðal sent hann hefur sjálfur
fundið upp.
Næsta leikrit hans, Bóndinn á
Hrauni, kom út á íslensku árið
1907, og á dönsku 1912. Þar velur
Jóhann sér jarðskjálftana á Suð-
urlandi sem bakgrunn fyrir ör-
lagasögu bóndans á Hrauni og
fjölskyldu hans. Leikfélag
Reykjavíkur frumsýndi Bóndann
á annan í jólunt 1908, og um það
leyti stóð einnig til að sýna leikrit-
ið í Dagmar-leikhúsinu í Kaup-
mannahöfn, þó að ekki yrði úr
því að sinni vegna manna-
breytinga í stjórn leikhússins.
Fjalla-Eyvindur var tvímæla-
sett upp í Konunglega leikhúsinu
í Kaupmannahöfn.
Eyvindur
á íslandi
Fjalla-Eyvindur var eina leikrit
Jóhanns sem hann sá leikið á ís-
lensku leiksviði. Það var árið
1912, þegar Leikfélag Reykjavík-
ur setti upp sýningu á Eyvindi
honum til heiðurs. Jóhann kom í
síðasta sinn hingað til lands vorið
1919, þá orðinn veikur og auralít-
ill. Þau Ingeborg höfðu misst
flestar eigur sínar og höfðu árinu
áður flutt í 3 herbergja leiguíbúð
við Östergade í Kaupmanna-
höfn. En Jóhann var ekki af baki
dottinn, hann dreymdi stóra
drauma um hafnarframkvæmdir
við Höfðavatn í Skagafirði.
íslandsdvölin varð styttri en
ráð var fyrir gert, vegna veikinda
sinna neyddist Jóhann til að snúa
aftur til Kaupmannahafnar, þar
sem hann lést 30. ágúst 1919.
Óhætt er að segja að Fjalla-
Eyvindur sé það leikrit sem
lengst hefur verið viðloðandi ís-
lenskt leiksvið (Ævintýri á
gönguför og Skugga-Sveinn eru
líklega þau leikrit sent næst ganga
Eyvindi að sýningafjölda).
Leikritið var sýnt 23 sinnum hjá
Leikfélagi Reykjavíkur veturinn
1911-12, og léku þau Guðrún
lndriðadóttir og Helgi Helgason
þau Höllu og Eyvind, Andrés
Björnsson Arnes, en Jens B. Wa-
age leiðbeindi. Eftir það var
Eyvindur á sýningaskrá leikhúss-
ins af og til allt til ársins 1940, það
árið voru 27 sýningar, og var sú
síðasta 100. sýning leiksins hjá
Leikfélaginu.
Þjóðleikhúsið tók Fjalla-
Eyvind upp á fyrsta starfsári sínu
1949-50. Þá fóru Inga Þórðar-
dóttir og Róbert Arnfinnsson
með hlutverk Höllu og Eyvindar,
en Haraldur Björnsson lék Arn-
es, auk þess sem hann leikstýrði
sýningunni.
Síðast var Fjalla-Eyvindur
settur upp hér á landi hjá Leikfé-
lagi Reykjavíkur á sjötíu ára af-
mæli leikfélagsins veturinn 1966-
67. Þá léku þau Helga Bachmann
og Helgi Skúlason Höllu og
Eyvind, Pétur Einarsson var
Arnes, og Gísli Halldórsson
leikstýrði.
Ellefu leikarar konta fram í
sýningu Þjóðleikhússins að þessu
sinni, auk þeirra Höllu, Eyvindar
og Arnesar, og átta barna sem
skiptast á um fjögur hlutverk.
Höllu leikur Lilja Guðrún Þor-
valdsdóttir, Eyvind, Þórarinn
Eyfjörð og Arnes, Hákon Wa-
age. LG
Róbert Arnfinnsson og Inga Þórðardóttir í hiutverkum Eyvindar (Kára) ogHöllu
hjá Þjóðleikhúsinu 1949.
laust það leikrit Jóhanns sem bar
hróður hans víðast. Frumupp-
færslan var í Reykjavík 1911, og í
maí 1912 var Eyvindur frumsýnd-
ur í Kaupmannahöfn, við góðar
undirtektir áhorfenda. Leikritið
var þýtt á níu tungumál, og á
næstu árum sýnt í Bergen, Gauta-
borg, Múnchen, Árósum, Stokk-
Andrés Björnsson í hlutverki Arnesar
hjá Leikfélagi Reykjavíkur 1911.
hólmi, London, New York, Berl-
ín, Hamborg, Helsingfors, Winn-
ipeg, Riga, Osló, Tórshavn og
Kristjaníú, og hlaut víðast hvar
mjög góðar viðtökur. Þar að auki
gerði sænski leikarinn Victor
Sjöström, sem lék Eyvind í
Gautaborg, kvikntynd eftir
leikritinu, árið 1917 í Lapplandi.
Af kvikmyndatöku á íslandi gat
ekki orðið vegna heimsstyrjald-
arinnar.
Orðstír Jóhanns sent leikskálds
og velgengni Fjalla-Eyvindar
varð til þess að hann gat næstu
árin lifað þægilegu lífi með konu
sinni, Ingeborg Blom, sem hann
giftist 1912. Hann fékkst við upp-
finningar, svo sem oddlausa hatt-
nál og ryklok á ölglös, og skrifaði
tvö leikrit í viðbót: Galdra-Loft,
sem einnig hlaut góðar viðtökur
og var leikinn víða (hjá LR var
frumsýning á annan í jólum
1914), þó ekki sé hægt að líkja
viðtökunum við þær sem Fjalla-
Eyvindur fékk, og loks Mörð
Valgarðsson, eða Lögneren. Það
leikrit er byggt á Njálssögu, þó of
frjálslega til að óhætt hafi þótt að
setja það upp fyrir íslendinga
sem létu sig staðreyndir Njálu of
miklu skipta, en ntun hafa verið
Föstudagur 16. desember 1988 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 21