Þjóðviljinn - 30.12.1989, Blaðsíða 21

HELGARMEPl
Kvennakúgun
Þjóðlcikhús sýnir á stóra sviðinu:
Heimili Vernhörðu Alba eftir Fcderico
Garcia Lorca.
Þýðing: Guðbcrgur Bergsson.
Leikstjóri: María Kristjánsdóttir.
Leikmynd: Þórunn Sigriður Þor-
grímsdóttir.
Búningar: Sigríður Guðjónsdóttir.
Lýsing: Ásmundur Karlsson.
Tónlist: Hjálmar R. Ragnars.
Leikendur: Kristbjörg Kjeld, Bríet
Héðinsdóttir, Ragnheiður Steindórs-
dóttir, Guðrún Gísladóttir, Tinna
Gunnlaugsdóttir, Helga Jónsdóttir,
Sigrún Waage, Herdís Þorvalds-
dóttir, Jórunn Sigurðardóttir, Þóra
Friðriksdóttir, Þórunn Magnea
Magnúsdóttir, Margrét Guðmunds-
dóttir og fleiri.
Frumsýning Þjóðleikhússins á
annan í jólum var gleðilegur
áfangi fyrir starfsmenn hússins á
þessu leikári. Hér gaf að líta
heildstæða sýningu, prýðilega
leikna, glæsilega í myndbygg-
ingu, djarfa í túlkun, ríka af kost-
um, þótt ekki tækist til fulls að
bera leikrit Lorca fram til sigurs
eins og vonir stóðu til.
En mestu skipti vel unnið verk í
öllum deildum, ný sönnun þess
að Þjóðleikhúsið er ekki ofurselt
örlögum sem virðast búin húsinu
fyrir gáleysi og stefnuskort þeirra
sem stýra þar og bera á því
ábyrgð gagnvart þjóð, þingi og
listinni.
Nú á dögum og
áður ffyrr
Leikrit Lorca hafa átt greiðari
aðgang á íslensk leiksvið á seinni
árum en verk margra annarra
meistara leikbókmenntanna á
þessari öld. Ekki verður neitað
mikilvægi þeirra í sögu róman-
skra leikbókmennta, en ljóðræn
fegurð þeirra þýðist misjafiilega á
aðrar tungur og er ævinlega
bundin skynjun spænskra lífs-
hátta.
Tilraunir í sýningum Þjóðleik-
hússins, Yermu fyrir tveim árum
og nú á Verhörðu, undir stjórn
tveggja ólíkra leikstjóra hafa
vissulega leitast við að hefja texta
skáldsins á víðfeðmara svið. Rétt
eins og Þórhildur Þorleifsdóttir
sprengdi ramma verksins og gaf
því mynd skrautsýningar með
tónlist og söng, þá freistast María
Kristjánsdóttir til að gefa verkinu
víðari skírskotun, tengja það
tveim tímum, ritunartímanum
sem vart verður umflúinn og nú-
inu.
Örlagasaga Lorca af móður-
veldi sem þegið hefur í arf harð-
stjórn karlveldis kann að eiga sér
samsvaranir í rómönskum lönd-
um okkar daga, kann jafnvel að
hafa ígildi dæmisögu fyrir okkar
tíma, en þarf að yngja hana upp í
ytri einkennum, leikmunum,
búningum, svipmóti öllu? Veikir
það ekki gildi hennar, truflar
skilning og skynjun áhorfanda?
Sú leið sem María og samstarfs-
konur hennar velja kann að vera
réttlætanleg, en ég hygg að hún
hafi þrátt fyrir alla kosti veikt
PÁLL BALDVIN
BALDVINSSON
sýninguna, jafnvel í stökum til-
vikum veikt túlkun í einstaka at-
riðum, tvístrað skilningi og rofið
annars jafnan og þokkafullan
leik.
Leikmynd, búningar
og hljómlist
Þórunn hefur búið þessari sýn-
ingu glæsilega leikmynd í sínum
stfl. Rýmisnýting nýstárleg, litir
dramatískir, myndin öll form-
fögur á að sjá. Hún er að auki
prýðilega nýtileg í öllum að-
göngum, ljómandi fallega lýst hjá
Ásmundi, og vel við hæfi sem
umgjörð um fallega samstilltan
hóp leikkvenna.
Sigríður hefur valið hópnum
búninga og tekist það bærilega,
en sökum tilraunar Maríu um
tengingu tveggja tíma, virðast
búningarnir nokkuð ósamstæðir.
En hér er úr vöndu að ráða og
kann önnur leið í sviðsetningu að
hafa verið heilladrýgri með það
að markmiði að skapa heim okk-
ur nálægan: stílfærsla búninga,
leikmyndar og tónlistar,
fullkomin rof við spænskan veru-
leika textans, annar heimur
hvorki fom né nýr þar sem ein-
ungis skáldskapurinn ríkti.
Hjálmar fylgir í tónsköpun
sinni hefðum spænskrar tónlistar
og semur í leikinn nokkur spenn-
andi stef sem em prýðilega
leikin. en alltaf finnst mér tónlist í
hljóðkerfi Þjóðleikhússins dumb
og óhrein.
Kvennaráð
Leikhópurinn er húsinu til
sóma. Fyrsta skal nefna Bríeti
Héðinsdóttur í hlutverki Pontíu
en hún stendur upp úr hópnum,
bæði er hún í leiðandi hlutverki
og líka gefur leikstjóri henni
mikið vald í fyrri hluta verksins.
Einkum kemur ofurvald hennar á
sviðinu niður á Kristbjörgu í hlut-
verki Vemhörðu sem sveigist inn
á brautir harðneskju og valdboðs
án þess nokkum tíma komi brot í
hennar hörðu skurn.
Sú túlkun var nokkuð fyrir-
segjanleg ef litið er yfir feril
Kristbjargar seinni árin og læsir
persónuna inni í kima og tak-
markar um leið skilnings-
möguleika áhorfandans á eðli
þess móðurveldis sem leiðist út í
einræði, lyndiseinkunn persón-
unnar í hlutverki harðstjóra.
Ekki skaðar þessi tilhögun sýn-
inguna, en fyrir bragðið víkur
áherslan frá Vemhörðu á dæt-
umar, frá kúgaranum á hinn kúg-
aða. Þar gat líka að líta fjóra
ljómandi performansa hjá
Helgu, Ragnheiði, Guðrúnu og
Tinnu. Helga ljómandi skýr í
tepruskap sínum og piparstandi,
Ragnheiður móð í beiskju sinni
og bælingu, Guðrún aumkunar-
verð og baneitruð í senn, Tinna
full þræls- og trúarótta. Þessi
kvartett er raunar kjölfestan í
sterkum heildarsvip sýningarinn-
ar og þeim fjóram til mikils sóma.
Sigrún Waage er að hluta fómar-
lamb þeirrar leiðar sem María
velur sýningunni og í gelgjulegri
uppreisn yngstu dóttur Vem-
hörðu verður misræmi hins gamla
Tinna Gunnlaugsdóttir og Guðrún Gísladaóttir í hlutverkum sínum í
Húsi Vernhörðu Alba.
og nýja veikast. Sigrún er frökk í
ást sinni, kaldlynd í ástarbrima
sínum, líkust unglingi nútímans
enda klædd þannig þegar hún
kastar sorgarklæðunum, tæpast
nógu bæld fyrir forsendur leiksins
í upphafi enda líður yfir breyting-
ar á högum hennar hljóðlega. Af
þeim sökum tapast þokki persón-
unnar og samúðin sem skáldið
óneitanlega hefur með þessu
fómarlambi hefðar og harðýðgi.
Og um leið veikist seinni hluti
verksins mikið og dregur úr há-
punkti átakanna í leikslok.
Þá eru ónefndar til sögunnar
Jórann Sigurðardóttir, þjónustan
á heimilinu og Herdís Þorvalds-
dóttir, móðir Vernhörðu. Jórann
gengur hispurslaust til verks og
leikur á nokkuð öðram nótum en
aðrir í sýningunni. Hún er laus
við svip heimilisins, nær prýði-
lega saman við Pontíu í upphafs-
atriðinu, en tilheyrir eftir það
öðram heimi, blátt áfram og eðli-
Ieg, þótt það væri sjaldan nægi-
lega rammað inn í viðbrögðum
annarra persóna, lágstéttarhatri
þeirra og fyrirlitningu. Á sama
hátt féll Herdís ekki fyllilega
saman við heildina, sem amman á
víst að vera á skjön við, en í ragli
hennar og óram má lesa rauða
þráðinn í hegðun allra kvenna
verksins, ófullnægju og afneitun
holdsins fýsna. Búningur hennar
var líka of nýr af nálinni, gervi
hennar ekki nógu þaulunnið.
Að lokum
Sýningin er þrátt fyrir þessa
meinbugi einkar athyglisverð.
Hún er áleitin, þótt bæld sé, og er
skemmtileg sönnun á því hvað
nálægð er mikil í aðalsal Þjóð-
leikhússins, þrátt fyrir álit sér-
fræðings frá Svíþjóð. Það er
snerpa í henni og kraftur, en um-
fram allt sannfæring, festa sem
hefur ekki sést í nær ár á sviði
Þjóðleikhússins. Þess vegna er
rétt og sæmandi að sækja sýning-
una. Hafi allir aðstandendur
þökk fyrir gott verk.
pbb
Leikfélag Reykjavíkur sýnir í Borgar-
leikhúsi:
Töfrasprotann eftir Benóný Ægisson.
Leikstjóri: Þórunn Sigurðardóttir.
Leikmynd og búningar: Una Collins.
Tónlist: Arnþór Jónsson.
Dansar og hreyflngar: Hlíf Svavars-
dóttir.
Lýsing: Lárus G. Björnsson.
Tónlistarstjóri: Jóhann G. Jóhanns-
son.
Leikendur: Andri Örn Clausen, Ása
Hlín Svavarsdóttir, Eggert Þorleifs-
son, Jakob Þór Einarsson, Jón
Hjartarson, Jón Sigurbjörnsson,
Kjartan Bjargmundsson, Kjartan
Ragnarsson, Kolbrún Pétursdóttir,
Kristján Franklín Magnús, Margrét
Ákadóttir, Sólveig Halldórsdóttir,
Stein Magnússon, Theódór Júlíusson,
Vilborg HaUdórsdóttir og fleiri.
Benóný sækir í verðlauna-
leikriti sínu inn í lendur ævin-
týranna, slær um það umgerð
dæmisögu um kolbítinn í blokk-
inni sem er laminn á leiðinni úr
skólanum en kallaður inní álf-
heima þar sem risar, dvergar,
drekar, nomir, svartir álfar og
bjartir búa. Þar hefur lengi ríkt
skipan á öllum hlutum en nú er
þar allt í voða. Töfrasprotinn er
kominn í rangar hendur og horfir
illa um framtíð þar neðra. Og rétt
eins og í ævintýram þá tekst kol-
bítur á við hvem vanda og
heimtir álfameyna góðu úr hönd-
um svartálfa, kemur stillingu á
alla hluti og hleypur svo heim
betri maður en sá sem hann var
áður.
Leikir ffyrir börn
Leikfélag Reykjavíkur hefur í
raun aldrei átt þess kost að sinna
barnasýningum af alvöra. í tíð
Sveins Einarssonar sýndu Leikfé-
lagsmenn leikrit fyrir böm í
Tjarnarbæ sem svo var nefndur,
en sú starfsemi var skammvinn.
Síðar hafa þeir víst haft áhuga á
slíku starfi og sinnt því í einhverj-
um mæli, en sá geiri hefur ævin-
lega verið smár í starfi LR. Þegar
svo var efnt til leikritasamkeppni
vegna vígslu Borgarleikhúss var
ljóst að nú skyldi brotið blað.
Hvað má ætla að markaðurinn
á höfuðborgarsvæðinu beri marg-
ar leiksýningar ætlaðar börnum á
ári hverju? Keppinautar um at-
hygli og hylli bamanna eru vita-
skuld sjónvarp, myndbönd og
kvikmyndahús. í flestum tilvik-
um innfluttur iðnvamingur mis-
hollur og andspænis honum má
bjóða uppá innlendan skáldskap í
bland við erlendan, innlendan
atvinnurekstur gegn aðkeyptu,
innfluttu efni.
Leikhúsin í Reykjavík vinna
ekki mikið eftir markaðsrann-
sóknum og ugglaust kann mörg-
um í hópi starfandi leikhúsmanna
Töfrasprotinn
að þykja það stappa nærri guð-
lasti að nefna slfkt, einkum á síð-
um þessa blaðs. Eg hygg þó að
það gæti komið stéttarfélagi
leikara, sjálfstæðum leikhópum,
leikstjóram, rithöfundum, upp-
eldisstéttum, já öllum til góða að
slíkar rannsóknir færa fram og
beindust að möguleikum okkar á
þeim akri en þaðan koma á næstu
áratugum þær þúsundir leikhús-
gesta sem munu skipa bekki
leikhúsa á komandi áram.
...og fullorðna
Einhvers staðar sá ég eftir
leikskáldinu haft að skil milli
leiksýninga fyrir böm og full-
orðna væra heimskuleg. Það er
rétt hjá honum, þótt þau tilvik
séu sárafá þar sem kröfum beggja
er fullnægt svo allir verði
ánægðir. En það er líka rétt hjá
skáldinu að við eigum hefð í
skáldskap sem þjónar vel
skemmtun okkar allra, enda sæk-
ir hann á þau mið. Ævintýra-
heimur hans er ekki fjarri og
öllum kunnugur. Hann safnar
þangað vel þekktum erkitýpum
og hellir þeim í eitt mót. Ur því
móti skapar leikstjórinn hins veg-
ar nokkuð sundurlausa leiksýn-
ingu og kann ég ekki fulla skýr-
ingu á því, þótt auðvelt sé að
varpa fram tilgátum um það efni.
Texti Benónýs er ljómandi,
hann er orðmargur, dvelur oft við
á leiðinni og gefur persónum ríf-
legt tóm til að skýra sig. Bömin
halda samt fullri athygli við sýn-
inguna og það þótt ’iún sé í lengra
lagi. Hér er lýst ferð og veldur
það tíðum sviðsskiptingum.
Leikstjóri og hönnuður leik-
myndar hafa kostið að nýta eink-
um framsviðið og skapa leiknum
heimsmynd sem er annars vegar
aflukt með tjöldum og hins vegar
opin með opnu leikrými. Leik-
mynd Unu er skrautleg og ósam-
stæð, ríkuleg í litbrigðum sínum,
búningar hennar era skemmti-
lega snjallir.
Grannhugsun hennar í notkun
á opnu og afluktu framsviði kall-
ar hins vegar á nokkra rás á
leikendum, sem ég hygg að hefði
mátt leysa á skjótari máta með
beitingu sviðstækni hússins. Má
sjá vísbendingu um það í lokum
leiksins og framkalli.
Arnþór Jónsson semur hressi-
leg sönglög við leikinn, en þau
slitna óþarflega mikið frá atburð-
arás og heyrist að auki illa í söng-
vuram.
Risar, dvergar og
drekar
Stór hópur leikara tekur þátt í
sýningunni og skila flestir sínum
hlutverkum með prýði. Þó er
engu líkara en leikstjóri hafi
gleymt því í ákafa sínum að klæða
sýninguna lífi og hér segir af veg-
ferð eins. Strákurinn sem leiðir
söguna og er leikinn af Steini
Magnússyni verður undarlega
utangátta í þessu spili, í stað þess
að verða sá miðpunktur sem allt
snýst um. Steinn er annars ljóm-
andi í þessu gervi. Og svipað má
segja um marga aðra, Kjartan
Ragnarsson kostulegan í hlut-
verki risa, Sólveigu og Kolbrúnu
ágætar sem dvergar, Kjartan
Bjargmundsson sannfærandi sem
álf. Margrét Ákadóttir er máttug
norn með þrjá seiðskratta sér við
hlið, Andri mæddan og soltinn
dreka. Þannig mætti lengi telja.
Úr þessu verður mikið sjónarspil
sem gaman er að.
En áhorfandinn getur ekki var-
ist þeirri hugsun að hér hafi ráðið
það sjónarmið í allri samningu
verksins og sýningarinnar að nú
skyldi setja saman eitt stykki
bamasýningum Og eins og bæri-
lega hefur til tekist þá hljóta
menn að krefjast þess að þar
verði ekki látið við sitja heldur
markið sett hærra. Framlegri
tök, meiri dirfska er það sem þarf
í nýrri sókn. Fyrir höfund, leiks-
stjóra og leikhús. Til hamingju
Benóný Ægisson.
Laugardagur 30. desember 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 21