Þjóðviljinn - 30.12.1989, Blaðsíða 8

Þjóðviljinn - 30.12.1989, Blaðsíða 8
Á þeirri stundu runnu saman í einn farveg undiralda þeirra andófshreyfinga sem í áratugi höföu varöveitt málstað réttlætis- is og kynngikraftur þeirra lýð- ræðiskynslóða sem nú gengu ung- ar að árum um götur gjörvallrar Austur-Evrópu og sóru frelsinu hollustueiða. Á fáeinum vikum fann fljótið mikla sér nýjan far- veg. Hinar ungu kynslóðir gerðu forystumenn andófshreyfing- anna að nýjum leiðtogum sínum. Foringjum kommúnistaflokksins var vikið úr stjórnstofnunum, fólkið sjálft skyldi í frjálsum kosningum velja sér nýja forystu. Þingræðið ætti að leysa alræði ör- eiganna af hólmi. Stefna lýðræðis og jafnaðar kæmi í stað kenning- ar Leníns sem í afskræmdri mynd hafði í áratugi verið réttlæting einræðis og kúgunar. Það var samtvinnun andófshreyfinga fyrri áratuga og hinna nýju lýð- ræðiskynslóða í austurhluta Evr- ópu sem á fáeinum vikum gerði hrun kommúnismans að sögu- legri staðreynd. Áhrifin Sumir atburðir eru svo stór- brotnir að það tekur áratugi og jafnvel aldir að meta áhrif þeirra. Slíkir atburðir hafa síðustu vikur verið að birtast okkur í Austur- Evrópu. í sjónhendingu er þó skýrt að álfan okkar og reyndar heimurinn allur verða aldrei aftur söm og áður. Nær aldargamalli glímu kommúnismans og jafnaðar- stefnu lýðræðissinnanna er lokið. Niðurstaðan er ótvíræð. Lýðræð- ið hefur vikið lenínismanum til hliðar. Dagar kalda stríðsins eru tald- ir. Grýlan úr austri er ekki lengur fjaldgeng á umræðuvettvangi. tórveldin leita á hversdagslegan hátt lausna á sameiginlegum vandamálum. Fækkun herafla á meginlandi Evrópu, brottflutn- ingur erlendra hersveita og af- nám herstöðva eru nú rædd í al- vöru. Það er ekki lengur spurt hvort bandarískur her verður fluttur brott frá Vestur-Evrópu og sovéskur her fluttur frá aðild- arlöndum Varsjárbandalagsins, heldur spurt hvenær, og hve hratt. Sameining Þýskalands gerist dag frá degi. Sameiginleg saga, menning og tunga færir þýsku þjóðina saman á ný og lýðræðis- hreyfingin í austurhlutanum hef- ur brotið á bak aftur réttlæting- una fyrir tveimur ríkiskerfum. Sameinað Þýskaland mun í senn setja endapunktinn aftan við arf- leifð Leníns og vofu Hitlers. Ný Evrópa er í sköpun. Hún birtist ekki aðeins í markaðs- bandalagi sem byggt er á Róm- arsáttmála heldur einnig í tengsl- um nýju lýðræðisríkjanna í aust- urhluta álfunnar við mannrétt- indaskipulag, umræðufrelsi og fjölflokkalýðræði í okkar hluta álfunnar. Efnahagsleg og stjórn- málaleg nýsköpun Evrópu verð- ur brýnasta verkefni næstu ára. Hrun kommúnismans mun á fáeinum árum umbreyta sam- skiptum stórveldanna og klæða öll tengsl austurs og vesturs í nýj- an búning. Þjóðir heims geta snú- ið sér að sameiginlegum verkefn- um: að brúa bilið á milli norðurs og suðurs og forða lífríki jarðar frá tortímingu. Jafnaðarstefnan Hrun kommúnismans hefur veitt jafnaðarstefnu lýðræðis- sinnanna nýjan lífsþrótt. Sá sósí- alismi á einn rétt á sér sem byggð- ur er á hugsjónum réttlætis, mannréttinda og raunverulegs lýðræðis. Jafnaðarstefnan er samnefnari þessara hugmynda. Hún tvinnar saman það besta úr lýðræðisarfi Vesturlanda og rétt- lætiskröfum verkalýðsstéttarinn- ar. Þær frelsishreyfingar í Asíu, Suður-Ameríku sem til lengdar hafa fengið mestan hljómgrunn hjá fólkinu sjálfu hafa ennfremur skipað sér undir merki jafnaðar- stefnu. Jafnvel ítalski kommún- istaflokkurinn, sem margir töldu á síðasta áratug vera fyrirmynd að nýjum og Iýðræðislegum Evrópu-kommúnisma, ræðir af kappi tillögur forystusveitarinnar um að flokkurinn taki sér nýtt nafn, leggi tákn hamars og sigðar til hliðar, og sæki um formlega aðild að Alþjóðasambandi jafn- aðarmanna. Alþjóðasamband jafnaðar- manna - Socialist International - hefur á undanförnum árum orðið öflugur samstarfsvettvangur jafnaðarmannaflokka frá öllum heimsálfum. Þjóðfrelsishreyf- ingar frá löndum Mið-Ameríku og Asíu hafa þar tekið höndum saman við verkamannaflokka og róttæka sósíalistaflokka ur lýð- ræðishreyfingu jafnaðarsinna í Evrópu. Aðild íslenska Alþýðu- flokksins að þessum félagsskap hefur í hugum margra hérlendis skapað ranga mynd af stefnu- grundvelli og baráttuáherslum Alþjóðasambands jafnaðar- manna, enda hefur flokkurinn hér lítt haldið á lofti þeim róttæku hugmyndum sem þar hafa komið fram á undanförnum árum. Margt bendir nú til þess að þessi alþjóðlega hreyfing jafnaðar- manna geti orðið tengibrú milli lýðræðishreyfinganna í löndum Austur-Evrópu og þeirra sem vestar í álfunni hafa áratugum saman ofið í eitt hugsjónir jafn- aðar, réttlætis og lýðræðis. Þegar lenínisminn er úr sög- unni og stjórnkerfi kommúnista- flokkanna hefur verið steypt af fólkinu sjálfu er lýðræðisleg jafn- aðarstefna í senn eini arftaki rétt- lætishugsjónanna sem urðu til á síðustu öid í brjóstum verkalýðs- ins í iðnborgum Evrópu og tákn vonar mannkyns á okkar tímum um nýja öld og örugga framtíð. Jafnaðarstefnan er samnefnari lýðræðis og félagslegs réttlætis. Hún tengir saman þjóðir norðurs og suðurs í leit að lausnum á sam- eiginlegum vandamálum sem blasa nú við mannkyni öllu. Hún boðar frið og réttláta skiptingu auðsins. Hún sýnir hvernig sam- vinna getur forðað lífríki jarðar frá tortímingu vegna mengunar og óbeislaðrar gróðasóknar. Hún er svar framtíðarinnar við drottn- unarkröfum peningaaflanna. Afvopnun Hrun kommúnismans í Austur-Evrópu færir afvopnun- arhreyfingu síðustu ára nýjan þrótt. Tilveruréttur hernaðar- bandalaganna tveggja er brost- inn. Varsjárbandalagið verður sem formið eitt og NATO hefur týnt lífsgrundvellinum, sjálfum óvini sínum. Baráttan gegn her- væðingu Evrópu hefur nú öðlast óstöðvandi kraft. NATO var ætlað að verja Vesturlönd fyrir ógnuninni frá austri. Atburðarásin hefur eytt henni á örskotsstund. Sovéski herinn mun halda á brott frá austurhluta álfunnar. Aðildarríki Varsjárbandalagsins sækjast eftir náinni samvinnu við evrópsku forysturíkin í NATO. Sovéskir eftirlitsmenn munu senn heim- sækja ísland í boði bandaríska hersins! Brottför bandarískra hermanna frá meginlandi Evrópu er nú aðeins spurning um dag- setningar og flutningshraða. Þegar hættan af heimskomm- únismanum er ekki lengur fyrir hendi hafa hernaðarbandalögin glatað öllu giidi sínu. Vopnin verða tilgangslaus tól. Herinn sóun á mannafla og fjármunum. Hin nýja Evrópa verður hvorki vettvangur fyrir herfylki Banda- ríkjanna og Sovétríkjanna. Hin efnahagslega nauðsyn knýr stór- veldin til afvopnunar. Fólkið krefst að fjármunum sé varið á annan hátt þegar trúboðið um hættuna miklu hefur misst sinn tilverugrundvöll. Afvopnunarhreyfingar Vest- urlanda eignuðust nýja banda- menn þegar lýðræðiskynslóðir Austur-Evrópu brutu stjórnkerfi kommúnismans á bak aftur. Krafan um frið tengist ákalli um lýðræði og jöfnuð. Þeir sem lengi hafa setið á fremsta bekk í há- kirkju NATO verða nú að skrifa nýjan pistil á degi hverjum. Texti gærdagsins hefur glatað öllu gildi. Varnarbandalag gegn ein- hverju sem ekkert er fær ekki lengur staðist. Herstöðvar sem reistar eru gegn hættu sem enginn sér verða á skömmum tíma að aðhlátursefni - tákn um veröld sem var. Á íslandi Ragnarök kommúnismans í austanverðri álfunni eru svo ein- stæð í áhrifamætti sínum að allt annað sem gerðist á liðnu ári verður smátt í samanburði. Á- hrifa þessara atburða mun gæta í öllum löndum veraldar. Einnig hér. Lærisveinar Leníns settu um skeið sterkan svip á íslenska sögu. Hún verður nú skoðuð í nýju ljósi. Það sem ýmsir töldu áður vera sannleik hreinan fær nú óhjákvæmilega aðra mynd. Dóm sögunnar flýr enginn. Átökin um kenningar Leníns og óvinarmyndir kalda stríðsins skiptu íslenskum jafnaðarsinnum í andstæðar fylkingar í áratugi. Sú aðgreining á sér ekki lengur neinar raunverulegar forsendur. Lenínisminn fær nú að rykfalla eins og aðrir safngripir sem til- heyra fortíðinni. Kalda stríðið hefur vikið fyrir víðtækum sam- skiptum risaveldanna og mark- vissri afvopnun. Hin nýju lýðræð- isríki í austanverðri Evrópu eru þó sá veruleiki sem veitti kalda stríðinu banahöggið. Sigur lýðræðisins og jafnaðar- stefnunnar, friðsamleg sambúð í stað vígvæðingar munu á skömmum tíma breyta ýmsum höfuðeinkennum íslenskra stjórnmála. Flokkar sem eiga sameiginlegar rætur í evrópskri jafnaðarhreyfingu munu nálgast hver annan og áhrif fortíðarinnar á samskipti þeirra hverfa smátt og smátt. Hraði þessara breyt- inga ræðst þó af því hve fljótt flokksfélagar, stuðningsmenn og einstakir forystumenn ná að losa hugsun sína úr fjötrum fortíðar- innar og líta án hleypidóma til verkefna framtíðarinnar. Þeir eru að vísu til sem ekki mega til þess hugsa að glata gömlum óvin og endurtaka í sífellu formúlur úr fornri baráttu. En einnig þeir munu þegar dagur rís sannfærast um að heimurinn er orðinn ann- ar. Ný utanríkisstefna Deilan um dvöl bandaríska hersins á íslandi og aðildina að NATO hefur í áratugi skipt ís- lenskum jafnaðarmönnum í tvo flokka. Tortryggnin og stundum fjandskapurinn sem um langa hríð einkenndi samskipti Alþýð- uflokksins og Alþýðubandalags- ins átti sér sterkastar rætur í hörð- um deildum um grundvallarat- riðin í íslenskri utanríkisstefnu. Afvopnunarþróunin á síðustu misserum hefur smátt og smátt verið að skapa nýjar forsendur á alþjóðlegum vettvangi og hrun kommúnismans í Austur-Evrópu var það smiðshögg sem þurfti til að sannfæra flesta um að nú væru þáttskil. Þegar ný lýðræðisríki rísa úr rústum kommúnismans í austan- verðri Evrópu og sovéski herinn er settur til hliðar á stærstu stund álfunnar frá stríðslokum þá hrekkur einnig í sundur líftaugin sem haldið hefur Atlantshafs- bandalaginu saman. Verjendur erlendra herstöðva á Islandi vakna upp við nýjan veruleika. Hinn þungi niður í atburðarás- inni í Austur-Evrópu mun á skömmum tíma leiða til lykta víð- tæka samninga um brottflutning sovéskra og bandarískra her- manna frá meginlandi Evrópu. Hernaðarbandalagið NATO get- ur að vísu haldið áfram að vera til en eðli þess mun breytast og höfuðstöðvarnar verða í reynd að pólitískum klúbbi. Herstöðvar á erlendri grund verða á skömmum tíma að rústum - minnismerki um átök frá fyrri tíð. Þessi þróun knýr á um að nú þegar hefjist umræður um grund- völl nýrrar íslenskrar utanríkis- stefnu. Kjaminn í þeirri umræðu á ekki að vera hvort bandaríski herinn hverfi frá íslandi heldur hvað tekur við þegar hann fer. Verkefni framtíðarinnar felst ekki í því að deila um aðild ís- lands að NATO heldur varða hinn nýja veg til veraldar þar sem hernaðarbandalögin hafa glatað gildi sínu og smáþjóðir sýna í verki að þær lifa í sátt og samlyndi við önnur lönd og heiminn allan. Herinn og NATO geta ekki lengur verið viðmiðun íslenskrar utanríkisstefnu. Ný stefna verður að taka mið af gjörbreyttum heimi. Umræðan um hina nýju íslensku utanríkisstefnu verður prófsteinn á samstarfsvilja og framtíðarsýn jafnaðarsinnanna í íslenskum stjórnmálum. Alþýðubandalagið — flokkur íslenskra jafnaðarmanna Þegar öldur breytinganna rísa hæst og sterkir vindar feykja burtu fúnum stoðum er mikilvægt að flokkar og fjöldahreyfingar svari skýrt og án efa spurning- unni: Hver ert þú og hvert ert þú og hvert er förinni heitið? Alþýðubandalagið hefur frá upphafi verið eindregið fylgjandi fjölflokka lýðræði og stjórn- skipulagi þingræðis og mannrétt- inda. A mælikvarða evrópskrar hugmyndasögu hefur flokkurinn fyrir löngu tekið af skarið í verk- um sínum öllum og skipað sér í sveit með jafnaðarmanna- flokkum álfunnar og heimsins alls. Alþýðubandalagið er annar af tveimur jafnaðarmannaflokkum í íslenskum stjórnmálum. Það er fyrst og fremst ólík afstaða til utanríkismála sem skipt hefur ís- lenskum jafnaðarmönnum í tvær fylkingar. Forsenda þeirrar skipt- ingar kann þó innan tíðar að verða safngripur líkt og margt annað. Þótt Alþýðubandalagið sé ótvírætt flokkur íslenskra jafnað- armanna og geti í reynd ekkert annað verið hafa ólík öfl oft á tíðum reynt að dylja þessa stað- reynd. Fjandmenn flokksins hafa á löngum talið það henta vel í baráttunni gegn Alþýðubanda- laginu að reyna að festa á það stimpil kommúnisma og gera flokkinn að málsvara þeirrar stefnu í íslenskum stjórnmálum. Þessar tilraunir hafa þjónað vel hagsmunum hægri aflanna. Slíka tilburði í hinu daglega áróðurs- stríði þarf þó lítt að óttast taki flokkurinn sjálfur og félagsmenn allir hispurslaust af skarið og sýni í verki og málflutningi að Ál- þýðubandalagið er sannur máls- vari jafnaðarstefnunnar í íslensk- um stjórnmálum. Hitt er mikilvægara að félags- menn flokksins sjálfs vandi vel í daglegu tali áherslur og orðaval. Hin gamla notkun gæluorðanna „kratar“ og „kommar'1 getur vissulega villt mönnum sýn ef slíkir merkimiðar eru teknir bók- staflega. Þessi gæluorð, sem oft- ast eru notuð í léttum dúr, fela þó í sér þær hættur að geta létt and- stæðingunum áróðursverkin. Þess vegna er best að Ieggja þau til hliðar. Setja þau í lokaða skápa með öðrum safngripum frá liðinni sögu. í orðræðu nútímans ber að nota þá merkimiða eina sem veita rétta mynd. Það eitt er í samræmi við sannleikann og hinn rétta hugmyndalega grundvöll. Feimni við að nota orðin jafnaðarstefna um málstað Alþýðubandalagsins á sér engar efnislegar forsendur og jafngildir aðeins ávísun á óvissuna, andstæðingum flokks- ins til ánægju. Tímarnir krefjast heiðarlegrasvara. Alþýðubanda- lagið er flokkur íslenskra jafnað- armanna. Getur ekki verið ann- að. Vill ekki vera annað. Aldamót í augsýn Á morgun hefst síðari áfanginn á leið okkar til nýrrar aldar. Næsti áratugur mun umbreyta heiminum öllum. Flokkar og fjöldahreyfingar sem ætla sjálf- um sér og málstað sínum stórt hlutverk í þeirri þróun verða hik- laust að takast á við hugmynda- lega nýsköpun. Þeir sem eru fangar fortíðarinnar munu fljót- lega verða viðskila við fjöldann í þeirri för sem nú er hafin. Alda- mótin eru ekki aðeins tákn um breytingar heldur einnig ávísun á nýjan heim. Við áramót heiti ég á Alþýðu- bandalagsfólk um allt land að taka af heilum huga virkan þátt í því sköpunarverki. Ég þakka fyrir samstarfið á liðnu ári og færi landsmönnum öllum óskir um heill og farsæld á nýjum tímum. Olafur Ragnar Grímsson 8 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Laugardagur 30. desember 1989

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.