Þjóðviljinn - 19.01.1990, Blaðsíða 10

3 ÚR RÍKI ARI TRAUSTI GUÐMUNDSSON SKRIFAR
NÁTTÚRUNNAR
Irfsanda loft
íslendingar hafa státað sig af
því að geta neytt hreina loftsins
sem eyjaveðurfarið sér um að
skammta okkur ríkulega. En
hvorki hér né annars staðar er
lífloftið mannanna jafn ómengað
og við viljum hafa það. Hér á ís-
landi er loft forpestað staðbundið
á Stór-Reykjavíkursvæðinu og
erlendis veldur iðnaðar- og bíl-
amengun miklum vandræðum.
Hvernig er lofthjúpur jarðar
og hvaðan kom hann?
Lofthjúpurinn nær tugi kíló-
metra út í geiminn en á sér engin
eiginleg endimörk því loft þynn-
ist út í „tómið“. í neðstu 5-10 km
(veðrahvolfinu) eru um 95% af
massa allra lofttegundanna í
hjúpnum og þar geisa veður og
þar hrærist lífið. Loftþrýstingur
er hugtak sem merkir: Þungi loft-
súlu sem nær upp í gegnum hjúp-
inn og hvílir á tilteknum fleti.
Vigti maður súlu sem hvflir á ein-
um fersentimetra, reynist hún
vera um 1 kg. Slíkan þrýsting
nefna menn eitt bar (ein loft-
þyngd) sem telst 1000 millibar.
Þrýstingurinn minnkar auðvitað
með hæð; er orðinn 500 mb í 5,5
km hæð og 10 mb í 30 km hæð.
Efnin í súlunni góðu eru aðal-
lega nitur (köfnunarefni) 78%,
Gefið
súrefni 21%, argon og koldíoxíð
(samband kolefnis og súerfnis)
innan við 1%, auk þess er vatns-
eimur í loftinu, ýmis efni í mjög
smáum stfl, bæði lofttegundir og
agnir, þar á meðal smásætt ryk,
saltkristallar úr sjó og kolefni-
sagnir (sót).
Hitafar í lofthjúpnum og ýmis
konar virkni er með ýmsu móti
eftir hæð yfir jörðu. Hita-
breytingar með hæð eru notaðar
til að skipta lofthjúpnum í hvolf.
Neðst er veðrahvolf og nær það
að meðaltali upp í 10km hæð. Þar
lækkar hiti u.þ.b. um 0,65 stig
fyrir hverju 100 metra sem ofar
dregur. Efst í því er frostið á bil-
inu 40 til 80 stig. Þarna fyrir ofan
tekur við skýlaust heiðhvolfið og
nær upp í 50 km hæð. Frost
minnkar í efri hluta þess vegna
varma sem stafar frá virkni út-
fjólublás ljóss; það myndast óson
úr súrefni, en við það missa út-
fjólubláu geislamir mest af orku
sinni og svo nemur óson líka út-
fjólubláa ljósið. Þarna verður því
til sá skjöldur til varnar þessu
hættulega ljósi er verið hefur
fréttaefni nokkuð lengi. í mið-
hvolfi, milli 50 og 80 km hæðar-
markanna er loft orðið mjög
þunnt. Þar em meðal annars skil-
yrði til að endurvarpa útvarpsbyl-
gjum (mikilvægt vegna útvarps-
sendinga á jörðu niðri) og þar
lækkar hitastigið aftur og er orðið
um og yfir 80 stiga frost efst uppi.
Næstu tugir kflómetra (frá 80 km
hæð og uppúr) nefnast hitahvolf
því þar hækkar hiti um mörg
hundmð stig. Orsökin er sú að
rafeindir og orkuríkir geislar frá
sólinni (t.d. röntgengeislar)
lenda þarna í gildru.
Loftsameindir klofna og lýsa og
þama er m.a. að finna norður-
ljós. í fáein hundmð kflómetra
hæð yfir jörðu er lofthjúpurinn
orðinn nánast að engu og fimb-
ulkuldi geimsins ráðandi.
Mörg vá hefur steðjað að loft-
hjúpnum. Sumt kann að vera
bundið náttúrulegum sveiflum
eða hamförum en annað er af
manna völdum. Það er einkum
þrennt sem menn hafa á samvisk-
unni - og þá á það einkum við
iðnþjóðirnar og meðal þeirra
einkum við ráðamenn og eigend-
ur stórra iðnfyrirtækja:
* Sleppt er út í lofthjúpinn gasi
sem inniheldur sýmmyndandi
efni, t.d. brennisteinsdíoxíð. Afl-
eiðingin er súrt regn.
* Sleppt er út í lofthjúpinn
reyk og útblæstri frá brennslu
jarð-olíuefna og kola. Afleiðing-
in er eitrað loft og meira magn
koldíoxíðs í lofti. Síðara atriðið
getur valdið því að veðurfar
breytist því koldfoxíðið er hluti af
hitahlíf jarðar.
* Sleppt er út í lofthjúpinn
klórflúórefnum sem kunna að
minnka hlutfall ósons í honum.
Afleiðingin gæti m.a. birst sem
skortur á smákrflum í fæðukeðj-
unni og fleiri krabbameinssjúk-
lingar.
Það stendur upp á mennina að
gefa sjálfum sér hreint loft.
353 Selfoss Miðbær
Hugmyndasamkeppni
um deiliskipulag
Bæjarstjórn Selfosskaupstaðar hefur ákveðið í
samráði við skipulagsstjórn ríkisins að efna til
samkeppni um deiliskipulag miðbæjar á Sel-
fossi. Um framkvæmd samkeppninnar fer eftir
samkeppnisreglum Arkitektafélags íslands.
Tilgangur samkeppninnar er að fá fram hug-
myndir um uppbyggingu heilsteyptari mið-
bæjarkjarna sem þjónar ekki aðeins Selfossi
heldur öllum byggðasvæðum í Árnessýslu og
um leið að skapa aðlaðandi umhverfi.
Heimild til þátttöku hafa allir íslenskir ríkisborg-
arar og erlendir ríkisborgarar með fasta búsetu
á íslandi.
Trúnaðarmaður dómnefndar afhendir sam-
keppnisgögn frá kl. 13.00 mánudaginn 22. jan-
úar, gegn skilatryggingu að upphæð kr. 2.000,-.
Skilatrygging verður ekki endurgreidd eftir
skiladag.
Frestur til að skila tillögum er til 11. apríl 1990.
Heildarupphæð verðlauna verður kr.
1.500.000,- og verða 1. verðlaun ekki lægri en
kr. 800.000,-.
Trúnaðarmaður dómnefndar er:
Ólafur Jensson, framkvæmdastjóri
Byggingarþjónustunni
Hallveigarstíg 1,121 Reykjavík
Pósthólf 1191
Auglýsing
um
óskilahross
Eftirtalin hross sem eru í vörslu hestamanna-
félagsins Fáks og ekki er vitað um eigendur að,
verða seld á opinberu uppboði fyrir áföllnum
kostnaði að liðnum 14 dögum, verði réttir
eigendur ekki búnir að vitja þeirra fyrir þann
tíma og greiða af þeim áfallinn kostnað.
1. Brúnn hestur, aldur ca. 9 v. mark - fjöður
aftan vinstra.
2. Rauðstjörnóttur hestur, aldur ca. 10 v. mark
- stíft hægra.
3. Brúnn hestur, aldur ca. 10-11 v. ómarkaður.
Uppboðið verður auglýst síðar. Nánari upplýs-
ingar um hrossin verða veittar á skrifstofu Fáks í
síma 672166 á milli kl. 14.00 og 18.00 virka
daga.
Hestamannafélagið Fákur
HASKOLI ISLANDS
Sumar- og fjarkennslunám í upp-
eldis- og kennslufræðum við Fé-
lagsvísindadeild Háskóla íslands
Næsta sumar byrjar tveggja ára nám (30 e.) í
uppeldis- og kennslufræðum við Háskóla Is-
lands. Nám þetta er einkum ætlað leiðbein-
endum, í framhaldsskólum og er formlega eins
uppbyggt og að fullu sambærilegt við eins árs
nám í uppeldis- og kennslufræðum við Háskóla
íslands. Nemendur munu stunda nám sitt ann-
ars vegar í Háskóla íslands og hins vegar með
aðstoð fjarkennslu.
Námið hefst í Háskóla íslands 15. ágúst n.k. og
stendur til 25. ágúst. Nemendur mæta síðan
sem hér segir:
1. Eina viku um mitt skólaár 1990-91.
2. Tvær til þrjár vikur í júní 1991.
3. Eina viku um mitt skólaár 1991-92.
4. Tvær til þrjár vikur í júní 1992.
Kennslustjóri í uppeldis- og kennslufræðum
veitir allar nánari upplýsingar. Umsóknareyðu-
blöð fást á skrifstofu Félagsvísindadeildar Há-
skóla (slands s. 694502. Umsóknir berist
skrifstofunni fyrir 20. mars 1990.
Háskóli íslands
Félagsvísindadeild
Frá
Heimspekiskólanum
Samræðu- og rökleikninámskeið fyrir 10-15 ára
stelpur og stráka hefjast 22. janúar í Kennara-
háskólanum.
Kennt verður í mismunandi aldurshópum. Upp-
lýsingar og innritun í síma 628083 kl. 16-22 alla
daga.
Fóstrur
Dagvistardeild Akureyrarbæjar auglýsir eftir
fóstrum og forstöðumönnum til starfa við dag-
vistirnar Arholt, sem er leikskóli, og Pálmholt,
sem er dagheimili.
Aðstoðum við útvegun húsnæðis á Akureyri.
Allar nánari upplýsingar veita hverfisfóstrur í
símum 96-24600 og 96-24620 alla virka daga
milli kl. 10 og 12.
Dagvistardeild Akureyrarbæjar
Styrkir úr
Minningarsjóði
Theódórs Johnsons
í samræmi við skipulagsskrá Minningarsjóðs
Theódórs Johnsons hefur Háskóli íslands
ákveðið að úthluta 5 styrkjum, að upphæð kr.
125 þús. hver.
(4. gr. skipulagsskrár sjóðsins segir m.a.: Þeim
tekjum sem ekki skal leggja við höfuðstól, sbr.
3. gr., skal varið til að styrkja efnilega en efna-
litla stúdenta, einn eða fleiri, til náms við Há-
skóla íslands eða framhaldsnáms erlendis að
loknu námi við Háskóla íslands. Umsóknar-
eyðublöð fást í skrifstofu skólans.
Umsóknarfrestur er til 20. febrúar 1990.
Baðverðir

Hafnarfjarðarbær auglýsir stöður baðvarða við
baðaðstöðu karla og kvenna í íþróttahúsinu
Kaplakrika.
Umsóknir skulu berast á Bæjarskrifstofurnar í
Hafnarfirði eigi síðar en 10. febrúar n.k.
Nánari upplýsingar veita íþróttafulltrúi í síma
53444 og umsjónarmaður íþróttah. Kaplakr. í
síma 50210.
Bæjarstjórinn í Hafnarfirði
Hef opnað sálfræði-
stofu í Lágmúla 5
Viðtalsbeiðnir í síma 680696 föstudaga kl. 9-10
og í símsvara 31543 mánudaga kl. 17-20.
Einstaklingsmeðferð og ráðgjöf fyrir börn og
fullorðna.
Svanhvít Björgvinsdóttir
sálfræðingur
Lögmannsstofa
Hef opnað lögmannsstofu að Laugavegi 18a, 5.
hæð, sími 91-11003. Símatími frá kl. 11-15.
Jón Sigfús Sigurjónsson hdl.