Þjóðviljinn - 02.03.1990, Blaðsíða 12

Norðurlandaráð
Burt með gömlu kre
Sósíalistar þurfa að leita nýrra leiða til þess að leysa vandamálin þar sem gömlu aðferðirnar duga ekki
lengur til, segir Lilli Gyldenkilde, fulltrúi SF á Norðurlandaráðsþingi
Lilli Gyldenkilde var fulltrúi
Socialistisk Folkeparti (SF) á
þingi Norðurlandaráðs í vikunni.
Hún hefur setið í stjórn SF frá
1976 og á danska þinginu frá
1977 og í Norðurlandaráði frá
1984, þar sem hún starfar í nefnd
um fólags- og umhverfismál. Við
hittum Lilli meðan á þinginu stóð
til þess að leita frétta af helstu
verkefnum SF um þessar mundir
og því, hvernig flokkurinn hafi
brugðist við breyttum forsendum
í samstarfi Evrópuþjóða.
Lilli, hver eru helstu verkefni
flokka vinstri-sósíalista á Norður-
löndum, ogþásérstaklegaSF, um
þessar mundir?
Þótt flokkar vinstri-sósíalista
starfi á svipuðum grunni á öllum
Norðurlöndunum, þá hefur
uppgjör þeirra við kommúnista
ekki verið með sama hætti á
öllum Norðurlöndunum, en það
skiptir miklu máli varðandi höf-
uðverkefni hvers flokks fyrir sig
um þessar mundir.
Hvað varðar SF, þá hefur
aldrei leikið nokkur vafi á um af-
stöðu okkar: flokkurinn klauf sig
út úr danska kommúnistaflokkn-
um í kjölfar uppreisnarinnar í
Ungverjalandi 1956. Eftir árang-
urslausar tilraunir Aksels Larsen
til þess að gera danska kommún-
istaflokkinn að opnum lýðræðis-
legum flokki var SF stofnað 1959.
Okkar vandi er því ekki fólginn í
uppgjöri við fortíðina, því það
hefur fyrir löngu farið fram innan
flokksins. Við höfðum hins vegar
samband við flokkana í A-
Evrópu - nema sovéska flokkinn,
þau sambönd voru fyrst tekin upp
eftir valdatöku Gorbatsjovs, og
gagnvart Rúmeníu þá rufum við
öll tengsl formlega fyrir 3-4 árum
síðan.
Ríkisrekstur
engin trygging
fyrir sósíalisma
Það sem okkar flokkur stendur
fyrir eru í stuttu máli grundvallar-
atriði eins og stýrt markaðshag-
kerfi, frelsi verkalýðsfélaga,
frjáls verkfallsréttur, fleirflokka-
kerfi o.s.frv. Við göngum út frá
því að í þjóðfélaginu séu hags-
munaátök á milli launþega og at-
vinnurekenda, og við iítum á það
sem hlutverk okkar að styðja
verkalýðshreyfinguna á þingi á
sama hátt og borgaraflokkarnir
styðja atvinnurekendastéttina.
Við viljum vinna að auknu lýð-
ræði fyrir verkafólk á vinnustaðn-
um með rétt til meðákvörðunar,
meðeignar og meðábyrgðar. Við
viljum að lífeyrissjóðir launþega
fái fullt frelsi til þess að fjárfesta í
atvinnulífinu rétt eins og aðrir.
Þetta eru í stuttu máli helstu
grundvallaratriðin í okkar stefnu.
Meðal vinstri manna eru enn til
menn sem eru þeirrar skoðunar,
að ríkisrekstur sé fortakslaust af
hinu góða og einkarekstur af hinu
vonda. Ég er ekki þeirrar skoð-
unar og tel ekki að ríkisrekstur sé
nokkur trygging fyrir sósíalisma.
80% Danavill
Nato-aðild
Nú var flokkur ykkar á sínum
tíma andvígur aðildinni að Atl-
antshafsbandalaginu. Hefur þessi
afstaða breyst við breyttar að-
stceður?
Það er rétt að við eigum langa
hefð fyrir andstöðu gegn Nato,
og við höfum verið þeirrar skoð-
unar að hægt verði í framtíðinni
að leggja hernaðarbandalögin
niður. Hins vegar má segja að sú
breyting hafi orðið á afstöðu okk-
ar að við höfum horfst í augu við
það að um 80% dönsku þjóðar-
innar er hlynnt aðild að NATO,
og við getum auðvitað ekki ann-
ao en Deygt okkur undir þann
meirihlutavilja. Því höfum við á
seinni árum í auknum mæli leitast
við að beita áhrifum okkar innan
bandalagsins.
Gert Petersen formaður
flokksins tók fyrir löngu frum-
kvæði að þeirri stefnu, að Danir
styddu einhliða afvopnun. Það
var rökstutt með þeirri einföldu
röksemd að einhver yrði að vera
fyrstur til að snúa við af þeirri
braut vígbúnaðarkapphlaups,
sem hélt heiminum í heljargreip-
um. Þetta var áður en Gorbatsjov
kom með sínar nýju hugmyndir.
Okkar flokkur hefur fagnað þeim
árangri sem náðst hefur í afvopn-
unarmáium, sem staðfestir að við
höfðum rétt fyrir okkur: þetta var
hægt. En við teljum að Bush-
stjórnin í Bandaríkjunum hafi
farið sér allt of hægt í þessum efn-
um, og teljum það mjög ámælisv-
ert að þeir skuli nú ætla sér að
byggja nýja kynslóð eyðingar-
vopna út í geimnum með stjörn-
ustríðsáætiuninni svokölluðu.
SF tók virkan þátt í friðar-
hreyfingunni, og ég er sjálf virk í
friðarhreyfingu kvenna, og
danska friðarhreyfingin er ekki
dáin þótt hún hafi þegar getað
fagnað miklum árangri.
í Evrópusúpunni
miðri
SF var á sínum tíma andvígt
inngöngunni í EB. Hefur stefna
flokksins gagnvart bandalaginu
tekið breytingum í gegnum árin?
Jú við vorum svarnir andstæð-
ingar inngöngu Danmerkur í EB
1972. Það var vegna þess að
Rómarsáttmálinn var fyrst og
fremst kapítalísk forskrift fyrir
ríku löndin í Evrópu. Með tíman-
um hefur hins vegar orðið nokkur
breyting á afstöðu okkar. Við átt-
um frumkvæði að því á danska
þinginu, að stofnuð var sérstök
Evrópumarkaðsnefnd. Stjórn-
völdum voru jafnframt sett þau
skilyrði, að enginn danskur ráð-
herra geti farið til Brússel til þess
að skrifa undir bindandi samþyk-
ktir án þess að hafa umboð meiri-
hluta markaðsnefndarinnar.
Innan þessarar nefndar höfum
við oft myndað meirihluta, ýmist
með sósíaldemókrötum eða ra-
díkölum eða öðrum flokkum um
að stöðva ákveðnar bindandi að-
gerðir, sem við vorum á móti.
Þetta hefur jafnframt þýtt að við
erum orðin innblönduð í málin og
stöndum ekki lengur fyrir utan án
ábyrgðar. Þá höfum við einnig
eitt af 16 sætum Danmerkur á
Evrópuþinginu í Strassbourg.
Þingið hefur ekki svo mikil völd
enn, völdin liggja í ráðherranefn-
dinni, en þróunin er þó í átt til
aukinna valda þingsins. Á þing-
inu eigum við samstarf við evróp-
ska vinstri-sósíalista.
Þetta þýðir í raun að við sitjum
í súpunni miðri og hefur leitt til
umræðna um það hvort við ætt-
um ekki að reyna að beita áhrif-
um okkar í auknum mæli innan
bandalagsins. Meðal annars eru
þar verkefni sem blasa við er
varða hinn nýja félagsmálasátt-
mála bandalagsins, tryggingu lág-
markslauna, atvinnuleysisbóta,
sjúkratrygginga o.s.,frv.
Þá hafa allir þeir atburðir sem
gerst hafa í álfunni utan EF mikla
þýðingu fyrir framtíð bandalags-
ins, ekki síst umræðan um Stór-
þýskaland.
Myntbandalag
EB
Við höfum verið mjög
gagnrýnin á áform um gjaldeyris-
og myntbandalag EF af fleiri
ástæðum. í fyrsta lagi myndi það
færa áhrifavaldið yfir peninga-
stjórn okkar yfir á einhvern risa-
bankann í Þýskalandi, í öðru lagi
verður slíkt bandalag að okkar
mati til þess að útiloka þau lönd
sem nú æskja þess að koma inn í
bandalagið: Ungverjaland,
Austurríki, Pólland, og einnig
EFTA-ríkin sem óska lausari
tengsla. Þetta gengur þvert á þá
pólitísku nauðsyn sem nú er fyrir
því að loka engum dyrum á
Austur- og Mið-Evrópuríkin.
Hér á þinginu hef ég talað í dag
um nauðsyn þess að rödd
Norðurlandanna heyrist með á-
kveðnari og samstilltari hætti í
Evrópu. Benelux-löndin hafa tal-
að einum rómi innan EB til þes
að auka áhrif sín. Miðjarðarhafs-
löndin gera það sama. Við þurf-
um að finna þann samstarfs-
grundvöll sem gerir okkur kleift,
þrátt fyrir ólíka stöðu, að tala ein-
um rómi innan Evrópu. Mörg
Evrópuríki hafa litið til okkar
sem fyrirmyndar. Við þurfum að
standa vörð um þau gildi sem
liggja norræna velferðarkerfinu
til grundvallar, og við eigum að
leggja áherslu á opið samstarf á
milli þjóðanna, en ekki lokaða
klúbba.
Að nota EB gegn
markaðsöflunum
Telur þú ekki að Evrópu-
bandalagið geti orðið til góðsfyrir
aðildarþjóðirnar og styrkt Evr-
ópu á alþjóðavettvangi?
Við erum á því innan SF, að
markaðsöflin eigi að fá að ráða að
vissu marki. En geri þau það ein
mun það leiða glötun yfir stóra
hópa. Þess vegna tel ég að nota
eigi EB til þess að setja markaðs-
öflunum þær skorður er tryggi að
þau þjóni fólkinu. Nú er sá mögu-
Kjellbjörg Lunde, fulltrúi SV í Noregi í Norðurlandaráði. Mynd - Krist-
inn.
Æskan tekur
— og við hlustum á æskuna, segir Kjellbjörg Lunde, varafor-
maður og þingflokksformaður Sósíalíska vinstriflokksins í
Einn af fulltrúum Noregs á
þingi Norðurlandaráðs í Reykja-
vík þessa dagana er Kjellbjörg
Lunde frá Sósíalíska vinstri-
flokknum í Noregi. Hún er kenn-
ari að mennt, hefur tekið virkan
þátt í norskum stjórnmálum frá
því á áttunda áratugnum og setið
á Stórþinginu frá 1981. Hún er
ættuð af slóðum Ingólfs Arnar-
sonar í Sunnfjord í Vestur-
Noregi, en býr nú í Storð, skammt
frá Bergen. Hún hefur setið í
Norðurlandaráði frá 1989 og er í
efnahagsmálanefnd ráðsins.
- Hafa atburðirnir í Austur-
Evrópu undanfarna mánuði á
einhvern hátt haft áhrif á Sósíal-
íska vinstriflokkinn norska eða
umræðuna um hann á opinberum
vettvangi?
- Okkar flokkur er lýðræðis-
legur vinstriflokkur og hefur á
engan hátt stutt eða samþykkt
það stjómarfar sem ríkt hefur í
Austur-Evrópu. Nýliðnir atburð-
ir hafa því hvorki haft áhrif á við-
horf almennings til okkar né
valdið neinum hugmyndafræði-
legum umræðum eða „uppgjöri"
innan flokksins.
SV hefur hins vegar eins og
fjölmargir aðrir flokkar og hreyf-
norska Stórþinginu
ingar á Norðurlöndum fylgst með
því sem gerst hefur í grasrótinni í
Austur-Evrópu. Við höfum
myndað persónuleg tengsl með
heimsóknum til þessara landa við
fulltrúa kirkjudeilda, umhverfis-
verndarsamtaka og andspyrnu-
hópa af ýmsu tagi. Með sam-
skiptum við þessa undirstrauma í
þjóðfélögunum höfum við áttað
okkur vel á göllum þess kerfis
sem þar hefur ríkt og væntingum
fólksins um lausnir. Þessu starfi
höldum við náttúrlega áfram, en
nú hafa okkur opnast miklu betri
tækifæri til að bjóða liðveislu
okkar við uppbyggingarstarf af
ýmsu tagi. Norðurlandabúar geta
miðlað af reynslu sinni varðandi
fjöldamörg viðfangsefni.
- Hver eru viðbrögð þín,
Kjellbjörg, þegar andstœðingar
sósíalismans benda á atburðina í
Austur-Evrópu og segja þá sönn-
un þess að sósíalisminn sé búinn
að vera?
- Ég vil frekar segja: Þessi teg-
und af kommúnisma er dauð.
Það var óhjákvæmilegt og fyrir-
sjáanlegt og er því í sjálfu sér eng-
in frétt, þótt atburðirnir séu stór-
kostleg breyting, að þetta skuli
loksins hafa gengið eftir eins og
við spáðum. Við í SV höfum
alltaf sagt að ríkisforsjáin, mið-
stýringin, einsflokkskerfið og
frelsistakmarkanirnar væru röng
hugmynd. röng stefna, röng að-
ferð, röng framkvæmd.
Því má samt ekki gleyma, að
ríki Austur-Evrópu eru innbyrðis
mjög ólík um margt. Það má ekki
spyrða þau jafn náið saman og
mörgum hefur hætt við. Þau eru á
ólíku þróunarstigi varðandi at-
vinnulíf og efnahagsmál almennt,
sem og stjórnarfar og lýðræðis-
hefð. Þjóðernishópar innan
þeirra eru ólíkir og allt hefur
þetta áhrif á þau skref sem þar
verða stigin á næstunni.
Ég er til dæmis smeyk um að
þau ríki A-Evrópu sem minnst
hafa af lýðræðislegum hefðum,
geti lent í vandkvæðum vegna
þeirra verkefna sem nú þarf að
leysa. Þar geta auðveldlega
skapast ólga og órói, sem
auðvelda sterkum aðilum að ná
þeim undirtökum sem þeir gætu
ekki við þá lýðræðisskipan sem
við teljum sjálfsagða. Eina virka
skipulagið í mörgum þessara
rikja er innan hersins.
Eðlileg krafa fólksins í A-
Evrópu er um aukinn hagvöxt og
I
i
I
i
1
4
12 SfÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föatudagur 2. mars 1990