Þjóðviljinn - 21.04.1990, Blaðsíða 17

Er ísöldin liöin?
Það tímabil jarðsögunnar sem
við lifum á heitir KVARTER og
er talið hefjast fyrir um 3
milljónum ára. Mestur hluti
kvarters nefnist ÍSÖLDIN og þá
hafa skipst á mjög köld tíma-
skeið, JÖKULSKEIÐ (algeng
lengd frá 50.000 til 100.000 ár) og
svo nokkuð hlý tímaskeið, HLÝ-
SKEIÐ (líkleg algeng lengd
20.000-50.000 ár). Síðasta jökul-
skeiðið hófst fyrir u.þ.b. 115.000
árum og því lauk fyrir u.þ.b.
10.000 árum. Við lifum því í raun
á hlýskeiði sem þá hófst og nefn-
um það NÚTÍMA til aðgreining-
ar frá ísöldinni.
En í raun vitum við ekki hvort
nýtt jökulskeið hefst eftir ein-
hverjar þúsundir eða tugþúsund-
ir ára; reyndar er ekkert sem
Einfölduö skýringarmynd af
hitafarssögu siöustu 120 þús.ára
Hlýtt
Hlýtt
Kuldakast
Hlýnandi
Kuldakast meö
hitasveiflum
Kaldast
Hlýnandi?
HLÝSKEIÐ
JÖKULSKEIÐ
30.000
Hægt hlýnandi
Kuldakast^ 13.000
Hlýnandi
Kuldakast J 10.000 -11.000
HLYSKEIÐ
6000-7000
2500 (600 f.Kr.
• 500 (1400)
' 90 (1900)
- 0 (1989)
ÞJÓOVILJINN / ÓHT
segir okkur að nútíminn sé
eitthvað annað en eitt af hlý-
skeiðum kvarters. Þótt við notum
hugtakið ísöld aðeins yfir liðin
jökul- og hlýskeið, veit enginn í
raun hvort henni sé lokið eða
ekki.
Nú fara fram miklar og víð-
tækar rannsóknir á fornveðurfari
m.a. til þess að menn geti betur
áttað sig á breytingum á veðurfari
í fortíð og framtfð. Vísindamenn
rannsaka botnleðju vatna og sjáv-
ar til þess að fá lífrænar leifar til
að segja sér veðurfarssögu, út-
breiðsla og hörfun jökla er
skoðuð, einkum á norðurslóð-
um, flókin líkön af vexti og við-
gangi, hreyfingum og hitaáhrif-
um jökla eru búin til og boraðir
eru kjarnar úr jökulskjöldum.
Einna drýgstir til upplýsinga eru
kjarnar úr Grænlandsjökli (sem
er allt að 3000 metra þykkur). Þar
hafa menn náð sér í samfellda ís-
kjarna sem ná aftur til upphafs
síðasta jökulskeiðs.
í kjarnana er skráð mörg sag-
an; eldgos koma fram sem toppar
í sýruinnihaldi íssins, efna-
greiningar á innilokuðum
lofttegundum í ísnum úr and-
rúmsloftinu sýna sveiflur í
koldíoxíð- magni lofstins (breyti-
leg gróðurhúsaáhrif) og síðast en
ekki síst: Með því að mæla hlut-
fall súrefnissamsæta (tveggja
gerða venjulegs súrefnis) sjást
sveiflur í lofthita, bæði mismunur
árstíða og meiri breytingar sem
teljast hlý eða köld tímabil af
minni stærðargráðu en
jökulskeið/hlýskeið.
Þarna hefur margt forvitnilegt
komið í ljós. Fimmtánhundruð til
þrjúþúsund ára sveiflur á hitastigi
sýnast frekar reglulegar langt aft-
ur í tímann. Það svarar nokkuð til
tveggja hlýrra og tveggja kaldra
skeiða á nútímanum og sveiflna
sem þekktar eru á síðari hluta síð-
asta jökulskeiðs. Birkileifalög og
þykkar mómyndanir á víxl í jarð-
vegi hér sýna sveiflurnar á nútíma
en jökulgarðar aftur eina eða
tvær framrásir norrænna jökla
fyrir 9000 - 13.000 árum, þegar
aðaljökull síðasta jökulskeiðs
hafði minnkað eitthvað.
Enn er verið að skýra þessa
sögu hér, en 1500 - 3000 ára
sveiflurnar í hitastigi ættu að
segja okkur að það styttist í nú-
verandi köldu/röku tímabili sem
hófst fyrir 1500 - 2000 árum. Til
langs tíma litið ætti veðurfar að
fara hlýnandi og úrkoma að
minnka eitthvað. En þar á móti
kemur að hlýskeiðið gæti runnið
á enda og nýtt jökulskeið hafist
og eins er hugsanlegt að mengun í
lofti eða önnur áhrif geri um-
rædda hlýnun að engu. Það kem-
ur í ljós í ískjörnunum að
breytingar á lofthita virðast mjög
snöggar við upphaf a.m.k. sumra
upp- og niðursveiflnanna, þ.e.
meðalhiti fellur (eða hækkar) á
nokkrum áratugum svo mikið að
veðurfar breytist á afgerandi
hátt.
9 ÚR RÍKI
NÁTTÚRUNNAR
ARI TRAUSTI
GUÐMUNDSSON
SKRIFAR
Þess vegna veit enginn hve al-
varleg merki um breytingar á
meðalhita einhver sveifla kann
að vera þegar hún uppgötvast
með samfelldum hitamælingum
víða um heim.
fskjarnarnir sýna líka sveiflur í
meðalhita sem þekktar voru úr
íslandssögunni, bæði í kringum
hið hefðbunda landnám, á 14.öld
og svo aftur samfellt kuldakast
frá u.þ.b. 1500 tii síðustu aldar og
nefnt hefur verið „litla ísöldin“.
Þessar minni sveiflur sýnast ekki
reglubundnar.
Þá er líka staðfest að hlýju árin
frá um 1920 til 1965 voru á við
bestu hlýindakafla fyrrum í allri
sögunni. Það er því varla hægt að
óskapast yfir því heldur kalda og
úrkomusama tímabili sem hófst
eftir 1965 og stendur líklega enn.
Og enn síður má draga af því
ályktanir um veðurfar framtíðar.
Frekari rannsóknir kunna að
hjálpa okkur við að sjá aðalatriði
veðurfarsbreytinga en það verð-
ur ávallt varlegt að spá. Hins veg-
ar er öll hæverska óþörf þegar
sporna á við mengun sem getur
haft áhrif á veðurfarið. Og þá
erum við komin yfir í ríki
stjórnmálanna.
DflGUR JARÐAR 22. APRÍL
EHGIN MENGUN
er markmið okkar
Dagur jarðar er haldinn til að minna okkur á að hvert og eitt berum við
ábyrgð á móður jörð. Mengun láðs, lagar og lofts, og eyðing náttúru-
gæða, varðar alla því áhrifanna verður vart um allan hnöttinn. Hver ein-
asta manneskja getur haft áhrif til góðs. Fyrirtæki Reykjavíkurborgar
hafa það að markmiði að af starfsemi þeirra sé engin mengun.
HITAVEITA RiYKJAVÍKUR
Hitaveita Reykjavíkur hitar allt höfuöborgarsvæöiö frá Kjalamesi til Hafnarfjaröar.
Ef höfuðborgarsvæðið væri kynt t.d. meö oiíu færu í þaö 500 þúsund rúmmetrar á
ári, brennsla í húskötlum mundi skila út í andrúmsloftiö 3500 tonnum af brenni-
steinsdioxiði, 2300 tonnum af köfnunarefni og 600 tonnum af ösku og sóti. Af starf-
semi Hitaveitunnar er hinsvegar engin mengun.
RAFMAGNSVEITA REYKJAVÍKUR
Orka frá Rafmagnsveitu Reykjavíkur útrýmdi á sínum tíma notkun kola, olíu og
gastækja á heimilum borgarinnar. Rafmagnsorkan er ósýnileg, hljóðlaus og lyktar-
laus. Rafmagnsveitan hcfur alla tíð kappkostaö aö fella gerð mannvirkja sinna sem
best að umhvcrfinu og halda því grónu og í góöri umhiröu.
VATNSVEITA REYKJAVÍKUR
Vatnsveitan sér nú um 120 þúsund íbúum á höfuðborgarsvæðinu fyrir hreinu oggóöu
neysluvatni, sem tekiö er úr neðanjarðarbrunnum í Heiömörk. Forsenda þess aö
mögulegt sé aö tryggja gæði vatnsins um alla framtíð er aö komiö sé í veg fyrir meng-
un grunnvatnsins á vinnslusvæðunum í Heiðmörk. Vatnsveitan hefur lagt á þaö
áherslu aö virkjunarmannvirkin væru aö mestu Iciti neöanjaröar, þannig að sem
rninnst umhverfisröskun eigi sér stað í Heiðmörkinni.
GARÐYRKJUDEILD REYKJAVÍKURBORGAR
Garðyrkjudeild Reykjavíkurborgar og Skógræktarfélag Reykjavíkur vinna saman
aö því aö klæöa borgarlandið skógi og skapa sem víðast skjólsælt umhverfi til leikja
og útiveru. Á vegum þessara aöila er um hálfri milljón trjáa plantaö árlega af æsku
borgarinnar.
GATNAMÁLASTJÓRINN I REYKJAVÍK
Á vegum Gatnamálastjórans í Reykjavík er unnið aö því aö hreinsa fjörur borgar-
innar með það aö markmiði að þær veröi mengunarlausar af völdum skólps. öflugur
búnaöur hefur nú þegar verið settur upp að noröanveröu, viö Skúlagötu og Sætún og
samsvarandi aðgeröir viö Ægissíöu aö sunnan eru hafnar.
REYKJAVÍKURHÖFN
Um Reykjavíkurhöfn er mikil umferð og þar eru lestuð og losuð úrgangsefni jafnt
sem viökvæm matvara. Reykjavíkurhöfn rekur umfangsmikla hreinsiþjónustu og
mengunarvarnastarfsemi á eigin vegum og í samstarfi viö notendur á hafnarsvæðinu.
Markmiöið er: Engin mengun.
SORPEYÐING HÖFUÐBORGARSVÆÐISINS
Gríðarleg breyting er að verða á sorpeyðingarmálum höfuðborgarsvæðisins. Nú þeg-
ar hafa tekið til starfa móttökustöðvar fyrir einnota drykkjarílát, notaðar raftilöður
og fyrir umhverfismengandi úrgang. Á næsta ári tekur svo til starfa móttöku- og
flokkunarstöð fyrir almcnnt sorp og þá verður urðun óflokkaðs sorps hætt og tckin
upp önnur vinnubrögð - meðal annars endurvinnsla í stórum stfl.