Þjóðviljinn - 18.05.1990, Page 19

ÍA
rfi mannsins
hans eru bæði laus við tilfinningar
og pólitik. Pau vísa ekki í neitt
utan þeirra sjálfra. í mótmæla-
skyni við þessa umræðu og fjarl-
ægingu Bogna bogans hafa verk
Serra á síðustu árum borið heiti á
borð við: Öldungaráð Bandaríkj-
anna fyrirskipar ritskoðun,
Bandaríkjastjórn sviptir lista-
menn sjálfsvirðingu, og Styðjið
dónalega og siðlausa list.
í Þýskalandi var verk hans,
Terminal, í Bochum notað í
kosningaáróðri kristilegra dem-
ókrata gegn stjórn jafnaðar-
manna í borginni. Terminal
prýddi kosningaauglýsingar
flokksins undir yfirskriftinni
Þetta gerist aldrei aftur - CDU
fyrir Bochum.
Rýmisreynsla
Eftir að Serra fór að vinna
stóru stálverkin á áttunda ára-
tugnum þótti honum salir lista-
safna og gallería æ meira ófull-
nægjandi. Nærvera áhorfandans
skiptir verk hans öllu máli. Serra
vildi þátttöku fleiri áhorfenda en
þeirra sem gera sér ferð á lista-
söfn. Löngun hans til að virkja
það fólk sem vanalega neytir ekki
listaverka gerði það að verkum
að hann færði verkin út í um-
hverfið. Verk hans krefjast mik-
ils af áhorfendum, þeir verða að
gefa sér tíma til að ganga um-
hverfis verkið og jafnvel inn í það
til að njóta þess til fullnustu. Af-
staða verks og umhverfis breytist
eftir því hvar áhorfandinn stend-
ur og hvert hann horfir.
Eins og dæmið um Bogna bog-
ann sýnir vekur stærð verka hans
og staðsetning oft reiði manna.
Honum hefur oftlega verið legið
á hálsi fyrir að vera sjálfselskur,
karlremba og árásargjarn. Þrátt
fyrir það er hann tvímælalaust
meðal þekktustu og virtustu um-
hverfislistamanna heims og
allmargar stórborgir státa af
verkum hans.
Dularfullar súlur
Þegar komið er út í Viðey virð-
ast stuðlabergssúlurnar náttúr-
legar og það hvarflar að áhorf-
andanum að þær hafi alltaf staðið
þar. Gaman væri að ímynda sér
að þegar nafn Serra verður fallið í
gleymsku og menn hættir að
muna henær eða hvernig súlun-
um var komið fyrir gætu myndast
svipaðar hugmyndir um Afanga
og Stonehenge í S-Englandi. Það
sem vakið hefur athygli manna er
að uppsetning steinanna í Wilts-
hire er lögmálum bundin, á sama
hátt og uppsetning súlnanna í
Viðey er allt annað en tilviljun
háð. Að baki staðsetningu þeirra
liggja útreikningar og samvinna-
við byggingafræðinga. íslending-
ar framtíðarinnar eiga kannski
eftir að velta yfir því vöngum af
hverju í ósköpunum stuðlabergs-
súlum úr Hreppunum var með
ærinni fyrirhöfli komið fyrir út í
Viðey. En sjón er sögu ríkari og
Viðeyjarferjan fer á klukku-
stundar fresti alla daga milli kl. 14
og 17 frá Sundahöfn út í eyjuna.
BE
Heimildir: Rassegna 3614 (Min-
imal), Sculpture Jan/Feb 1990 og
Serra, The Museum of Modern
Art, New York.
‘£-. X ÓLAFUR
________ _ P GÍSLASON___
Slagorö
þjóðemishyggjunnar
Svavari Gestssyni svarað
Þjóðlegi íhaldsflokkurinn er
orðin áþreifanleg stærð í íslensk-
um stjórnmálum, og félagi Svav-
ar Gestsson segist lengi hafa til-
heyrt þeim flokki. Skyldi mörgum
Alþýðubandalagsmanninum
ekki hafa komið þessi yfirlýsing á
óvart? í mínum huga fær þjóðleg
íhaldsstefna eða þjóðernis-
hyggja illa samrýmst sósíalískum
hugsjónum, og allra síst hér í Evr-
ópu á síðasta áratug tuttugustu
aldarinnar. Svavar segir að
grein mín um Þjóðlega íhalds-
flokkinn hafi að hluta til verið
skætingur, þar sem ég líkti hug-
myndum hans við þjóðleg ein-
kenni þess sósíalisma sem á-
stundaður hefur verið í N-Kóreu,
Albaníu, Rúmeníu og Kúbu.
Samlíkingin kann að hljóma fár-
ánlega en í Ijósi þeirra orða Svav-
ars, að þátttaka íslands í efna-
hagslegu og pólitísku samstarfi
Evrópuþjóða muni leiða til þess
„að útlendingar og aðrir menn
með íslenskt ríkisfang fengju að
skoða okkur eins og dýr í þjóð-
görðum vestur í Dölum eða
austur í Tungum" átti hún að
mínu mati rétt á sér. Því sú öfug-
snúna þjóðernishyggja og van-
metakennd fyrir hönd íslensku
þjóðarinnar sem fólgin er í þess-
um orðum er einfaldlega ekki
sæmandi jafn ágætum og dug-
miklum stjórnmálamanni og Sva-
vari Gestssyni, sem við lesendur
Þjóðviljans erum vanir að taka al-
varlega.
Þjóðerni
peninganna
Til þess að rökstyöja hug-
myndir sínar um þjóðernislegt
eðli fjármagnsins segir Svavar að
við verðum að spyrja þeirrar
spurningar, hvort það „þjóni al-
þjóðlegum hagsmunum viðkom-
andi fyrirtækja eða fyrst og
fremst íslenskum aðstæðum".
Ef betur er að gáð, þá hefur
þessi spurning litla merkingu:
gagnsemi fjármagnsins mælist
ekki á þjóðernislegum mæli-
kvarða, heldur á þeim mælik-
varða hvort það er nýtt til arð-
bærrar starfsemi og heillavæn-
legrar fyrir umhverfið. Fjármagn
sem varið er til óarðbærrar starf-
semi kemur þegar til lengdar
lætur engum að gagni, hvoru
megin landamæranna sem það
liggur. En sé það nýtt til arðbærr-
ar starfsemi undir því lýðræðis-
lega eftirliti sem sósíalistar gera
kröfur til, kemur það eigendum
jafnt og heildinni til góða, algjör-
lega óháð þjóðerni. Það er ein-
faldlega ekkert sem segir okkur
að „alþjóðlegir hagsmunir fyrir-
tækjanna“ og „íslenskir hags-
munir“ séu í eðli sínu ósættan-
legar andstæður, þótt slíkar and-
stæður geti auðvitað komið upp
eins og til dæmis í samskiptasögu
fslendinga við Alúsviss. Dæmi
um hið gagnstæða getum við líka
séð í Járnblendifélaginu, sem ég
veit ekki til að hafi hlunnfarið ís-
lenska aðila með svikum eins og
svissneski hringurinn. Svavar
segir í framhaldi af þessu að ís-
ienskir sósíalistar hafi alltaf talið
auðveldara að eiga við innlent
auðvald en erlent. Þó svo hafi
e.t.v. verið með stóran hluta ís-
lenskra sósíalista, þá sannar það
ekkert um réttmæti fullyrðingar-
innar. íslenskir atvinnuvegir
væru óstarfhæfir í dag ef ekki
hefði komið til erlend lánafyrir-
greiðsla. Mér er ekki kunnugt um
að þetta erlenda fjármagn hafi
þótt bölvaldur í íslensku þjóðlífi.
Hins vegar höfum við reynslu af
fákunnáttu og sóun íslenskra at-
vinnurekenda á mörgum sviðum,
sem hafa yfirleitt getað skellt
skuldum sínum fyrirhafnarlaust á
sameiginlegan ríkissjóð allra
landsmanna. Þjóðernið hefurþar
dugað fjármagninu skammt til
heillavænlegrar iðju fyrir íslenska
launamenn.
Merkingarlausar
samlíkingar
Fleiri slíkra merkingarlausra
samlíkinga gætir í svargrein Svav-
ars. Eins og til dæmís þessi hér:
„Það er auðvelt að sýna fram á að
það er unnt að tryggja hér á landi
betri lífskjör með því að nýta ís-
lenska verkmenningu og sér-
stöðu íslands og að breyta hvoru-
tveggju í söluvöru en ef við vær-
um hluti af EB.“ Hér er ekki um
neina tvo andstæða valkosti að
ræða: íslensk verkmenning og ís-
lensk sérstaða verður ávallt til
óháð afstöðunni til Evrópuband-
alagsins.
Hér er sama rökvillan: fjármagn-
ið á sér ekki þjóðlegan mælik-
varða.
Og að síðustu þetta: Svavar
segir að frekar sé unnt að bæta
íslenskt þjóðlíf í átt til mannúðar,
jafnaðar og lýðræðis undir stjórn
íslendinga „en ef landið yrði hluti
af evrópsku efnahagssvæði".
Á bak við svona fullyrðingu
felst sú meining að með aðildinni
að evrópsku efnahagssvæði muni
íslendingar afsala sér stjórn á
eigin málum. Og það er einfald-
lega ekki rétt.
Hin þjóðlega
efnahagsstjórn
Ég verð að játa, að kunnátta í
hagfræði er ekki mín sterka hlið.
Þó finnst mér að nokkrar stað-
reyndir um fslenskt efnahagslíf
blasi við: íslenska hagkerfið hefur
búið við meiri óstöðugleika og
verðbólgu en hjá öðrum ríkjum
Vestur-Evrópu um áratuga skeið.
Frumorsakarinnar er að leita í
sveiflum í afla og fiskverði. Þess-
um sveiflum hefur framkvæmda-
valdið síðan mætt með því að leika
á gengisskráningu og vexti og
Þjóðlegir kapítalistar á hátíðarstund á mektardögum Hafskips. ís-
lenskir skattgreiðendur borguðu reikninginn.
Og áfram segir Svavar: „Hvað
hefur orðið um jaðarsvæðin í
EB? Eða í Noregi? Eða á íslandi?
ísland yrði innan evrópska efna-
hagssvæðisins vanþróað byggðar-
lag með lakari lífskjör en á aðal-
svæðunum...“
Hugtakið jaðarsvæði er land-
fræðilegt og merking þess
breýtist ekki eftir því hvaða af-
stöðu við tökum til evrópska
efnahagssvæðisins. Ef við lítum
hins vegar á hugtakið sem efna-
hagslegt, þá er vafamál hvort ís-
LaM félli undir það, þar sem
þjóðarframleiðsla á mann er svo
miklu meiri hér en t.d. á jaðar-
svæðunum í S-Evrópu. Efna-
hagslegar forsendur þessara jað-
arsvæða eru afar ólíkar og því
ekki sambærilegar. Svavar full-
yrðir einfaldlega að ísland múni
irinan sameinaðrar Evrópu verða
„"vanþróað jaðarsvæði“. Það lýsir
þeirri vantrú og vanmetakennd á
íslenskt atvinnulíf, sem oft er
samfara þjóðemishyggjunni, þar
sem öll röksemdafærsla er snið-
gengin. ,
jOg enn segir Svavar: „Island
verður ekki talin hagkvæm
rekstrareining á forsendum hins
alþjóðlega fjármagns.“ Van-
njetakenndin skín hér aftur í
|egn: Hvaða rök eru fyrir því að
xsland sé frekar hagkvæm rek-
strareining á forsendum „þjóð-
legs“ fjármagns en alþjóðlegs?
skjóta vandanum þannig á undan
sér. Þar með hafa sveifluáhrifin
verið mögnuð upp í sívaxandi
verðbólgu í stað þess að vinna
gegn þeim. Það mun sönnu næst
að með þátttöku í pólitísku og
efnahagslegu samstarfi Evrópu-
þjóða mun íslenska framkvæmda-
valdið þurfa að afsala sér réttinum
eða möguleikanum til þess að
leika þessa „þjóðlegu“ efnahags-
stjórn sem sett hefur ísland sér á
báti í evrópsku efnahagsumhverfi.
Skekkjurnar í gengisskráningunni
og vöxtunum, sem fært hafa okkur
allar þessar dásamlegu offjárfest-
ingar, sem kalla stöðugt á ný bjar-
gráð og nýtt fals á gengi eða vöx-
tum, verða ekki lengur mögu-
legar. Eiturlyfjasjúklingurinn
neyðist til að fara í meðferð til þess
að aðlaga sig nýju félagslegu og
efnahagslegu umhverfi. Hvort
sem við göngum í EB eða tökum
þátt í EES eða ekki mun íslenska
hagkerfið þurfa að ganga í gegnum
þessa meðferð, því ísland lifir á
utanríkisverslun í ríkari mæli en
fiestar þjóðir og getur einfaldlega
ekki haldið áfram þeim leik eiturl-
yfjasjúklingsins sem áður var lýst.
Og meðferðin hefur ekkert með
sjálfstæði þjóðarinnar að gera eða
afsal á því. Hún þýðir bara að við
samræmum okkar efnahagslíf því
efnahagslega umhverfi sem við
erum háð upp á líf og dauða með
okkar utanríkisverslun.
Það nær auðvitað engri átt, að
ábyrgur stjórnmálamaður skuli
gefa £ skyn að smáþjóðir innan EB
eins og frændur okkar Danir, Hol-
lendingar, Belgar, Portúgalir eða
írar, séu ófrjálsar þjóðir sem afsal-
að hafi sér öllu sjálfstæði til ein-
hverrar framandlegrar ófreskju
sem situr í þríarma höllinni í
Brussel. Hitt er sönnu nær að að-
ferðir í hagstjórn og milliríkjavið-
skiptum hafa tekið breytingum á
undanförnum árum og áratugum,
sem eiga sér rætur í breyttum
framleiðsluháttum. Á tíma krepp-
unnar miklu kom hagfræðingurinn
Keynes með þá snilldarlausn á
kreppu kapítalismans að beita
ríkisafskiptunum til þess að við-
halda jafnvægi og jafna út hag-
sveiflur. Nú duga þessar aðferðir
ekki lengur: í stað þess að leysa
vandann innan ramma þjóðríkis-
ins er jafnvægi haldið með alþjóð-
legu samstarfi, m.a. í vaxta- og
gengismálum. Þau ríki sem ætla að
einangra sig frá þessari þróun
munu ekki bara einangrast og
staðna efnahagslega, heldur
menningarlega líka. Allar lagas-
etningarnar og reglugerðirnar sem
koma frá Brussel hafa tvíþættan
tilgang: þær greiða fyrir efnahags-
legum og menningarlegum sam-
skiptum þjóðanna og mynda ram-
ma eftirlits með hinu alþjóðlega
fjármagni, sem ekki verður lengur
mætt með þjóðernishyggju og
þvergirðingshætti. Sama gildir
reyndar um umhverfisvandann,
sem menn gera sér æ betur grein
fyrir að er órjúfanlega tengdur
allri efnahagslegri starfsemi: hann
er alþjóðlegur í eðli sínu, og hon-
um verður ekki mætt með þjóð-
ernishyggju heldur alþjóðlegri
lagasetningu, sem m.a. Efnahags-
bandalagið er farvegur fyrir.
Raunsæi í
stað slagorða
Það efast ábyggilega enginn les-
enda Þjóðviljans um góðan vilja
Svavars Gestssonar til þess að efla
og bæta lýðræðið, jöfnuðinn,
mannúðina, umhverfið og sjálf-
stæðið, eins og hann hefur sagt í
greinum sínum hér í blaðinu. En
illa rökstudd slagorð um þessar
verðugu hugsjónir duga ekki til
þess að búa til hugmyndafræði.
Það væri þarfara verk að reyna að
rýna í þann veruleika sem við blas-
ir.
Við sósíalistar vitum að mark-
aðslögmálin leysa ekki vandamál
samfélagsins ein og sér. En það
væri óðs manns æði að láta sem
þau séu ekki til staðar. Það er hlu-
tverk okkar sósíalista að sjá til
þess með lýðræðislegu eftirliti sem
nær út fyrir ramrna þjóðríkisins,
að þessi lögmál verði virkjuð í
þágu fólksins og umhverfisins.
Það er vandasamt verkefni, og í
því eiga íslenskir sósíalistar margt
óunnið. Árangur í því starfi mun
ekki sjást á meðan kröftunum er
snúið gegn evrópskri samvinnu í
anda afturhalds og úreltrar þjóð-
ernishyggju.
-Olafur Gislason
Ps. Fyrri greinar þessarar ritdeilu
birtust í þrem síðustu helgar-
blöðum. Þar sem ég er nú á förum í
frí frá blaðinu næstu mánuði er
ekki að vænta frekari innleggs í
þessa deilu af minni hálfu í bili.
Hins vegar væri þátttaka fleiri les-
enda í umræðunni áreiðanlega vel
þegin. —ólg
Föstudagur 18. mai 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 19