Þjóðviljinn - 01.06.1990, Síða 6

VIÐHORF
Ýmsar raddir hafa haldið því
mjög á lofti hversu innlendar
landbúnaðarvörur séu dýrar til
neytenda, ekki síst hið bragðljúfa
og vinsæla lambakjöt.
Sem orsakir hins háa verðs á
dilkakjöti hefur helst verið bent á
eftirfamdi þætti:
1. Að samkeppni skorti innan
greinarinnar og hún sé ofvemd-
uð.
2. Að búin séu of smá og hjá
sauðfjárbændum sé dulbúið
atvinnuleysi.
3. Hörð og ósveigjanleg fram-
leiðslustjóm sem valdi óhag-
kvæmni vegna slæmrar nýtingar á
húsakosti, vélum og mannafla.
4. Milliliðir, þ.e. slátmn,
geymsia, vinnsla og höndlun
söiuaðila séu of dým verði
keyptir.
Eðiilegt er að launafólk með
miðiungstekjur og iægrí geri
kröfur tii þess að vel sé staðið að
þessum hlutum og betur en ofan-
greindar fuilyrðingar gefa tilcfni
tii að halda. Því er ekki úr vegi að
skoða nokkm nánar hvem tölulið
hér að ofan til að ljósar liggi fyrir
hvort eða hversu mikill sann-
ieikur þar leynist.
Samkeppni skortir?
Fyrsta staðhæfingin hlýtur
fyrst og fremst að stafa af ókunn-
ugleika á gerð og undirstöðum
svonefnds verðlagsgmndvallar
sauðfjárafurða en hann er byggð-
ur á því að hver framleiðslueining
er reiknuð til verðs eftir sundur-
liðuðum, reiknuðum kostnaði
við framleiðslu. Reiknað er út frá
ákveðnu og nokkuð þekktu vinn-
uframlagi á bak við eininguna og
öðmm kostnaði samkvæmt bestu
fáanlegu uppiýsingum.
Bændum hefur alla tíð verið
ljóst, að með því að framleiða
fleiri einingar fyrir sama eða
minni tilkostnaði gæfi reksturinn
betri fjölskyldulaun. Færri ein-
ingar og/eða meiri kostnaður á
einingu rýrðu bústekjur þeirra að
sama skapi. Það þýðir að launað
hefur verið fyrir afköst, hag-
kvæman rekstur og góð vinnu-
brögð. Ávinningurinn er og hefur
alltaf verið þeirra sem náðu fram-
leiðslu upp án tilsvarandi kostn-
aðarauka. Hinir ná ekki og hafa
aldrei náð viðmiðunartekjum.
Vemd sú sem verðlagsgmnd-
völlur og stuðningur ríkisvalds
veitir hefur því aldrei náð iengra
en það í besta falli að tryggja það
einingarverð til bóndans sem
gefa á viðunandi daglaun með
hagkvæmum rekstri. Rauntekjur
framleiðandans hafa alltaf byggst
á því að framleiða með sem
minnstum tilkostnaði og að fram-
leiða sem mest, eða nú ailt að
mörkum fullvirðisréttar. Sam-
keppni innan greinarinnar hefur
því verið tryggð. Árangur fram-
íeiðanda við meðallækkun fram-
leiðslukostnaðar hefur á hverjum
tíma hins vegar verið mældur inn
í verðlagsgmndvöllinn og komið
neytendum til góða. Því hefur
dilkakjöt þrátt fyrir ýmsar nei-
kvæðar ytri aðstæður sem land-
búnaði hafa verið skapaðir, lækk-
að í verðlagsgmndvelli um
14,52% miðað við meðalverð
allra matvæla í neyslugmnninum
á sl. 12 áram. (Nýmjólk um
23,3). Sjá töflu I.
Önnur fullyrðing
sauðfjárbúin of smá
Athuga ber í upphafi að mjög
margir framleiðendur sauðfjáraf-
urða standa að þeirri framleiðslu
í hlutastarfi, annað hvort með
annarri búgrein eða með utan bús
vinnu. Þá er fjöldi framleiðenda
ellilífeyrisþegar sem famir em að
draga saman framleiðslu, en
sauðféð veitir þeim aukatekjur
með ellilaunum og léttir af ríkis-
sjóði eða almannatryggingum
greiðslum á umtaisverðu fjár-
magni sem tekjutryggingu til
Verðþróun dilkakjöts
Birkir Friðbertsson skrifar
Ár Taffla 1. Vísitala dilkakj. 1. verðfl. Þróun vísitalna 1978 Visitala heildsölu- verðs -1989 Vísitala smásölu- verðs Visitala matvöra
1978 100 100 100 100
1981 338 441 406 342
1984 1052 1598 1366 1264
1987 2220 3072 2702 2474
1989 3468 3772 3837 4057
Taffla II. Þróun vísitalna í verðlagsgrundvelli og vísitölu launa
Kostnaður annar en laun 1. sept. Launahluti samtals 1. sept. Grundv.verð dilkakj.l v.fl. 1. sept. Kaup ASÍ- félaga 1. nóv.
1981 (205686) 100 (175981) 100 (40.59) 100 100
1983 (570330) 277 (349407) 199 (96323) 237 279
1985 (910278) 443 (582667) 331 (156.21) 385 (100) 385 (100)
1987 (1006041) 489 (1021059) 580 (239.88) 591 (154) 734 (191)
1989 (1762185) 857 (1388037) 789 (374.67) 923 (240) 979 (254)
Ath: Sjálfstæður verðlagsgrundvöllur vegna sauðfjár frá 1. sept. 1984.
„Neytendurhvet ég til þess að hugsa sem
sjálfstœðast og varast rangar fullyrðingar um
íslenskan landbúnað, sem settar eruframfyrir
rangan málstað... “
þessa fullorðna fólks. Af framan-
sögðu ætti að vera ljóst að rétt
mynd án frekari skýringa á stærð
meðalbús fæst ekki með einfald-
ari deildingu.
í verðlagsgrundvelli 1. des.
1989 er reiknað með því að fram-
leiðsla 419 ærgildisafurða eða
7625 kg af sauðfjárkjöti, ásamt
ull, gæmm og slátri geti gefið við-
miðunartekjur. Til þess að þær
náist í reynd verður búrekstur að
vera rekinn með meiri hag-
kvæmni en í meðailagi því að vit-
að er að í verðlagsgrundvöllinn
vantar meira á að útgjöid séu
fóðmm hefur ekki alltaf skilað
tilsvarandi framleiðsluaukningu
og þá enn síður rauntekjum.
Þeir sem reka minnstu fram-
leiðslueiningamar, 150-250
kindabú án verulegra aukatekna,
vita hins vegar vel að þeir hafa
ekki miklar tekjuvonir þó að
spömð séu hvers kyns aðföng. En
þeir gera oft ekki miklar kröfur
heldur um að standa framarlega í
venjubundnu lífsgæðakapph-
laupi. Og þeirra framleiðsla er
neytandanum ekki dýrari en
önnur.
Þriðja upphrópunin sem varð-
Kindakjötsverðið og kaupið
Þróun vísitalna í verðlagsgrundvelli dilkakjöts og
vísitölu launa 1981 - 1989
1981 =100
Kaup
Grundvallarverö dilkakjöts,
1. veröflokkur, 1. sept.
Kostnaöur bóndans
annar en laun 1. sept.
VÍSITALA
1000
900
800
700
600
500
400
300
1981
1983
Launahluti bóndans samtals 1. sept.
1985
1987
i 200
: 100
1989
ar ósveigjanlega framleiðslu-
stjórn er að sjálfsögðu ekki
gömul og það skyldu menn muna
að framleiðslustjómin er svar við
því ástandi sem óheft og frjáls
framleiðsla án takmarkana hafði
leitt til þegar útflutningur dilk-
akjöts brást að stærstum hluta
vegna offramieiðslu á heims-
markaði. Nauðsynlegur sam-
dráttur af þeim sökum væri þó að
baki ef innlend neysla dilkakjöts
hefði ekki dregist verulega saman
á síðustu árum. Sá samdráttur til
viðbótar veldur mun erfiðari að-
lögun að breyttum aðstæðum,
gerir framleiðsiutakmarkanir
þvingaðri og eykur vemlega
hættu á byggðaröskun sem ekki
er vitað hvar endar.
Framleiðslustjóm sú sem við-
höfð hefur verið kemur sumum
einstaklingum verr en öðrum og
þeim verst, þrátt fyrir ívilnanir,
sem höfðu fjárfest töluvert en
vom ekki farnir að nýta nema
hluta fjárfestingarinnar þegar
fullvirðisréttur (áður búmark)
var ákveðinn og reiknaður á jarð-
ir. Augljóst er að ekki var auðvelt
að finna þá leið til að skammta
einstökum jörðum framleiðslur-
étt sem allir geta verið sammála
um að sanngjörn teljist. Búmark-
fullreiknuð en að tekjur séu van-
taldar.
Búreikningar sýna ár eftir ár að
fjölskyldubú af þessari stærð, eða
á bilinu frá 300-500 ærgildi, skila
að jafnaði hærri framlegð (brútt-
ótekjur mínus breytilegur kostn-
aður) og betri vinnulaunum en bú
af næstu stærðarflokkum fyrir
ofan og neðan. Ýmsir hafa viljað
horfa fram hjá þesari staðreynd í
trú sinni á endalausa „hag-
kvæmni stærðarinnar“.
Því má ekki gleyma þegar sam-
anburður er gerður við. fram-
leiðsluafköst í svínarækt og
kjúklingaframleiðslu að öflun
fóðurs er stór þáttur í framleiðslu
kindakjöts.
Aðstæður ýmsar og mannafli á
búi skipta að sjálfsögðu miklu um
hvaða bústærð hentar, en metn-
aðurinn að hafa sem flesta gripi á
Kindakjöt og annar matur
ið, sem áður var notað, var af
flestum talið ónothæft sem ein-
hliða gmnnur til að byggja fram-
leiðsluréttindin á og samanlagt
búmark í sauðfé var langt fyrir
ofan þann framléiðslurétt sem
gildandi búvömsamningur kvað
á um. Sumum var búmarkið af
ýmsum ástæðum eins og alltof víð
kápa sem mátti hlaupa að skað-
lausu á sama tíma og annarra
kápur vom þeim þegar of litlar og
náðu ekki saman.
Ýmsir halda því fram að æski-
legur sveigjanleiki í framleiðslu-
stjóm náist með því að leyfa
óhindmð kaup og sölur
fullvirðisréttar milli einstaklinga.
Sá háttur var reyndur um tíma.
Sú varð þó raunin að fleiri sáu
annmarka hans að fenginni
reynslu heldur en í upphafi og
niðurstaðan varð að réttindi flutt-
ust ekki ætíð til þeirra sem mest
þurftu með né að gætt væri að
öðmm þáttum, svo sem beitar-
þoli þeirra jarða sem réttinn
keyptu. Ýmsir ungir bændur
keyptu rétt fyrir ærið fé til að nýta
betur dýrar fjárfestingar sem
hleypt höfðu þeim f miklar
skuldir. Við þær skuldir mátti þó
víðast engu bæta. f flestum tilfell-
um urðu þessi viðskipti til þess að
ýmsir sem í sveitum iifa við fram-
leiðsluna áfram hafa greitt stórfé
til aðila sem hurfu frá búskap og
fluttu fjármagnið með sér í þétt-
býlið. Ekki þarf að geta þess að
þessi kostnaður hefur aldrei verið
reiknaður inn í verðlag vömnnar
og hefur því fyrst og fremst verið
fjármagnsflutningur úr dreifbýli
til þéttbýlis.
Augljóst er að slíkur „sveigjan-
leiki“ er ekki af hinu góða nema
að hluta. Sanngjörn framleiðslu-
stjórn á sauðfé verður hins vegar
áfram erfitt viðfangsefni, einkum
ef samdráttur í framleiðslu þarf
að verða áfram svo ör sem líkur
virðast benda til. Vaxandi neysla
dilkakjöts á ný væri í dag besta
svar þjóðarinnar til að sýna vilja
hennar til að byggja landið og
nýta það skynsamlega. Neysla ís-
lenskrar búvöm sem byggir fyrst
og fremst á hóflegri nýtingu
landsins gæða og sparar dýr-
mætan gjaldeyri er jafnframt
trygging þjóðarinnar og hálf
kjölfesta. Nær eina leiðin til þess
að framleiðslustjóm geti orðið
sveigjanleg, og orðið samkvæmt
þörfum þeirra sem ætla má að
hefðu ávinning af auknum
fullvirðisrétti, er sú að þegar ein-
hver hættir framleiðslu geti aðrir
rétthafar fengið til skipta þann
rétt sem losnar. Verði áframhald-
andi samdráttur í neyslu er líklegt
að enn verði bið eftir að slíkur
sveigjanleiki náist fram, þar sem
a.m.k. stærsti hluti þess réttar
sem losnar þarf þá að fara úr um-
ferð. Of mikil framleiðsla á ný
væri ölium „hið versta mál“.
Dýrir milliliöir
Um fjórðu ástæðu hins háa
verðs, dýrkeypta milliliði, hef ég
fá orð að þessu sinni en bendi á að
frjáls álagning á stykkjað kjöt og
unnar kjötvörur varð ekki til þess
að lækka verð við búðarborð.
Neytendur hvet ég til þess að
hugsa sem sjálfstæðast og varast
rangar fullyrðingar um íslenskan
landbúnað sem settar em fram
fyrir rangan málstað.
Framleiðendum vil ég ætla að
hafa uppi nauðsynlega sjálfs-
gagnrýni og hlusta á gagnrýni
annarra þótt misjafnlega haldgóð
sé. Sérstaklega vil ég þó vænta
þess að bændur haldi höfði og
fullri mannlegri reisn þrátt fyrir
harðan og óvæginn áróður á lífs-
starf þeirra. Vansæmdin er ekki
þeirra.
Birkir Friðbertsson er bóndi í Birki-
hlíð í Súgandafirði og situr í stjóm
Stéttarsambands btenda.
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 1. júní 1990