Þjóðviljinn - 13.07.1990, Blaðsíða 11

Loftur Guttormsson: Hvað hvetur okkur til að skyggnast aftur í veröld sem var? Ljósm. Jim Smart.
- Já, hér hlaut að koma til
átaka. Hannes biskup Finnsson tii
dæmis, hann hafði að sönnu frem-
ur jákvætt viðhorf til íslendinga-
sagna, en hann vildi bæla niður
„lygasögur” og ævintýri. Magnús
Stephensen var enn harðari í sið-
ferðilegri fordæmingu sinni á allri
lesningu og munnlegum mennt-
um sem ekki voru nytsamleg og
uppbyggileg eftir hans kokkabók-
um. Upplýsingarmenn fóru háðu-
legum orðum um rímur og sögur,
kenndu mjög margt af þvi sem
fólk hafði farið með við hjátrú og
hindurvitni og af þessu spretta
átök.
Enginn vandi er að rökstyðja
það, að upplýsingin var menning
lærðrar yfirstéttar. Meiri vandi að
gera grein fýrir berendum alþýðu-
menningar, ekki síst vegna þess
að félagslegur greinarmunur
manna í milli er annar og minni
en á meginlandinu. Eg legg á-
herslu á, að upplýsingin verður til
þess að skerpa skilin á milli
menningargeiranna - það hlaut að
gerast þegar hinir lærðu og upp-
lýstu ganga hart fram í að flokka
bækur og munnmenntir í góðar
og illar. Þegar menn svo síðar á
19. öld fara að safna þjóðsögum
og ævintýrum, m.a. fyrir áhrif
rómantísks áhuga á alþýðumenn-
ingu þá er það líka vitnisburður
um að fyrmefhd aðgreining er
komin langt á leið. Þeir lærðu
hafa dregið sig út úr fjöldanum,
þeir nálgast sagnaskemmtun hans
sem viðfangsefni, utan ftá.
Fortíð og fótfesta
- Þú hefur skrifað margt um
sögu uppeldis: hvað segirðu um
sögu í uppeldi okkar daga?
- Mér finnst reyndar að okkar
tími ætti að hafa mikla þörf fyrir
sögu, ef allt væri með felldu ætti
að ríkja talsverð „eftirspum eftir
fortíð” eins og sagt er á viðskipta-
máli. Vegna þess að vilji menn
átta sig á sjálfúm sér, þá hlýtur
það að gerast að verulegu leyti
með því að tengja sig við keðju í
tímanum. Eftir því sem breyting-
ar em örari, meira los á öllu í um-
hverfinu, ættu menn að hafa þeim
mun sterkari þörf fyrir að ná tök-
um á þessari keðju. En ég hefi
gmn um að sá vandi að tengja sig
við fortíðina og geta notað þekk-
ingu á henni til að hafa fastara
land undir fótum - sá vandi þyng-
ist m.a. vegna þess að það er um
svo mörg plön að ræða. Eitt er
tengsl við átthagana, annað við
þjóðina, á enn einu er spurt um
tengsli við stærri heildir. Og ég
held að í skólum sé of lítið gert til
þess að hjálpa bömum og ung-
lingum að tengja sig við það sem
næst er, við ból og byggð, við ætt-
ingja, við heim afa og ömmu, til
að nýta þau tengsli síðar til stór-
felldari brúarsmiða...
Og er þá viðtali lokið. Nema
hvað þau orð Lofts Guttormsson-
ar sem nú var vitnað til minna á
lokaorð hans í ræðu við dokt-
orsvöm - en þar minnist hann
fóstra síns, Einars Longs, en af
kynnum við hann fannst dokt-
orsefni hann hafi öðlast persónu-
lega reynslu af mun eldri tíma en
hann er sjálfur bókaður á. Um
Einar sagði Loftur á þessa leið:
- Hann gat ausið endalaust af
sagnabrunni, lind munnmennta-
þjóðfélagsins sem hann var
sprottinn úr, og bömum gaf hann
allan þann tíma sem þau þörfhuð-
ust. Þessi kall, fomeskjulegur f
hugsun með óbrigðult hjartalag,
kenndi mér að lesa og skrifa, fást
við rúnir siðmenningarinnar.
Eftir á finnst mér eins og grá-
skeggur fóstri minn hafi orðið
mér hvati til þess að skyggnast
aftur í þá veröld sem var áður en
hann kom sjálfur við sögu - og
reyna að átta mig á horfnum
heimi, sem er sameiginlegur bak-
gmnnur okkar allra....
Föstudagur 13. júlí 1990 ÞJÓÐV1LJINN — SÍÐA11