Þjóðviljinn - 31.08.1990, Blaðsíða 21

HELGARMENNINGIN
Fagurfrædi
vélvæðingarinnar
alla þessa starfsemi þá er engin
herbergjaskipting, byggingin er
eirm stór geimur. Jafnvel há-
skólaskrifstofurnar, með veggj-
um, dyrum og lofti, minna helst á
veggjatennisvöll þar sem fram-
hlið hans er úr gleri. Sérhverri
annarri starfsemi, sem þarfnast
meira næðis, er komið fyrir sam-
hliða þykkum langveggjunum
þar sem salerni og fatahengi er að
finna. En kannski það tæknileg-
asta við hönnun byggingarinnar
liggur í samsetningu hennar. Sér-
hver hluti útveggjanna og þaks er
breytilegur og auðvelt að skipta
innan nokkurra mínútna. Þannig
myndast hugsanlega önnur sam-
setning álplatnanna sem klæða
meginhluta byggingarinnar.
Hvernig tilfinning ætli það
annars sé að vinna á þess háttar
vinnustað, svo ólíkt því daglega
umhverfi sem fólk á að venjast?
Því er ekki hægt að neita að flest
fólk á ekki kost á að vinna, eða
búa við slíkar aðstæður - að vera í
stöðugu, sjáanlegu sambandi við
beinagrind byggingarinnar. Hver
er ástæðan fyrir þeirri staðreynd
að svo fáir, bæði arkitektar og
almenningur yfirleitt, noti há-
tæknina til að stuðla að bættu um-
hverfi? Er það kannski almennt
viðhorf fólks að tækni og tækni-
væðing sé eitthvað ógeðfellt og
þarflegt að halda sér í hæfilegri
fjarlægð frá? Er „mannlegt“ um-
hverfi gersneytt allri tækni, eða
tækninýjungum? Margur er á
þeirri skoðun að tækni og hús-
byggingar fari ekki saman. Það er
að þó svo viss tækni sé alltaf
nauðsynleg þá þarf byggingin
ekki endilega að líta út eins og
vélbúnaðurinn sem um hana
fjallar. Eitt þekktasta dæmið um
Fer listin framúr tækninni, eða er það ef til vill öfugt?
þetta viðhorf er Karl Bretaprins,
sem víða hefur talað og m.a.
skrifað bók um þetta hjartans
mál.
Alltaf er það deilumál hvers
konar stíll á að ríkja í hverju landi
eða hvort samræmi sé einhver
lausn yfirleitt. Umræðuefnið er
alltaf til staðar á meðan byggt er.
En hvað um okkur hér heima á
íslandi? Treystum við hátækn-
inni til að leysa vanda okkar í
byggingariðnaðinum? Eða verð-
ur viðhaldið of dýrt? Það kostar
auðvitað fjármagn að halda við
byggingum, án þess litið sé til
byggingarkostnaðar. En gaman,
og athyglisvert, væri að ímynda
sér Lloyds* bygginguna komna
niður á Lækjartorg!
Helstu heimildir:
Sudjic D. (1986) New directions in
British architecture. Norman Foster,
Richard Rogers, James Stirling.
Thames and Hudson. (bls. 25).
Daries, C. (1988) High Tech Archit-
ecture. Thames and Hudson. (bls.
101, 181, eða 185).
Low Life Theatre
Skoskur leikhópur f Djúpinu
Saga úr dýragarði eftir Edward Albee sýnd hér á landi. Leikendur eru
Felix Bergsson og Graeme Dallas
Felix Bergsson og Graeme Dallas í hlutverkum sínum (The Zoo Story
á leiklistarhátíðinni I Edinborg í ágúst síðastliðnum. Léku þeir verkið
utandyra og fengu mjög góðar viðtökur. Mynd: lain Dallas.
í okkar nútímaþjóðfélagi tökum
við sem sjálfsagða hluti að tæki,
sem áður þótti tilkomið með
óskiljanlegum hætti en nú erorð-
ið auðfengið og almennt - t.d.
japanskt segulbandstæki - sé
gott, vel hannað og kaupanna
virði. Hönnuðir þurfa ekki lengur
að leika þann leik að blekkja við-
skiptavini sína með því að útlit,
t.d. segulbandsins, gefi einungis
til kynna gæði þess og kosti á
tæknilegu sviði. ( okkar þjóðfé-
lagi eru slík „ódýr“ tæki talin
leikföng ein. Pastellitir, áhersla á
snertiskyn notandans hvað varð-
ar stjórnunarmöguleika o.fl. hafa
tekið við hlutverki grófs áls, fyrir-
ferðarmikilla takka og fjölda, sem
áður þótti merki um gæði og hag-
kvæmni. Sú trú manna er nú ekki
lengur við lýði heldur hefurfrekar
þveröfug áhrif á hugi kröfuharðra
kaupenda.
En hvað kemur þessi tækni-
væðing byggingarlist við? Eins og
minnst hefur verið á í undanfar-
inni grein, þá var það trú sumra
um 1920 að svokallaður „andi
síns tíma“ ríki yfir hverju tímabili
og hafi sín áhrif á gang mála á
öllum sviðum samfélagsins.
Þannig hefði byggingarlist
skyldum að gegna, að koma
„anda síns tíma“ á framfæri.
„ Andi“ okkar tíma mætti ef til vill
segja að sé þróun tæknivæðingar.
f því sambandi er skylda bygging-
arlistar að vera hlutgengur aðili í
því að nota tækni í sína þágu, s.s.
tækni iðnaðar, flutnings, sam-
skipta, flugs, og jafnvel geim-
ferða. En hvaðan hafa áhrifin
borist? Að mörgu leyti má rekja
þau til ítölsku framtíðarsinn-
anna, u.þ.b. 1916-‘20, sem voru
ákafir stuðningsmenn orku-
stöðva, flugvéla (og alls hraða,
stríðs og átaka). Þessir menn
túlkuðu tilfinningar sínar bæði í
máli og myndum, þ.e. notuðu
listformið sem og skrifuðu pólit-
ísk rit. Einnig gætir áhrifa frá Le
Corbusier sem leit á hús, eða
byggingar, sem „lifandi vél“ eða
„vél gagngert til búsetu“. Hann
hannaði hús sem voru tæknilega
séð á frumlegu stigi og litu alls
ekki út eins og vélar. Nútíma há-
tæknibyggingar líta hins vegar út
eins og vélar. Vélin ber meira
með sér en einungis táknrænt'
gildi. Uppruni hennar er tækni og
hugvit. Vélar eru yfirleitt fjölda-
framleiddar, hreyfanlegar á einn
eða annan hátt, og gerðar úr
málmi, gleri, eðaplasti. Þessi ein-
kenni eru oft viðumefni hátækni
byggingarlistar. En byggingin
þarf ekki að vera fjöldafram-
leidd, né samansett af fjölda-
framleiddum þáttum. Aftur á
móti gefur útlit hennar fjöldafr-
amleiðslu til kynna, allavega
möguleika á endurtekningu.
Rómantíkin sem umleikið hef-
ur vélina nær ekki einungis því
hlutverki að skapa byggingar sem
líta út eins og vélar, eða eru til-
komnar úr þeim hugmynda-
heimi. Það er líka áframhaldandi
hefð fyrir byggingum skynjaðar
sem starfandi vél, eða vélbúnað-
ur - innihalda hreyfanlega hluti,
Halldóra
Arnardóttir
skrifar
og þætti sem verða fyrir áhrifum
af umhverfinu. Sem dæmi um
þetta er t.d. Pompidou listamið-
stöðin í París eftir Richard Ro-
gers. Byggingin dregur að sér
fjölda fólks, bæði vegna götuupp-
ákoma, byggingarinnar sjálfrar,
eða einfaldlega til þess að njóta
tilkomumikils útsýnis út yfir
borgina, er blasir við ef notuð er
lyfta byggð utan á byggingunni.
Pompidou er í grónu umhverfi en
þrátt fyrir stærð sína og yfir-
bragð, sem kallar á athygli, þá
tekur hún sér stöðu innan mynst-
urs stræta og torga sem fyrir voru
á mjög áhrifamikinn hátt. Fáir
tæku eflaust þannig til orða að
hún félli inn í umhverfið á hæ-
versklegan hátt og án þess að
gera vart við sig. En er bygging-
um einhver takmörk sett varð-
andi umhverfi og aðstæður? Ef
vel er athugað og viljinn er nægi-
legur má líka oft finna samlíking-
ar og samspil meðal umhverfis og
byggingarinnar sem á í hlut.
Þannig má kannski einnig finna
tengsl milli Pompidou og klass-
ísks umhverfis hennar. En svo við
snúum okkur aftur að byggingum
Rogers þá komast þær mjög
nærri því að vera raunverulegur
vélaútbúnaður. Pompidou
minnir á vélaútbúnað að því leyti
að hún skapar samskiptatengsl
innan borgarinnar. Hún er
breytileg, aðlögunarhæf, og
skemmtileg að mörgu leyti. Einn-
ig er hún opin og fjölsótt, en ekki
lokuð og til einkanota. Að mati
Rogers, er frumskilyrði að inni-
hald byggingarlistarinnar sé læsi-
legt. Hann hannar framhliðar
bygginga þannig að það sé engin
spurning um ástæðu eða tilgang.
Hver þáttur er hannaður með
það fyrir augum að sýna tilgang
hans greinilega - tengsl hans við
aðra hluti og einnig samband
hans við heildina. Hægur vandi er
að fylgjast með jafnvel smæstu
atriðum, og sjá hvernig þau starfa
á tæknilegan hátt. Dæmi eru,
hreyfingar lyftunnar eða litasam-
setningar sem gefa til kynna
hvaða pípur og lagnir eru raf-
magnsleiðslur og hverjar eru
vatnsleiðslur.
Önnur bygging eftir Richard
Rogers er Lloyds' byggingin í
London. Hana má bera saman
við Pompidou þar sem breyti-
legum þáttum er att saman,
stöðugt breytanlegir og skipting-
um háðir. Þessi tæknilegi mögu-
leiki er hluti af hönnuninni, sér-
staklega hvað varðar auðveldan
aðgang að umhirðu og viðhaldi.
Samkvæmt Rogers þá er lykillinn
að byggingunni sá að tæknilegir
möguleikar eru nýttir til fulls.
Þannig mætti þekkja í hverri ein-
ingu; framleiðslu, uppfærslu, við-
hald, og að lokum, hrun. Ekkert
er falið heldur kemur allt fram í
dagsljósið. Þannig mætti nefna
áfastan krana á þaki byggingar-
innar sem stöðugt tákn um við-
hald og gluggahreingerningar.
Að lokum gefur kunnátta manns-
ins um hverja einingu, bygging-
unni, stærð, áferð og skugga.
En viðhorf Richards Rogers er
ekki eina viðhorfið gagnvart
mikilvægi tæknivæðingarinnar í
byggingarlist. Sainsbury Centre
for the Visual Arts í Norwich,
Englandi er hannað af arkitektin-
um Norman Foster. Þessi bygg-
ing inniheldur tvo sýningarsali,
listfræðideild háskólans, og stór-
an veitingasal fyrir 300 manns,
svo nokkuð sé nefnt. Þrátt fyrir
Skoskur leikhópur sem kallar
sig Low Life Theatre sýnir The
Zoo Story eftir Bandaríkjamann-
inn Edward Albee í Djúpinu í
næstu viku.
Leikhópurinn samanstendur af
ungum leikurum sem áhuga hafa
á krefjandi og spennandi leiklist.
Saga úr dýragarði er fyrsta verk-
efni hópsins, en þegar hafa verið
lögð drög að næstu verkefnum,
m.a. munu þau setja upp leikritið
Play Donkey og látbragsleik sem
hópurinn mun semja og útfæra.
Verk Albees var frumsýnt á
leiklistarhátíðinni í Edinborg í
ágúst síðastliðnum, og fékk hóp-
urinn lof fyrir frammistöðuna
þar.
Leikrit Albees fjallar um tvo
menn, Peter (Felix Bergsson) og
Jerry (Graeme Dallas), sem hitt-
ast af tilviljun í Central Park í
New York og taka tal saman.
Áður en yfir lýkur hafa Peter og
Jerry komist að ýmsu í fari og lífi
hvors annars. Atburðarás verks-
ins tekur óvænta stefnu og endar
leikurinn með harmþrungnum
hætti. Saga úr dýragarði fjallar á
hispurslausan máta um tilfinning-
ar persónanna, einmanaleika,
firringu stórborgarinnar og kyn-
líf. Verkið tekur klukkutíma í
flutningi.
Saga úr dýragarði var frum-
smíð Edwards Albees, en vakti
strax mikla eftirtekt. Hróður Al-
bees óx enn eftir að annað verk
hans; Who‘s Afraid of Virgina
Woolf, kom út. Þrátt fyrir mikið
lof um heimsbyggðina alla hefur
Albee ekki skrifað staf eftir Virg-
inu Woolf, og lifir nú eingöngu af
rithöfundarlaunum fyrir verkin
tvö.
Eins og áður sagði verður verk-
ið leikið í Djúpinu, en svo kallast
bar í kjallara veitingastaðarins
Hornsins við Hafnarstræti 15.
The Zoo Story verður sýnd á
þriðjudag, miðvikudag og
fimmtudag kl. 20.30. Hópurinn
ætlar einnig að sýna verkið í
framhaldsskólum í haust. Verkið
er leikið á ensku.
BE
Föstudagur 31. ágúst 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 21