Þjóðviljinn - 02.11.1990, Blaðsíða 10

Nýtt Helgarblað birtir hér kafla úr splunkunýrri skáldsögu Einars Más Guðmundssonar, Rauðir dagar, sem
vœntanleg er frá Almenna bókafélaginu innan skamms. Eins og lesendur sjá, er hér fjallað á frjálslegan hátt
um blómaskeið Fylkingarinnar á 8. áratugnum.
Rauðir dagar
Furðulegum fregnum rigndi yfir borg-
ina.
Hver hafði málað trén í Hljómskála-
garðinum rauð, klætt styttuna af þjóðskáld-
inu í kjölfot, letrað klúryrði á kirkjudyr og
reist ríkisstjóminni níðstöng með galdra-
stöfum?
Af og til sprungu plastpokar fullir af
svínsblóði við útidyr erlendra sendiráða og
einn dag upplýstist að miklar birgðir af
sprengiefni væru horfnar úr verkfæra-
geymslum og vinnuskúrum.
„Hér býr djöfull borgaranna“ stóð letr-
að á eina stærstu kirkjuhurðina í borginni
og óprúttnir náungar höfðu laumast inn i
braggana við Kirkjusand og skreytt alla
strætisvagnana vígorðum.
Ragnhildur sá fregnir í dagblöðum og
heyrði sögur á skotspónum en sjálf varð
hún einskis vör. Það var engu líkara en
næturhúmið gleypti öll atvik og skolaði
þeim mannauðum út í birtuna.
Þannig vissi enginn hver hafði hlaðið
götuvígið sem íbúar við litla og fáfama
götu sáu einn morgun, þegar þeir vöknuðu,
að stóð við annað götuhomið.
Gamalt fólk greip óttaslegið fyrir hjart-
að og hætti sér ekki út fyrr en lögreglan var
búin að senda þrjá sprengjusérfræðinga á
vettvang ásamt sporhundum sem snuðruðu
um nágrennið.
Götuvígið bara stóð þama, hlaðið úr
framhliðum þriggja vinnuskúra, ónýtum ís-
skápum, gömlum eldavélum, ryðguðum
bílliræjum og dekkjum undan dráttarvélum
og þó að það væri rannsakað hátt og lágt
fannst ekkert sem gaf tilefni þess til kynna,
engin prentuð yfirlýsing, enginn fáni, ekki
neitt.
Kannski flaug fugl yfir eða köttur gekk
hjá, en enginn hafði sést á ferli og ekkert
heyrst og vígi ekki verið hlaðið i þessari
borg síðan í langa verkfallinu meira en ára-
tug áður þegar forseti Alþýðusambandsins
hótaði að skera á raflínumar.
En hvað sem því leið var þetta msl. Það
lá beinast við að fá hreinsunardeildinni
málið í hendur. Enginn gat ætlast til að ibú-
ar þessarar litlu og fáfomu götu þyrftu að
horfa upp á þennan bing, jafn tilgangslaus
og hann var.
Samt hikuðu yfirmenn lögreglunnar
fram eftir degi. Töldu þeir nauðsynlegt að
hafa samband við ábyrga aðila, svo sem
vegamálastjóra, þjóðminjavörð og ekki síst
forTáðamenn listasafna, áður en götuvígið
yrði fært burt.
Fyrr um sumarið höfðu nokkrir óbreytt-
ir lögregluþjónar tekið sig til og skikkað
hreinsunardeildina til að fjarlægja fúið
spýtnadrasl sem lá í hrúgu við gangstétt á
Bergþórugötunni.
Oskubíllinn hafði komið bmnandi og
öskukarlamir tekið hrúguna, hent henni á
sturtupallinn og híft: en þegar búið var að
sturta hrúgunni á haugana kom í ljós að hér
var á ferðinni myndlistarsýning sem ferð-
ast hafði land úr landi.
Háfieygar raddir tóku til máls. Lögregl-
an var sökuð um svívirðilegt ntenningar-
leysi og gat átt von á að þurfa að greiða
himinháar skaðabætur því eigandi spýtna-
hrúgunnar var enginn aukvisi í listaheimin-
um.
En iögregluþjónamir sem pöntuðu
öskukarlana á staðinn voru hinir kotroskn-
ustu og vísuðu öllum ásökunum á bug,
sögðu einfaldlega að ef þetta væri myndlist
mundu þeir aldrei framar geta gómað inn-
brotsþjóf á staðnum nema þeir fullvissuðu
sig fýrst um að sá hinn sami væri ekki að
leika í kvikmynd.
Þó að úr þessu yrði hið mesta spaug og
Iögregluþjónamir nytu stuðnings fjöl-
margra bréfdálkaritara voru það engu að
síður slík vandræði sem yfirmenn lögregl-
unnar vildu fyrir alla muni forðast.
En þegar enginn ábyrgur aðili né nokk-
ur annar gerði tilkall til götuvígisins var
það um miðjan dag fjarlægt og menn von-
uðu að þar með væri þetta mál úr sögunni,
sem það auðvitað var ekki, því næsta morg-
un var götuvígið komið afiur, að vísu ekki
við sama götuhom, heldur annars staðar í
borginni og þannig flakkaði það á milli
götuhoma.
En hveijir stóðu á bak við þetta?
Var hugsaniegt að einhverjir af öllum
undarlegu sérstrúarsöfnuðunum, sem nú
héldu til í borginni, ættu þar hlut að máli?
Samtökin í Rauða húsinu þóttu samt
líklegust til brambolts af þessu tagi eða
jafnvel ungu myndlistarmennimir sem
römmuðu inn rúgbrauð og hengdu upp sem
málverk, fýlltu sultukrukkur af spakmæl-
um, klæddu öskutunnur í jakkaföt og gáfu
út digurbarkalegar yfirlýsingar.
bömunum og reyndi að taka af þeim leik-
föngin og setja þau aftur í hillumar.
Þá æstust bömin því þau trúðu á jóla-
sveininn og tóku margfalt meira mark á
honum en afgreiðslufólkinu. I fimm versl-
anir kom lögreglan, handtók jólasveina og
færði þá burt í jámum.
Sá fýrsti sem kallaður var til yfir-
heyrslu var Gunnlaugur sterki. Að henni
lokinni var hann hnepptur í stutt gæslu-
varðhald vegna gmnsemda um aðild að
ýmsu því sem að ofan er nefht.
Ahugi lögreglunnar beindist ekki síður
að sprengiefninu sem horfið var úr verk-
færageymslum og vinnuskúrum og gat ver-
eða fuglahræða, enda hugkvæmdist lög-
reglunni ekki að leita í tréskúmum sem í
hennar augum var aðeins gamall fúahjallur
síðan á dögum fatahreinsunarinnar sem
starfrækt var löngu áður en Rauða húsið
varð rautt.
Þegar Gunnlaugi sterka var sleppt úr
haldi bámst böndin einna helst að Guðrúnu
myndlistarkonu. Ekki nóg með að hún til-
heyrði Samtökunum í Rauða húsinu og
væri álitin lagskona Magnúsar miðstjómar-
manns, sem elskaði hana út af lífinu, held-
ur tengdist hún líka ungu myndlistarmönn-
unum.
Það var Guðrún sem fór fýrir hópnum
er lagði undir sig sjónvarpsstöð hersins,
hrakti lafhræddan fréttamanninn úr stóln-
um og las upp yfirlýsingu, en á listasviðinu
vakti Guðrún fýrst vemlega athygli þegar
hún, ásamt fleimm, hélt myndlistarsýningu
í Hljómskálagarðinum.
Verk hennar á sýningunni var eldgöm-
ul þvottavél, sem stóð einsog hún kom af
kúnni, nema hvað að Guðrún hafði teiknað
æðahnúta á fætur hennar, enda var það ekki
sjálft verkið sem kom nafni hennar á varir
landsmanna heldur sú upphæð sem hún
vildi fá fýrir það: fimm milljónir króna.
Um tíma flaug sú saga um borgina að
moldríkur Japani hefði keypt verkið á
staðnum. Guðrún fékk skrifleg bónorð,
heillaóskaskeyti og konfektkassa en bæði
kvenfélög og bréfdálkahöfundar, meðal
annarra frægur frístundamálari, létu í ljós
vanþóknun sína á því að þvottavélin væri
með þessum hætti höfð að háði og spotti og
listinni sýnd vanvirða.
Ekki svo að skilja að lögreglan tryði því
að Guðrún gengi um á nætumar og hlæði
götuvígi, en hún gat mjög auðveldlega ver-
ið heilinn á bak við slíkar aðgerðir, ekki að-
eins í samkrulli við Samtökin í Rauða hús-
inu eða ungu myndlistarmennina.
Hún þekkti líka unga sálfræðinginn
sem stundum kom fram í sjónvarpinu og
sat ofi með krosslagða fætur út í glugga á
gömlu bámjámshúsi í miðbænum, en þeir
vom til sem héldu unga sálfræðinginn vera
í sambandi við framandi vemr úti í geimn-
um og trúðu því að hann gæti flutt til hluti
með hugarorku.
Hann stóð fýrir fjölsóttum slökunar-
námskeiðum og boðaði nýjan anda í þjóð-
félaginu, hafði skrifað greinar um frjálsar
ástir í dagblöðin og átti lengi í ritdeilu við
háaldrað tónskáld.
Aðgerðir einsog taka sjónvarpsstöðvar-
innar, svo og dreifibréfin sem smyglað var
inn á herstöðina um hveija helgi, flokkuð-
ust undir verklegar aðgerðir þar sem dvöl
bandaríska hersins á Miðnesheiði var mót-
mælt með áþreifanlegum hætti.
Guðrún hafði varpað fram ýmsum hug-
myndum sem Magnús miðstjómarmaður,
Jón veðurfræðingur og Gunnlaugur sterki
vom að velta fyrir sér ásamt Haraldi gjald-
kera og Óla kýrhaus, en þeim hafði enn
ekki verið hmndið í framkvæmd og yfir
þeim hvíldi mikil Ieynd.
Ætlunin var að vinna spjöll á mann-
virkjum í eigu hersins og beindu menn
helst sjónum sínum að gömlu herskála-
hverfi, skammt fyrir utan borgina, sem ekki
var lengur notað nema til tómstunda og
íþróttaiðkana fýrir hermenn.
I einum af skálunum var samkomusalur
og bar og í grenndinni skutu hermennimir
fugla og höfðu aðgang að tveim veiðivötn-
um. Þar æfðu þeir einnig hjólreiðar og tor-
fæmakstur. Annars gnifði myrkrið yfir
staðnum og oftast nær var þar enginn.
En þegar lögreglan hugðist hafa tal af
Guðrúnu varðandi götuv'gið og önnur mál,
greip hún í tómt: Guðrún var horfin af land-
inu, ekki á flótta undan lögreglunni heldur
til að upplifa hinn stóra heim þar sem hlut-
imir gerast í hita og sól, undir fánum og
hrópum.
Eftir sátu málin, dönsuðu eir.sog andar
á borðum og spunnu grillur, fúrðulegri en
flest annað.
Bókarkafli eftir Einar Má Guðmundsson
Efstir á blaði hjá yfirvöldum vom því
að sjálfsögðu þeir Jón veðurfræðingur og
Gunnlaugur sterki eða einhverjir sam-
verkamenn þeirra úr Samtökunum í Rauða
húsinu, Guðrún myndlistarkona, Linda B.
Jónsdóttir, kölluð Lyndon B. Johnson
manna í millum í Samtökunum, Haraldur
gjaldkeri, Magnús miðstjómarmaður, Óli
kýrhaus eða Eiríkur rauði sem nefhdur var
hugmyndafræðingur Samtakanna en haföi
sig lítið í frammi nema með greinaskrifúm
í Roðann, málgagn Samtakanna, auk þess
sem hann hélt stundum ræður.
Fyrir utan fjármálavit sitt þótti Harald-
ur gjaldkeri liðtækur kassagítarleikari, var
rómað kvennagull og auk þess að stunda
nám við Leiklistarskólann fékkst hann við
reiðhjólaviðgerðir, dyravörslu, húsamálun,
trésmíðar og grasalækningar.
Sakir tengsla sinna við Leiklistarskól-
ann hafði Haraldur tvívegis útvegað Sam-
tökunum löreglubúninga, tvö sett í hvort
skipti, og fyrir ein jólin birtist hann með
kynstrin öll af jólasveinabúningum á skrif-
stofu þeirra.
Öðmm lögreglubúningnum klæddist
hann sjálfur en hinn, sem hentaði hávöxn-
um lögregluþjóni, passaði nákvæmlega á
Jón veðurfræðing.
Haraldur og Jón ferðuðust á milli
bamaskólanna í borginni og spjölluðu við
bömin um ranglætið í þjóðfélaginu og þrátt
fyrir ótal fýrirspumir frá foreldum sem
heyrðu böm sín hafa furðulegar kenningar
eftir lögreglunni, komst aldrei upp hverjir
þessir dularfúllu lögregluþjónar vom.
Þegar Haraldur birtist með jólasveina-
búningana á skrifstofu Samtakanna var afl-
ur á móti hringt í kaupmenn og þeim boðn-
ir jólasveinar til að skemmta bömunum í
verslunum þeirra og búðum.
Kaupmennimir þáðu boðið með þökk-
um og vom hinir ánægðustu þegar jóla-
sveinamir mættu á staðinn og það var ekki
fyrr en þeir vom allt í einu famir að Qar-
lægja leikföng úr hillum og gefa þau böm-
unum að gleðisvipurinn rann af andlitum
kaupmanna og gamanið varð grátt.
Fyrst reyndu kaupmennimir að stöðva
jólasveinana en án árangurs. Kom þá víða
til handalögmála á milli kaupmanna og
jólasveina en afgreiðslufólkið réðst að
ið mun alvarlegra mál en götuvígið sem
jafnvel var af yfimáttúrlegum toga.
Fáir fyrir utan herstöðina höföu jafn
mikinn áhuga á sprengjum og meðlimir
Samtakanna í Rauða húsinu. Magnús mið-
stjómarmaður þekkti efnafræðilega hlið
þeirra mála og Guðrún myndlistarkona átti
bók sem var full af leiðbeiningum um
hvemig hægt var að setja saman sprengjur.
Samt haföi ekkert spmngið í eða við
Rauða húsið nema einn bruggkútur sem
Jón veðurfræðingur og Gunnlaugur sterki
geymdu í gömlum tréskúr á bak við það og
haföi kúturinn verið endumýjaður.
Sprengingin í tréskúmum varð líka til
þess að skúrinn var allur tekinn í gegn. Þrír
róttækir iðnnemar hentu út úr honum öllu
drasli og smíðuðu í hann hillur eflir teikn-
ingum ffá Gunnlaugi sterka sem stundum
vann við húsasmiðar.
Skúrinn varð fýrirtaks geymslustaður,
ekki aðeins undir mótmælaspjöld, borða og
risastórt útilegutjald sem Samtökin áttu,
heldur mátti einnig geyma þar eggjabakka,
málningu og aðra hluti sem tengdust barátt-
unni gegn þjóðfélaginu, svo sem níðstangir
með galdrastöfúm, fúglahræðu í svörtum
kjólfötum og fleira.
A meðan Gunnlaugur sterki var stöðugt
yfirheyrður slapp Jón veðurfræðingur við
allar málalengingar, enda sat hann ráð-
stefnu norrænna veðurfræðinga í Kaup-
mannahöfn dagana þegar götuvígið lék
lausum hala og rambaði um borgina.
A ráðstefnunni hélt Jón erindi um rann-
sóknir sínar sem voru liður í doktorsverk-
efni hans, sem styrkt var af ótal erlendum
vísindastofnunum og tengdust einnig starfi
hans hjá Veðurstofunni.
Svarta taskan sem Jón veðurfræðingur
gekk jafnan með og tók jafnvel með sér á
bari, innihélt ekki aðeins pappíra og skjöl
frá Samtökunum heldur einnig öll gögn
varðandi doktorsverkefnið.
Gunnlaugur sterki neitaði staðfastlega
öllu sem á hann var borið. Götuvígið fannst
honum jafn dularfullt og lögreglunni og
hann vildi hvorki kannast við sprengiefnið
né önnur mál og við húsleit í Rauða húsinu
fannst ekki neitt.
Ekki einu sinni mótmælaspjöld og
borðar, eggjabakkar og málning, níðstangir
10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 2. nóvember 1990