Þjóðviljinn - 02.11.1990, Page 15

I
i
1
- Því er ekki að neita að ég
hef fengið að heyra snautleg-
ar athuqasemdir um það hve
Ktið við Islendingar leggjum af
mörkum til þróunaraðstoðar.
Menn taka eftir því hve lítið
kemur frá þessari „fátæku"
þjóð í norðri, segir Engilbert
Guðmundsson í samtali við
Þjóðviijann.
Engilbert hefur fimm ára
reynslu af starfi við þróunarað-
stoð í Tansaníu. Starfi hans ytra
lauk í sumar og hann hefur að
nýju tekið til við að kenna nem-
endum Fjölbrautaskóla Vestur-
lands á Akranesi.
Engilbert fór til Tansaníu til
þess að starfa að norrænu sam-
vinnuverkeíhi sem felst í aðstoð
við að efla samvinnuhreyfingu í
landinu.
Skriffinnska
- Mikill hluti þróunaraðstoðar
skilar sér ágætlega, en annað ekki
sem skyldi. Eg held að menn séu
sammála um að norræn þróunar-
aðstoð sé yfirleitt betri en flest
annað starf á þessu sviði. Norður-
lönd eru ekki í sama mæli og
mörg önnur lönd að veita aðstoð
til þess að losna við umffamvörur
að heiman. Gott dæmi um það er
matvælaaðstoð Bandarikjamanna
sem miðar að því að losna við
umffambirgðir af landbúnaðar-
vörum. Með þessu grafa Banda-
ríkjamenn undan landbúnaði í
löndunum sem þeir eiga að að-
stoða, segir Engilbert.
Hann telur norræna aðstoð
við þróunarlönd yfirleitt betur
skipulagða en aðstoð annarra og
segir skriffæði ekki eins mikið í
norrænum verkefnum.
- Skriffinnska er einkum og
sér í lagi áberandi í starfi Samein-
uðu þjóðanna. Smæð norrænnu
verkefnanna gerir það meðal ann-
ars að verkum að þeir sem starfa
við aðstoð eiga beinni og greiðari
aðgang að yfirmönnum sinum.
Með því besta
- Norðurlönd hafa að auki
markað þá stefnu að hjálpa þeim
fátækustu og það útilokar sjálf-
krafa ýmsa hluti sem aðrar þjóðir
láta fé í, til dæmis hemað. Þá em
Norðurlönd dugleg að veita fé í
aðstoð sem miðar að varanlegum
breytingum til batnaðar, en einnig
er reynt að ýta undir fjárfestingar
í atvinnurekstri. Það er þannig að
því staðið að fjárfestingar verða
sæmilega siðaðar, en lítið er um
að fyrirtæki fjárfesti með það að
markmiði að ná fjárfestingunni til
baka á örskömmum tíma, segir
Engilbert.
Hann segist ekki líta þannig á
að þróunaraðstoð Norðurlanda sé
fullkomin, en segir hana vera til
mikillar hjálpar og telur hana með
því besta sem gert er.
En sérstaða Islands meðal
Norðurlanda og annarra þjóða er
mikil og felst í því hve lítið fé
kemur hlutfallslega frá Islandi.
Grín
- Það er gert grín að Islandi
vegna þessa á alþjóðavettvangi.
Við þyrftum að tífalda framlögin
til þess að standa við skuldbind-
Engilbert
Guðmundsson vann
að samnorrænu verk-
efni í Tansaníu í fimm
ár: Það er eftir því
tekið hve lítið íslend-
ingar láta af hendi
rakna til þróunarað-
stoðar
ingar okkar, segir Engilbert.
Auk þess sem hann gagnrýnir
íslensk yfirvöld fyrir að standa
ekki við skuldbindingar sínar,
segist hann hafa efasemdir um
gildi sumra þeirra verkefna sem
fé hefúr verið varið í. Hann nefn-
ir útgerð Fengs við Grænhöfða-
eyjar sem dæmi.
- Eg dreg í efa að það sé skyn-
samlegt að fara í svona hátækni-
verkefni eins og Fengur var. Það
hefði mátt fá meira út úr þessum
peningum ef þeim hefði verið
veitt í smærri lausnir, sem eru nær
því stigi sem þær þjóðir eru á sem
við eigum að hjálpa. Við megum
ekki ætla þessu fólki að fara beint
af árabátastiginu yfir í skuttogara.
Það er of stórt stökk, segir hann.
Sérþekking okkar
Hann segir eðlilegt að vissu
marki að Islendingar noti sér-
þekkingu sína í þróunaraðstoð, og
á þá öðru fremur við fiskveiðar,
en hann mælir með smærri verk-
efnum og varar við tæknilegum
kollhnísum.
- Við eigum að byggja á
þeirri tæknilegu þekkingu sem
fyrir er í viðkomandi landi, en
ekki reyna að skuttogaravæða
þriðja heiminn.
Hvað þátttöku íslands í al-
þjóðlegu starfi viðvíkur bendir
hann á að gerðar hafa verið út-
tektir á rekstri ýmissa stofnana.
Hann nefnir Matvæla- og land-
búnaðarstofnun S.Þ. sem dæmi
um illa rekna stofnun, en bama-
hjálpina til marks um vel rekna
ísland hefúr, eins og önnur
aðildarríki Sameinuðu þjóðanna,
skuldbundið sig til þess að veija
einum hundraðshluta þjóðarfram-
leiðslu sinnar til þróunaraðstoðar.
Það þýðir að ein króna af hveijum
hundrað eigi að renna til þróunar-
aðstoðar. Islensk stjómvöld hafa
ávallt haft þessa skuldbindingu að
engu. Það em að vísu undantekn-
ingar að ríki standi við sitt að
fullu, en staða íslands er einstök
meðal vestrænna ríkja, sérstak-
lega i ljósi þess hve þjóðartekjur á
mann em háar hérlendis.
Alþingi hefur samþykkt
ályktun um að bæta úr þessu.
Ekkert hefur enn orðið úr því.
Ríkisstjóm Steingríms Her-
mannssonar hefur sagst ætla að
auka aðstoð við þróunarríki. Ar-
angurinn varð sá að fjárveiting til
stofnun, sem ástæða væri til að
styðja vel við bakið á. Hann hefur
sem fyrr segir velþóknun á nor-
rænum verkefnum.
Verkefnið sem Engilbert er
nýkominn frá í Tansaníu er hund-
gamalt, eins og hann orðar það.
Það stóð yfir í aldarfjórðung, en
það er óvenjulegt langlífi verk-
efna af þessu tagi.
Sýnilegur
árangur
Tansania og Kenýa urðu frjáls
um svipað leyti og fljótlega upp
úr því hófú þessar þjóðir að
byggja upp samvinnuhreyfingu,
meðal annars fyrir beina milli-
göngu samvinnuhreyfinga á
Norðurlöndum. Síðar tóku opin-
berir aðilar yfir verkið.
Fyrstu tvö árin í Tansaníu
bjuggu Engilbert og fjölskylda
hans í bænum Bukoba við Viktor-
íuvatn. Þar starfaði Engilbert sem
ráðgjafi ffamkvæmdastjóra kaup-
félags í héraði sem byggir af-
komu sína að vemlegu leyti á
kaffirækt. Kaupfélagið kaupir
umffamframleiðslu bændanna á
svæðinu og kemur henni á mark-
að.
Síðari hluta tímabilsins í
Tansaníu bjuggu þau í bænum
Moshi, þar sem Engilbert starfaði
við ráðgjafar- og starfsmanna-
þjónustu.
Síðasta árið starfaði eigin-
kona hans, Ingunn Jónasdóttir,
við að aðstoða konur við að koma
á fót atvinnurekstri.
- Árangurinn af þessu nor-
ræna þróunarverkefni er sýnileg-
ur. I Kenýa standa uppi all þrótt-
mikil samvinnufélög og sam-
kvæmt úttekt alþjóðlegra ráðgjafa
skipti norræna aðstoðin sköpum
um það.
Sama má segja um Tansaníu,
en þar hefúr pólitísk afskiptasemi
skemmt fyrir samvinnuhreyfing-
unni. Hún var bönnuð um tíma,
svo verkið var truflað.
Kenýa og Tansanía búa við
kerfi eins stjómmálaflokks, en í
Tansaníu hafa opinber afskipti af
r
Islendingar hafa
ávallt haft skuldbind-
ingar sínar um þróun-
araðstoð að engu. Al-
þingi hefur lýstyfir að
auka beri aðstoðina,
en ekkert gerist.
Obreytt ástand boðað
í fjárlagafrumvarpi
Þróunarsamvinnustofnunar ís-
lands jókst um 20 miljónir milli
áranna 1988 og 1989.
Árið 1987 nam þróunaraðstoð
Islendinga 0.06 hundraðshlutum
af þjóðarframleiðslu. í fyrra
komst hlutfallið í 0.09 hundraðs-
atvinnurekstri verið meiri.
Engilbert segir heimamenn
þakkláta fýrir aðstoðina sem veitt
er.
- Fólk sér að þetta er nauð-
synlegt. En það hafa komið upp
gagnrýnisraddir sem eiga tals-
verðan rétt á sér. Það hefur verið
gagnrýnt að hjálpin hefur á stund-
um orðið til þess að heimamenn
leita ekki eigin lausna. Menn
verða nefnilega að gæta þess að
leysa ekki málin fyrir þá, heldur
að hjálpa þeim að leysa eigin mál.
Þetta gleymist stundum og Evr-
ópumenn hafa tilhneigingu til að
vinna þama á eigin forsendum.
Þeir sætta sig ekki við hvað hlut-
imir taka langan tíma, segir Eng-
ilbert.
Það er misjafn sauður í mörgu
fé og það gildir einnig um þá sem
starfa við þróunaraðstoð. Engil-
bert skiptir því fólki í þijá hópa. I
fyrsta lagi em þeir sem fara blá-
eygir af stað og vilja frelsa mann-
kynið.
- Þetta fólk verður oft fyrir
miklum vonbrigðum og gefst
upp, segir Engilbert.
I öðru lagi em þeir sem fara
utan með dollaramerki í augunum
og það markmið að lifa notalegu
lífi á framandi slóðum.
- Þessi hópur þrífst mun betur
en sá fyrsti, því miður, segir Eng-
ilbert.
Þolinmæði
- Þama á milli er fólk sem lít-
ur á þetta sem spennandi verk-
efni, hefúr áhuga á að þetta gangi
og hefúr samúð með málstað
þessara þjóða. Eg vona að ég geti
fallið inn í þennan hóp, segir
hann.
Það fer ekki hjá því að fólk
læri af starfi eins og því sem Eng-
ilbert stundaði í Tansaníu. Hann
nefnir fyrst meiri þolinmæði og
meiri skilning á því að það er
hægt að gera hluti á fleiri vegu en
einn.
- Þama leysa menn málin oft
með aðferðum sem okkur hefði
aldrei komið til hugar. Manni lær-
ist að stjómunaraðferðir verða að
hluta. Þetta þyrfti að margfalda ef
ísland ætlar að skipa sér á bekk
með Norðurlöndum í þessum efn-
um. Óbreytt ástand hefur verið
boðað í fjárlagafrumvarpi sem
fjármálaráðherra hefúr lagt fyrir
Álþingi.
Þessi smánar-
blettur ■■■
Benedikt Gröndal sendiherra
lýsti þróunaraðstoð Islendinga
svona í kjölfar fundar æðstu
manna um málefni bama í heim-
inum:
„Það er snöggur blettur á ís-
lendingum í sambandi við bama-
hjálpina hve skammarlega lítil
framlög íslands hafa verið, jafn-
vel þótt miðað sé við mannfjölda.
Þessi smánarblettur á við um alla
þróunarhjálp og verður sem fyrst
Engilbert Guömundsson: Ég haföi
ekki trú á aö hægt væri að gera
kraftaverk, en taldi að það væri
hægt að mjaka hlutum áfram.
Mynd gg.
taka mið af veruleika fólks. Það
þýðir ekki að taka evrópsk módel
og troða þeim niður yfir höfúð
fólks, en það er alltaf tilhneiging
til þess að reyna það.
- Ég held að starf mitt úti hafi
borið árangur í samræmi við þær
væntingar sem ég hafði. Ég hafði
kynnt mér málin nokkuð vel áður
en ég fór og tel mig hafa gert
raunhæfar væntingar. Ég hafði
ekki trú á því að það væri hægt að
gera þama kraftaverk, en taldi að
það væri hægt að mjaka hlutum
áfram.
Samviska
hinna ríku
En getur hugsast að þróunar-
aðstoð hinna ríkari þjóða þjóni
fyrst og fremst þeim tilgangi að
friða samvisku þeirra gagnvart
þriðja heiminum?
- Maður gæti ímyndað sér
það þegar maður sér hvemig eitt
rekst á annars hom í þessu. Ann-
ars vegar er verið að veita þessum
löndum aðstoð en hins vegar er
þeim ekki hleypt inn á markaði.
Þegar til lengri tíma er litið er
mjög mikilvægt að þróunarlöndin
fái fúllan aðgang að mörkuðum
iðnríkjanna, svarar Engilbert.
Hann telur að Evrópuríkin
verði að láta af niðurgreiðslum á
landbúnaðarvömm og hætta að
halda þróunarlöndum utan við
markaði sína.
— En þetta eitt leysir ekki
vanda þróunarlanda. Það þarf
einnig að koma til verulegt fjár-
streymi og fjármagn til fjárfest-
inga og uppbyggingar. Samfara
þessu mætti gjama gera kröfúr
um aukin mannréttindi og meira
lýðræði. Hingað til hefur ekki
verið spurt um þessa hluti, enda
hentar það auðhringum betur að
skipta við herforingjastjómir í
löndum sem búa við meiri pólit-
ískan stöðugleika en ella, segir
Engilbert. -gg
að skera á hnútinn og koma eðli-
legri gjafmildi þjóðarinnar í við-
unandi farveg, svo að Alþingi geti
ekki gleymt þessu máli í hvert
sinn sem fjárlög em afgreidd."
Framlag íslands til þróunarað-
stoðar hefúr lengi verið innan við
0,1 prósent af þjóðarframleiðslu.
Það var 0,06 prósent árið 1987.
Til samanburðar má geta þess
að Noregur varði 1,09 hundraðs-
hlutum af þjóðarframleiðslu árið
1987 til þróunaraðstoðar. Dan-
mörk varði 0,88 prósentum af
þjóðarffamleiðslu sinni til þróun-
araðstoðar sama ár.
Tíu sinnum
erfiðara
Bjöm Dagbjartsson, frant-
kvæmdastjóri Þróunarsamvinnu-
Þróunaraðstoð
Skuldbindingar að engu hafðar
►
Föstudagur 2. nóvember 1990 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 15