Dagblaðið Vísir - DV - 23.09.1995, Síða 14

14
LAUGARDAGUR 23. SEPTEMBER 1995
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aðstoðarritstjóri: ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL STEFÁNSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar: ÞVERHOLTI 11,
blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLTI 14,105 RVÍK, SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 6272. Áskrift: 800 6270
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@ismennt.is- Auglýsingar: dvaugl@ismennt.is. - Dreifing: dvdreif@ismennt.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF.
Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuði 1550 kr. m. vsk. Lausasöluverð 150 kr. m. vsk., helgarblað 200 kr. m. vsk.
Við erum lögmenn
Lögmenn hafa stjórnað íslandi frá upphafi. Goðar þjóð-
veldisaldar gegndu svipuðum hlutverkum og lögmenn
nútímans. Þeir sóttu og vörðu mál og dæmdu í þeim. Þeir
unnu að sáttum og stjórnuðu helztu samkundum ríkis-
ins. Goðaveldið var eins konar lögmannaveldi.
Sáttmálar þjóðar og konungs voru skráðir og óspart
vitnað til þeirra. Lagaflækjur voru líf og yndi manna á
fátæktaröldum þjóðarinnar. Menn sýndu oft mikla
þrautseigju í rekstri mála, fylgdu þeim á leiðarenda til
Kaupmannahafnar og fengu þau stundum opnuð að
nýju.
Lögmennska þjóðveldisaldar og þrautseigja fátæktar-
alda sameinuðust í langvinnri sjálfstæðisbaráttu íslend-
inga, sem var ekki háð með blóði og tárum eins og ann-
arra þjóða, heldur með endalausum hártogunum og orð-
hengilshætti að hætti lögmanna allra tíma.
Þannig var sjálfstæðisbaráttan frá upphafi og allt til
þess er deilt var um, hvort orðið vanefndir táknaði ná-
kvæmlega það sama og á dönsku var kallað „ikke-opfyld-
else“. Síðan færðu menn sig út á hafið og unnu jafnvel
þorskastríð gegn umheiminum með lögfræðilegu þjarki.
Frá upphafi sjálfstæðis hefur íslandi verið stjórnað af
lögmönnum. Þeir sækja ekki aðeins, verja og dæma í
dómsvaldinu. Þeir bera í fyrirferð af öðrum stéttum i yf-
irstjórn og millistjórn ráðuneyta. Og þeir eru langsam-
lega íjölmennastir í hópi ráðandi stjórnmálamanna.
Þannig fara lögmenn fyrir þjóðinni í framkvæmda- og
löggjafarvaldi ekki siður en í dómsvaldi. Þeir skipa rík-
isstjórnir og móta gengi þjóðarinnar að nokkru eftir
hugsunarhætti lögmanna, sem er annar en hugsun hag-
fræðinga og einkum þeirra, er menntazt hafa erlendis.
í seinni tíð hefur einn þáttur orðið'áberandi í lög-
mannaveldinu, sem ekki var þar fyrr á öldum. Hann er,
að þessir ráðamenn landsins eru heimaaldir. Þeir hafa
stundað allt sitt nám innanlands, en ekki verið árum
saman við nám í útlöndum eins og margir aðrir.
Það er áberandi meðal hinnar lögfræðimenntuðu
valdastéttar, hve vel hún kann við sig i hópi íslendinga,
en illa í hópi útlendinga. Þessir valdamenn eiga erfitt
með að tjá sig á erlendum tungum og líta út eins og illa
gerðir hlutir á myndum með erlendum starfsbræðrum.
Þessir áhrifamenn úr hópi lögmanna eru þjóðlegir í
sér, en hallast stundum of mikið af einangrunarhyggju.
Þeir líta allt öðrum augum á evrópska og alþjóðlega sam-
vinnu en hinir gera, sem fljóta jafn auðveldlega um úti í
heimi og þeir gera i fásinninu hér heima.
Raunar einskorðast þetta ekki við lögmenn, heldur er
eins konar meðaltalseinkenni, sem meira ber á hjá þeim,
sem dvalizt hafa allan sinn mótunaraldur í heimaland-
inu, heldur en hjá hinum, sem hleypt hafa heimdragan-
um. Lífssýn þessara tveggja hópa er ekki hin sama.
Heimalningar hneigjast til að telja allt vera bezt á ís-
landi, jafnvel þótt séríslenzk vandamál skeri í augu ann-
arra, svo sem misræmið milli hárra þjóðartekna og lé-
legra lífskjara og misræmið milli dálætis á hefðbundn-
um atvinnuvegum og hræðslu við greinar framtíðarinn-
ar.
Þessum hugsunarhætti fylgir, að menn telja, að erlend
efnahagslögmál gildi ekki á íslandi og að bezt sé, að þjóð-
in búi sem mest að sínu. Þannig var haft tvöfalt krónu-
gengi fyrir íjórum áratugum og þannig neita þeir nú að
skella sér af stað í atrennu að Evrópusambandinu.
Þetta fer saman við, að íslenzk yfirstéttarhugsun hef-
ur öldum saman ekki verið raunvisinda-, hagfræði-,
markaðs- eða peningaleg, heldur einkum lögfræðileg.
Jónas Kristjánsson
Skortur á samkeppni
háir Svíum mest
Úrslit uröu söguleg þegar Svíar
völdu í fyrsta skipti fulltrúa á
þing Evrópusambandsins um síð-
ustu helgi. Þátttaka í kosningun-
um komst rétt yfir fjörutíu af
hundraði og var því nær helmingi
rýrari en gerigur og gerist í Sví-
þjóð. Þar að auki fengu flokkarnir
sem eru eindregið andvígir aðild
að Evrópusambandinu, Umhverf-
isflokkurinn og Vinstriflokkur-
inn, hartnær þriðjung atkvæða og
sjö af 22 fulltrúum Svíþjóðar á
Evrópusambandsþinginu.
Dræma kjörsókn má að nokkru
skýra með kosningaþreytu þar
sem Svíar áttu kost á að ganga að
kjörborði í þriðja skipti á einu ári.
En úrslitin bera þó fyrst og fremst
vott um vonbrigði með aðildina að
Evrópusambandinu enda benda
skoðanakannanir til að hún yrði
felld ef nú færi fram þjóðarat-
kvæðagreiðsla. Sænskir kjósend-
ur skella skolleyrum við upplýs-
ingum um að sænska krónan sé
nú aftur að styrkjast og erlend
ijárfesting í sænsku atvinnulífi
hefur tekið kipp upp á við. Það
sem á þeim brennur er niður-
skurður ríkisútgjalda á ýmsum
sviðum, sér í lagi í velferðarkerf-
inu, jafnframt aukinni skatt-
heimtu.
Þetta eru í rauninni neyðarráð-
stafanir til að rétta við ríkissjóðs-
halla og halla á utanríkisviðskipt-
um en þær stærðir voru komnar á
slíkt stig að óstæðilegt var til lang-
frama. Nú þegar stefnir í jákvæð-
an greiðslujöfnuð við önnur lönd
og fundur fjármálaráðherra ES er
nýbúinn að lýsa yfir að niður-
skurður ríkisútgjalda um nær 150
milljarða ísl. kr. sé fullnægjandi
skref til að gera Svíþjóð fært að
uppfylla skilyrði til aðildar að
sameiginlegum gjaldmiðli sam-
bandsins þegar þar að kemur.
En fólk flest í Svíþjóð horfir
fyrst og fremst á að kjörin hafa
versnað, einkum borið saman við
þær þjóðir sem Svíar mæla sig
helst við. Það ástand er svo afleið-
ing af hagþróun síðasta áratugar
sem nú kemur óþægilega harka-
lega í ljós vegna þess að um skeið
var leitast við að halda kjörum
uppi með fölskum kaupmætti sem
fjármagnaður var með stórfelldri
söfnun skulda á alþjóðlegum pen-
ingamarkaði.
Árið 1980 var Svíþjóð enn efst á
blaði Evrópuríkja í þjóðarfram-
leiðslu á mann. Tíu árum síðar
voru Þýskaland og Frakkland
komin fram úr henni. Nú er svo
komið að Sviþjóð hefur sigið nið-
ur fyrir Bretland og Ítalíu.
Ófarir Svía hafa kætt ýmsa þá
víða um heim sem á liðnum árum
bæði öfunduðu þá af velgengninni
Eiiend tíðindi
Magnús Torfi Ólafsson
og sárnaði þó kannski enn meira
að þurfa að horfa upp á að frum-
kvöðlum nútíma velferðarríkis
vegnaði svona vel. Nú telja þeir
sig hafa fengið sönnun fyrir
hversu þeim farnist sem gangi í
berhögg við járnhörð lögmál
strangrar hagfræði.
Þá kemur til sögunnar rekstrar-
ráðgjafarfyrirtækið McKinsey &
Co. í New York sem tók að sér að
gera úttekt á sænsku hagkerfi.
Höfuðveilan felst að þess dómi
hvorki í dýru velferðarkerfi, stirð-
um vinnumarkaði né háum skött-
um á fyrirtæki. Rót vandans er að
finna í atvinnulífinu sjálfu.
Það sem sér í lagi amar að í Sví-
þjóð, segja sérfræðingar McKins-
ey & Co., er skortur á samkeppni
milli fyrirtækja, einkum þeirra
sem vinna fyrst og fremst fyrir
sænskan heimamarkað. Þar hefur
fengið að þrífast samráð og jafnvel
samblástur um verðlagningu og
markaðshlutdeild í stað sam-
keppni um hylli neytendanna.
Af þessu hefur svo aftur hlotist
að nýsköpun hefur koðnað niður,
en það er nýsköpun sem er undir-
rót framleiðnivaxtar og þar með
raunverulegs hagvaxtar. En sam-
keppni er það afl sem knýr áfram
viðleitnina til nýsköpunar.
Það rennir stoðum undir niður-
stöður McKinsey & Co. að sænsk
fyrirtæki, sem hafa haslað sér völl
á alþjóðamarkaði og búa því við
harða samkeppni, eru mörg hver í
fremstu röð. Nægir þar að nefna
Volvo, Saab-Scania, ASEA og L.
M. Ericsson.
Rekstrarráðgjafarfyrirtækið
gefur þau ráð helst til úrbóta að
haldið verði áfram að aflétta
óþörfum reglugerðarákvæðum af
atvinnulifi en þó fyrst og fremst
að samkeppnislögum sé framfylgt
af langtum meiri árvekni og
hörku en hingað til. Að sögn Eriks
Ipsens, í International Herald Tri-
bune, tekur Ulf Jakobsson, aðal-
hagfræðingur Sambands sænskra
iðnrekenda, að verulegu leyti und-
ir niðurstöður bandarísku rekstr-
arráðgjafanna.
Göran Persson, fjármálaráðherra Svíþjóðar, ræðir við fréttamenn í Bruss-
el eftir fund fjármálaráðherra Eg. Símamynd Reuter
stjórnvalda í Peking varðandi framtíð nýlendunnar.
Taki Kínverjar við stjórninni með látum og gera að
engu þær pólitísku stofnanir sem íbúamir vilja eiga
þeir á hættu að grafa undan því viðskiptatrausti
sem gerir nýlenduna jafn verðmæta og hún er.“
Úr forustugrein The New York Times
20. septeinber.
Linir stjórnmálamenn
„Sannanir um að lofttegundir, framleiddar af
mannavöldum, eru að rýra andrúmsloft jarðarbúa
hrannast upp. Því er það sérstakt áhyggjuefni að
þingnefndir fulltrúadeildar og öldungadeildar þings-
ins skuli skera niður íjárveitingar til verkefna sem
ætlað er að vernda umhverfið. Það er öfugsnúið að
meðan sannanir um rýrnun andrúmsloftsins styrkj-
ast skuli stjórnmálamenn linast í afstöðu sinni.“
Úr forustugrein The New York Times
19. september
Skoðanir annarra
Súrir stjórnmálamenn
„Það er súrt í broti að vera stjómmálamaður þeg-
ar kjósendur snúa upp á sig og sérstaklega er það
erfitt nú þegar einstaka frambjóðendur ná ekki kjöri
J í sveitarstjómarkosningunum. En fram hjá því verð-
ur ekki horft að það eru kjósendur sem eru mikil-
Hvægastir á kjördag. Það ættu flokksleiðtogar að
1 skilja. Valdahroka skýtur upp þegar Erik Solheim,
leiðtogi sósíaliska vinstriflokksins, vill breyta regl-
: unum af því að kjósendur haga sér ekki eins og
hann óskar. Margir geta verið ósáttir með val kjós-
■ enda en við eigum ekki annarra kosta völ en fara
I eftir því.“
Úr forustugrein Vaart land 19. september.
'
Kjósendur vilja lýðræði
„Kjósendur í Hong Kong sýndu á afgerandi hátt
að þeir vilja lýðræði og hafa efasemdir um áætlanir