Dagblaðið Vísir - DV - 11.11.1995, Qupperneq 28

28
LAUGARDAGUR 11. NÓVEMBER 1995 JjV
Útrúleg lífsreynsla íslenskrar hjúkrunarkonu sem starfaði í Þýskalandi í síðari heimsstyrjöld:
Nokkur kaflabrot úr ævisögu
Ástu Sigurbrandsdóttur, Hin hljóðu
tár, sem er að koma út hjá Vöku-
Helgafelli. Höfundur bókarinnar er
Sigurbjörg Ámadóttir, fréttaritari
Útvarpsins í Finniandi
Ásta Sigurbrandsdóttir kynntist
hildarleik síöari heimsstyrjaldar í
návígi. Hún var hjúkrunarkona
skammt utan Berlínar í lok stríðs-
ins og komst þaðan við illan leik
áður en sjúkrahúsið lenti -inni á
valdasvæði Rauða hersins - hún
gekk langleiðina til Danmerkur fár-
sjúk af berklum. Þá hafði hún horft
upp á grimmdarverk mannsins í
sinni verstu mynd. Ástæða þess að
hún hélt tO Þýskalands var sú að
hún varð ástfangin af þýskum liðs-
foringja í hernámsliðinu í Dan-
mörku, þar sem hún starfaði sem
hjúkrunarkona, og þegar hann var
sendur á austurvígstöðvarnar vildi
hún eiga möguleika á að hitta hann
í fríum. Hún fluttist síðar til Finn-
lands og hefur staðið þar fyrir stóru
búi í áratugj.
Makkarónur fyrir lífstíð
Þegar Ásta hélt til Þýskalands réð
hún sig á sjúkrahús í Nauen sem er
skammt frá Berlín.
„Þremur vikum eftir að ég hóf
störf á héraðssjúkrahúsinu í Nauen
varð ég yfirhjúkrunarkona á skurð-
stofum spítalans. Hjúkrunarkonan
sem gegnt hafði starfinu veiktist og
ég, illa talandi útlendingurinn, var
sú eina sem var tiltæk. Auk þess
sem spítalinn var venjulegt héraðs-
sjúkrahús voru fangabúðir fyrir
striðsfanga stutt frá spítalanum og
braggi sem notaður var fyrir særða
fanga við hlið hans. Þar vantaði
einnig hjúkrunarkonu og það þótti
eðlilegt að láta útlendinginn sjá um
sjúklinga braggans líka. Hjúkrunar-
konan sem verið hcifði yfir braggan-
um hafði átt vingott við fanga og
orðið ófrísk. Fyrir það fékk hún að
fara, alfarin. Hún var skotin."
Matur var af skornum skammti
enda stríðsreksturinn Þjóðverjum
dýr:
„Maturinn var hvorki mikill né
fjölbreyttur. í morgunmat fengum
við makkarónur í mjólk og makkar-
ónur í káli eða kartöflum um há-
degi. Síðdegiskaffið var vatn sem
hellt hafði verið yfir einhverjar ræt-
ur, svo það fengi lit, og kvöldmatur-
inn var makkarónukássa. Ég var
því alltaf hálfsvöng en það vandist
fljótt og ég drakk vatn á milli mála
til að slá á verstu sultartilfinning-
una. Ekki veit ég hvaðan Þjóðverjar
stálu öllum þessum makkarónum
en þarna borðaði ég minn skammt
af þeim. Enn í dag sækir að mér
flökurleiki ef þær ber fyrir sjónir
mínar.“
Veikist af berklum
Haustið 1944 réðst Ásta tií starfa á
berklahælinu Waldhaus Charlotten-
burg, norðvestur af Berlín:
„Þar bráðvantaði hjúkrunarkonu
á skurðstofu og ég hafði ekkert á
móti því að skipta um vinnustað. En
skömmu eftir að ég hóf þar störf
hætti ég að þola lykt af sterkum efn-
um og hóstaði í sífellu. Ég var kom-
in með berkla í vinstra lunga.
Átti ég nú að veslast upp úr berkl-
um í Þýskalandi?
að hafa ekkert okkur til matar. í
aprO er skógurinn snauður af berj-
um og öðrum lystisemdum. Vatnið
var það eina sem náttúran bauð
okkur upp á. En auðvitað var mað-
urinn búinn að spilla því eins og svo
mörgu öðru og því þorðum við ekki
að drekka vatn úr ám og lækjum,
heldur sötruðum ofan af forarpoll-
um sem á leið okkar urðu. Það er
auðvelt að vera svangur dögum og
jafnvel vikum saman en þorstinn er
skelfilegur og ærir mann á
nokkrum klukkustundum."
Fjöldamorð
En það var ekki aðeins við óblíða
náttúru að etja, hungur og þorsta:
„Á fjórða eða fimmta degi flótt-
ans, þegar geislar morgunsólarinn-
ar þrengdu sér inn á milli trjánna,
fundum við skyndilega undarlega
lykt. Áður en við áttuðum okkur á
því hvaða fnykur þetta var stóðum
við yfir hópi fólks sem hafði verið
slátrað! Nályktin fyllti vit okkar.
Þau lágu þarna eins og hráviði á víð
og dreif um það bil tuttugu lík af
konum, börnum og gamalmennum.
Lík kvennanna báru merki þess að
þeim hafði öllum verið nauðgað.
Einnig lítilli stúlku, um það bil átta
til tíu ára að aldri. Síðan hafði hún
verið rist á hol og innyflin héngu út
úr kviðarholinu. Andlit hennar var
enn markað ótta og þjáningu.
Þetta er skelfilegasta sjón sem ég
hef nokkurn tíma séð og hefur hún
alltaf fylgt mér síðan. Við flýttum
okkur burt sem mest við máttum.
Sum okkar köstuðu upp, önnur
grétu en öll skulfum við af hræðslu
og viðbjóði. Við vissum ekki ná-
kvæmlega hvar við vorum en töld-
um okkur komin það langt í vestur
að þaö hlytu að hafa verið banda-
menn sem þannig gömnuðu sér við
ímyndaða óvini. Morguninn eftir
vorum við allt í einu umkringd af
Rússum."
Afdrifarík baunasúpa
Ásta komst við illan leik til Ham-
borgar og var þá brostinn á friður.
Hún var 38 kíló og sjúk af berklum.
Eftir mánaðar flótta þar sem hver
dagur gat verið sá síðasti fékk hún
loks nóg að borða og komst í sturtu:
„Þó vatnið væri ískalt þá var það
yndislegt að geta þvegið af sér
mestu óhreinindin eftir mánaðar
útiveru og borða síðan súpu af diski
- með skeið. Ég var svo glorsoltin að
ég borðaði þrjá fleytifulla diska af
grænmetissúpu, sem aðallega hafði
að geyma baunir - ég sem aldrei hef
verið gefin fyrir baunir. Til allrar
hamingju fékk ég ekki meira þó mér
fyndist ég hafa magapláss fyrir tíu í
viðbót. Þetta er besta súpa sem ég
hef látið inn fyrir mínar varir en ég
hef aldrei á ævinni orðið jafn veik.
Langsoltinn líkaminn brást
ókvæða við þessum krásum og ég
sat á klósettinu í þrjá sólarhringa
án þess að lyfta rassi af setu. Mér
fannst sem magakvalirnar myndu
gera út af við mig og að síðustu
gekk bara blóð niður af mér.“
Örlagavaldur í lífi Ástu
Ásta fór á berklahæli í Danmörku
þar sem hún kynntist fyrri eigin-
manni sínum sem var Finni og fór
Ásta Sigurbrandsdóttir hefur ótrúlega lífsreynslu að baki frá því að hún starfaði sem hjúkrunarkona skammt fyrir
utan Berlín í lok síðari heimsstyrjaldar: „Ég var ung og vildi trúa á hið góða í manneskjunni. Þegar ég fór tii Þýska-
lands 1944 gat ég ekki gert mér í hugarlund það sem beiö mín.“
Mig hryllti við jafn ömurlegum
örlögum. Langaði síst af öllu til að
deyja ein á erlendri grund.“
Hef svikið foringjann
Ásta fór ekki varhluta af ógnar-
stjórn nasista. Það var engum að
treysta og ein mistök, eitt orð, gat
kostað mann lifið. Hún héit eitt sinn
með samstarfskonu sinni til þorps
sem var í nágrenni berklahælisins:
„Þegar við komum inn í þorpið
stóðu ungir strákar úr Hitlersæsk-
unni í einfaldri röð við aðalgötuna.
Þetta voru fjórtán, fimmtán ára
börn sem verið var^að senda beint í
opinn dauðann. Utan á renglulegum
líkömum héngu vopn og út úr
barnslegum andlitum skein ótti.
Einn strákurinn gekk fram fyrir
hvern og einn félaga sinn í röðinni,
heilsaði með Hitlerskveðju, en við
heyrðum ekki hvað hann sagði.
Færðum okkur því nær, stóðum í
skjóli trés og lögðum við hlustir:
„Heil Hitler. Ég hef svikið for-
ingja minn og fósturland. Heil Hitl-
er. Ég hef svikið ..."
Þegar hann hafði gengið fram fyr-
ir alla og endurtekið þessa játningu
stillti hann sér upp fyrir framan
miðjan hópinn og skotið reið af. Mér
sortnaði fyrir augum og hneig niður
við rætur trésins. Beit í trjábörkinn
til að kæfa öskur angistar og reiði.
Skalf siðan af ekkasogum og bað
þess heitt og innilega að fá að varð-
veita í mér manneskjuna. Mig
hryllti við tilhugsuninni um að
verða að svo skelfilegu villidýri og
ég fyrirleit sjálfa mig fyrir eigin
heimsku. Hvernig í ósköpunum
hafði mér hugkvæmst að fara til
Þýskalands? Hvernig gat ég verið
svo skelfilega einfóld að ana sjálf-
viljug inn í þetta helvíti á jörð? Og
hafði ég virkilega verið aö hjúkra
þessum villidýrum sem skutu eigin
börn eins og flækingshunda?
Nokkru seinna kom bróðir Elisa-
bethar í heimsókn og þá fengum við
svarið við þvi hvers vegna ungling-
urinn var skotinn. Foreldrar hans
bjuggu þarna skammt frá og í
barnaskap sínum hafði hann ætlað
að hlaupa heim til að kveðja fjöl-
skylduna áður en hann færi á víg-
stöðvarnar.
Við slíkri tilfinningasemi lá
dauðarefsing.“
Eins og dýr merkurinnar
Loftárásirnar ágerðust, víglínan
færðist nær, álagið jókst. Ásta var
farin að hlaupa út á vígvöllinn að
sækja sundurtætt lík í von um að
geta tjaslað þeim saman. Dagar og
nætur runnu í eitt, hjúkrunarfólk-
inu var haldið vakandi með pillum
- henni fannst hún ekki vera mann-
eskja heldur tilfinningasnautt vél-
menni. Kvöld eitt fékk hún spurnir
af því að morguninn eftir yröi víg-
línan færð og berklahælið myndi þá
lenda inni á yfirráðasvæði Rússa.
Þá pakkaði hún niður því sem hún
kom í litla hattöskju og hélt af stað
fótgangandi. Við tók flótti upp á líf
og dauða:
„Við vorum eins og dýr merkur-
innar, á flótta undan veiðimannin-
um. En vorum verr sett að því leyti