Dagblaðið Vísir - DV - 11.11.1995, Blaðsíða 29

13V LAUGARDAGUR 11. NÓVEMBER 1995
29
Ásta fór tvívegis inn til Berlínar meðan á hildarleiknum stóð. í fyrra skiptið var Hitler sýnt banatilræði svo ringulreið ríkti í borginni.
rústa og varð að grafa sig út með berum höndunum.
stðara skiptið lenti hún í loftárás, lokaðist inni í kjallara húsa
með honum til heimalands hans.
Eftir eins árs hjónaband var hún
orðin ekkja. En þetta var ekki í
fyrsta sinn sem ástin olli straum-
hvörfum í lífi hennar.
Hún nam hjúkrun í Danmörku og
lokaðist inni í landinu þegar það
var hernumið af Þjóðverjum. Eftir
að hún útskrifaðist aðstoðaði hún
nunnu við að koma pósti úr landi
þar sem strangar reglur giltu um
bréfasendingar á þessum viðsjár-
verðu tímum. Maðurinn sem tók við
bréfum nunnunnar átti eftir að
verða mikill örlagavaldur í lífi Ástu:
„Það tók sífellt lengri tíma að
losna við póstinn og loks fórum við
að hittast á milli póstsendinga. Viö
fórum í gönguferðir og skoðuðum
söfn og listsýningar sem við höfðum
bæði yndi af. Hann var fróðleiks-
brunnur sem ég naut góðs af og í ná-
vist hans flaug tíminn. Eitt sinn
röltum við meðfram sjónum og
skammt á undan okkur gekk þýskur
hermaður ásamt stúlku sem eflaust
hefur verið dönsk. Á móti okkur
kom ungur maður á hjóli og þegar
hann hjólaði fram hjá hermannin-
um hrækti hann á jakka hans. Hann
snarsneri sér við og ætlaði greini-
lega að láta Danann fá það óþvegið.
En bréfberi minn varð fyrri til,
hljóp til þýska hermannsins og
stöövaði hann. Á meðan stóð ég og
hugleiddi hvort Danir hötuðu mig
kannski jafn mikið og Þjóðverja.
Eða jafn mikið og danskar stúlkur
sem áttu vingott við Þjóðverja. Ég
hataði stríðið. Þetta þrúgandi
ástand sem sviptir fólk frelsi og læö-
ir inn óvild í stað ástar. Ég skildi
Dani sem hötuðu Þjóðverja en ég
skildi líka Dani sem elskuðu Þjóð-
verja. Ég fann hversu lánsöm ég var
að vera ekki dönsk, lánsöm að vera
útlendingur í Danmörku. Þegar vin-
ur minn kom til baka spurði ég:
„Af hverju varstu að skipta þér af
þessu?“
„Ég sagði honum bara að láta
Danann vera og benti honum á að
hann væri hér óboðinn gestur.
Óvinur þeirra. Við erum óvinir
þeirra og ég skil vel að þeir hræki á
okkur.“
.Bréfberinn var líka Þjóðverji.
Hét Heinrich Börchas _og gegndi
starfi undirforingja við sjúkradeild
hersins og hafði aðsetur hinum
megin girðingarinnar á Frederiks-
berg.“
Skammaðist sín ekki
fyrir ást sína
Einkennisbúningur Heinrichs
villti ekki á sér heimildir og útlit
Ástu bar ekki annað með sér en hún
væri dönsk:
„Ég skammaðist mín aldrei fyrir
ást mína en eflaust hefði togstreitan
sagt til sín ef ég hefði verið dönsk en
ekki íslensk. Eða ef ísland hefði ver-
ið hernumið af Þjóðverjum. Ég var
útlendingur í Danmörku alveg eins
og hann og ég átti góða vini sem
voru of víðsýnir til að dæma okkur
éða snúa við mér baki. Dönskum
vinum mínum sýndi ég alltaf þá til-
litssemi að taka Heinrich aldrei með
mér þegar ég heimsótti þá. Bæði
skildum við vel fyrirlitningu og hat-
ur Dana. Sjálf hataði ég allt sem
tengdist stríðinu og í byrjun hataði
ég líka alla Þjóðverja. En smám
saman lærðist mér að gera greinar-
mun á nasistum og óbreyttum þýsk-
um hermönnum. Lærði að það er
aldrei hægt að dæma heila þjóð eft-
ir einum einstaklingi eða einstak-
ling eftir ríkjandi stjórnarfari í
heimalandi hans. Heinrich var ekki
nasisti fremur en margir landar
hans sem þó áttu ekki annarra
kosta völ en hlíta ofurvaldi Hitlers."
Tröll og sjóskrímsli
Ásta ólst upp við kröpp kjör í
Flatey á Breiðafirði, þar sem hún
fæddist á Jónsmessu 1918. Hún fór
fljótlega með móður sinni í vinnu-
mennsku en fyrsta starfið vann hún
í Otradal við Arnarfjörð:
„í þessari fyrstu vist minni sat ég
yfir kúm. í byrjun voru strákarnir
með mér en eftir að heyskapur byrj-
aði var ég ein. í Flatey ógnuðu sjó-
skrímslin á Breiðafirði og fjörulall-
arnir stundum barnsörygginu en í
samanburði við tröllasögur bræðr-
anna þóttu mér þau meinleysisgrey.
Og svo voru það fjöllin. Ég, eyja-
barnið, var vön fjöllum í bláma fjar-
lægðarinnar. í Otradal var nálægðin
við þau yfirþyrmandi i fyrstu og ég
trúði því eins og nýju neti að þar
byggi allskyns óþjóöalýður. Strák-
arnir kunnu ógrynni af tröllasögum
og hræddu mig einnig á huldufólki,
sem þeir sögðu að byggi í hverjum
steini og væri til alls víst. í Flatey
höfðum við líka huldufólk en þar
bjó einungis gott fólk, ekkert ill-
kvittið hyski eins og tekið hafði sér
búsetu við Arnarfjörðinn.
Ég leitaði öryggis hjá kúnum þeg-
ar óttinn ásótti mig og mér fannst
illar vættir Vestfjarða vera við
hvert fótmál. Var þess fullviss að
héldi ég traustataki í kýrhala gæti
fátt ógnað mér. En skelfilega voru
dagarnir í yfirsetunni stundum
lengi að líða. Aldrei sagði ég
mömmu frá þessari hræðslu. Skildi
að ég yrði að bíta á jaxlinn til þess
að fá að fylgja henni á þessu flakki."
Ási í Bæ og englapiss
Ásta hefur búið í Finnlandi frá
stríðslokum. Hún var tvígift og lifði
báða menn sína. Hún réð fyrir stóru
búi um áratugaskeið en átti þar í
höggi við mágkonu sem ekki var á
því að sleppa tökunum af bróður
sínum og heimilishaldi hans. Fyrstu
árin voru íslendingar sjaldséðir svo
einsemdin nagaði hana. Árið 1952
urðu þó breytingar á þessu þvi að
þá eignaðist hún fyrri soninn en
meðan hún gekk með hann fékk
hún óvænta heimsókn. Ási í Bæ
spurðist fyrir um það hvort hann
mætti gista hjá Ástu eftir Ólympíu-
leikana í Helsinki. Það var auðsótt
mál enda hélt hún að um nokkra
daga væri að ræða. Hann dvaldi þar
i þrjá mánuði, Ástu til ómældrar
ánægju, auk þess sem henni gafst
kærkomið tækifæri til að æfa sig í
íslenskunni:
„Það var áfengisbann í Finnlandi
á þessum árum svo allir drukku
sahti sem bruggað var úr byggi eða
rúgi. í fyrsta sinn sem við fórum í
hús og fengum sahti sagði ég Ása að
passa sig á því: Þetta er mjög áfengt.
Ási drakk mörg glös og sagði svo:
„Þetta er algjört englapiss sem
ekki gerir nokkurn mann glaðari.“
En þegar Ási stóð upp fann hann
heldur betur að englapissið hafði
stigið honum til höfuðs.
Hann náði þvi þó ekki að upplifa
finnska „talkoo-vinnu“. Talkoo er
-sjálfboðaliðavinna. Það var gömul
hefð fyrir tíma dráttarvéla að hafa
talkoo í heyskapnum. Boð voru lát-
in ganga um að talkoovinna yrði til-
tekinn dag og þá komu þeir sem
vildu vinna gegn því að fá mat og
ómælt magn af sahti. Þegar heyið
var slegið eða komið í hlöðu hófst
mikil drykkja og dans var stiginn
úti á hlaði, í hlöðu eða á skemmu-
loftum. Þetta voru skelfilegar
drykkjusamkundur og oft varð ekki
þverfótað morguninn eftir fyrir sof-
andi fólki úti um öll tún. í rökkrinu
á hlöðuböllunum náði mörg mann-
eskjan sér í lífsförunaut og margt
barnið var getið í áhrifum af sahti.