Dagblaðið Vísir - DV - 11.05.1996, Qupperneq 12

LAUGARDAGUR 11. MAÍ 1996
12
-lend bóksjá
Bretland
Skáldsögun
1. Rosamunde Pllcher:
Coming Home.
2. Nick Hornby:
Hlgh Rdellty.
3. Josteln Gaarder:
Sophle's World.
4. Stephen Klng:
Mouse on the Mlle.
5. Kate Atklnson:
Behind the Scenes
at the Museum.
6. Stephen Klng:
The Two Dead Girls.
7. Irvine Welsh:
Trainspottlng.
8. P.D. James:
Original Sin.
9. John Grisham:
The Ralnmaker.
10. D. Guterson:
Snow Falling on Cedars.
Rit almenns eðlis:
1. Wlll Hutton:
The State We're In.
2. Isabel Allende:
Paula.
3. Lorenzo Carcaterra:
Sleepers.
4. Graham Hancock:
Hngerprlnts of the Gods.
5. John Cole:
As It Seemed to Me.
6. John Gray:
Men Are from Mars, Women Are from
Venus.
7. Alan Bennett:
Wrlting Home.
8. Brlan Lowry:
The Truth Is out there.
9. Jung Chang:
Wlld Swans.
10. Harry McCallion:
Kllllng Zone.
(Byggt á The Sunday Times)
Danmörk
1. Jane Austen:
Fornuft og felelse.
2. Jung Chang:
Vllde svaner.
3. Use Nergaard:
Kun en plge.
4. Nat Howthorne:
Den flammende bogstav.
5. Terry McMlllan:
Andened.
6. Use Nergaard:
De sendte en dame.
7. Peter Heeg:
De máske egnede.
(Byggt á Politlken Sendag)
mm
Tai chi gott fyrir
gamla
Fullorðnu fólki, sem stundar
austurlensku íþróttagreinina tai
chi, sem eykur jafnvægisskyn
iðkenda og jafnframt vitund
þeirra um eigin líkama, er ekki
eins gjarnt og öðrum á að detta
og brjóta stökk bein sín, segir í
niðurstöðum bandarískra rann-
sókna.
Þá virðist sem fólk, sem komið
er yfir sjötugt og leggur stund á
tai chi, eigi auðveldara með að
viðhálda þeim ávinningi sem þaö
kann að fá úr annars konar jafn-
vægis- og styrktaræfmgum.
Margt fullorðið fólk, sem dett-
ur og brýtur sig, nær aldrei fullri
heilsu aftur.
Fegurð og ham-
ingja
Bandarískir sálfræðingar hafa
komist að því að fegurðin færir
okkur ekki hamingju. Þátttak-
endum í rannsókn var gefin ein-
kunn fyrir útlitiö og sú niður-
staða borin saman viö niður-
stöðu úr hamingjuprófi. Fylgni
var þar í milli en hún hvarf alveg
þegar þátttakendur voru settir í
eins föt og handklæði vafið um
háriö áður en fegurðardómararn-
ir gáfu þeim einkunn. Sálfræð-
ingarnir eru á því að maður
verði ekki hamingjusamur af því
að vera sætur heldur hugsi hinir
sætu betur um útlit sitt.
Umsjón
Guðlaugur Bergmundsson
PL Travers, höfundur
Mary Poppins, er látin
Pamela Lyndon Travers er látin í
Lundúnum. Hún var 96 ára að aldri
og þekkt víða um heim síðustu hálfa
öldina eða svo sem höfundur ævin-
týranna kunnu um barnfóstruna
óvenjulegu, Mary Poppins. Samt
var lítið vitað um einkalíf hennar;
hún haföi andúð á ævisögum en
lýsti lífsviðhorfum sínum nokkuð
ítarlega í bókinni What the Bee
Knows og vísaði blaðamönnum sem
báðu hana um viðtal, yfirleitt án ár-
angurs, að lesa hana í staðinn.
Travers fæddist 9. ágúst árið 1899
í Maryborough í Queensland, sem
er í Ástralíu, og var af ættum írskra
innflytjenda. Þótt hún hafi um ára-
tuga skeið gegnt nafninu PL Tra-
vers var hún skírð Helena Lyndon
og bar ættarnafnið Goff. Þegar hún
fór að skrifa tók hún hins vegar
skírnarnafn föður síns sem nýtt eft-
irnafn en hann lést þegar hún var
aðeins sjö ára.
Fór snemma að skrifa
Hún fékk á unga aldri áhuga á að
skrifa og orti m.a. ljóð skömmu
áður en faðir hennar lést. „Varla
herra Yeats,“ voru viðbrögð hans
við kveðskapnum. Þegar hann lést
tóku við erffö ár hjá fjölskyldunni.
Pamela var send á heimavistarskóla
og fór svo fljótlega að vinna fyrir
sér. Á táningsaldri fékkst hún við
blaðamennsku í Sydney og reyndi
fyrir sér um hríð sem leikkona og
dansari í farandleikflokki en hélt
áfram að yrkja ljóð sem sum birtust
í áströlskum blöðum og tímaritum.
Árið 1924 hélt hún frá Ástralíu til
Englands og starfaði þar við blaða-
mennsku og orti ljóð sem hún sendi
m.a. til írska skáldsins George Russ-
Julie Andrews sem Mary Poppins.
Umsjón
Elías Snæland Jónsson
ell sem þá var ritstjóri Irish States-
man. Hann birti sum þeirra í blað-
inu. Hún hélt til írlands að hitta
Russell og með þeim tókst ævilöng
vinátta. Hann hvatti hana mjög til
ritstarfa, kynnti hana fyrir ýmsum
helstu skáldum íra á þessum tíma,
þar á meðal Yeats, og opnaði henni
leiðir í þekkt tímarit.
Varð tií í veikindum
Mary Poppins varð til á meðan
PL Travers var að ná sér eftir erfið
veikindi. „Hún kom til þess að
skemmta mér og dvaldi nógu lengi
til að ég gæti skrifað niður sögu
hennar," sagði hún eitt sinn. Hún
hafði þá trú að bækur hennar væru
gjafir Guðs og vitnaði í því sam-
bandi gjarnan til orða C.S. Lewis;
„Það er aðeins til einn skapari; við
blöndum aðeins efnin sem hann gef-
ur okkur.“
Fyrsta sagan, sem hét einfaldlega
Mary Poppins, kom út árið 1934 og
náði þegar vinsældum. Mary Popp-
ins Comes Back birtist árið eftir.
Síðan varð nokkurt hlé. Travers
starfaði í breska upplýsingaráðu-
neytinu sem sendi hana til Amer-
íku. Reynsla hennar í stríðinu end-
urspeglaðist í gjörólíkri barnasögu:
I Go by Sea, I Go by Land (1941). En
svo hélt hún áfram að skrifa um
göldróttu barnfóstruna: Mary Popp-
ins Opens the Door (1944) og Mary
Poppins in the Park (1952). í kjölfar-
ið fylgdu þrjár aðrar bækur og síð-
an löngu seinna (1982 og 1989) tvær
til viðbótar. Þær voru þýddar á
fjölda tungumála.
Travers var lengi vel treg til að
leyfa gerð kvikmynda um þessa vin-
sælustu söguhetju sína en gaf þó að
lokum samþykki sitt. Árangurinn
var geysivinsæl Disney-kvikmynd
með Julie Andrews í aðalhlutverk-
inu. Samt var hún ekki ánægð með
þessa sykursætu útgáfu af Mary
Poppins og neitaði alfarið að fallast
á frekari kvikmyndagerð. Hins veg-
ar voru viðræður um gerð söngleiks
um þessa frægu barnfóstru víst
langt komnar þegar Travers lést.
Lítil pilla kann að ráða
bót á getuleysi hjá körlum
Karlar sem þjást af getuleysi
kunna áður en mjög langt um líður
að fá bót meina sinna með því að
gleypa eina litla pillu. Nú um stund-
ir grípa hins vegar margir til
sprautunála, lofttæmibúnaðar eða
gangast undir skurðaðgerðir til að
geta fengið reisn í liminn.
Á fundi samtaka bandarískra
þvagfæralækna sem haldinn var í
Flórída fyrir skömmu voru kynntar
nokkrar rannsóknir sem benda til
þess aö lyf sem gengur undir sam-
heitinu sildenafil geti gert getnaðar-
liminn hjá getulausum körlum
stinnan sé það tekið klukkustund
fyrir kynlífsathafnir.
„Við erum hóflega bjartsýnir á að
þetta geti orðið að meðferð við al-
gengum og hvimleiðum kvilla sem
hrjáir milljónir karla,“ segir Ian
Osterloh, starfsmaður lyfiafyrirtæk-
isins sem er að þróa lyfið. „Þessi
meðferð hefur gagnast körlum við
að fá og viðhalda reðurstinningu."
Vísindamenn vöruðu við því að
frekari tilraunir með lyfið væru
nauðsynlegar og að sennilega
mundu líða nokkur ár áður en það
yrði sett á markað. En markaðurinn
fyrir pillu gegn getuleysi er gríðar-
lega stór, að sögn vísindamanna.
Áætlað er að í Bandaríkjunum ein-
um eigi 35 milljónir karla í erfið-
leikum með að fá liminn stinnan.
Sumir halda því jafnvel fram að tí-
undi hver karl eigi í vandræðum á
þessu sviði.
Ian Osterloh segir að lyfið örvi
reðurstinningu með því að auka
magn ákveðins efnis, hringtengds
GMP, sem limurinn framleiðir við
kynörvun og veldur því að blóðflæð-
ið eykst.
í þremur aðgreindum rannsókn-
um á körlum með stinningartrufl-
anir, komust vísindamenn lyfjafyr-
irtækisins að því að lyfið eykur
stinningu. Þátttakendurnir í rann-
sóknunum voru allt undir sjötugt og
höfðu þeir þjáðst af getuleysi mis-
munandi lengi, eða frá þremur mán-
uðum upp í fjörutíu ár. Meðaltalið
var hins vegar þrjú ár.
í stærstu rannsókninni var 351
karl sem þjáðist af getuleysi án
nokkurra augsýnilegra lífrænna eða
líkamlegra ástæðna og 88 prósent
þeirra svöruðu jákvætt spurningu
um hvort meðferðin hefði bætt reð-
urstinningu þeirra. Jákvæð svörun
reyndist 92 prósent í annarri til-
rauninni og 83 prósent í þeirri
þriðju. Algengasta aukaverkunin
var höfuðverkur og sumir sjúkling-
anna fengu roða í andlitið.
Sem stendur eru þrjár vinsælar
tegundir meðferðar við getuleysi.
Karlar geta sprautað í liminn lyfi
sem víkkar út æðarnar, slakar á
vöðvum og lætur reðurinn fyllast af
blóði. Önnur meðferð felst í því að
nota lofttæmitæki sem dregur blóð
fram í liminn. Þá er plastteygja eða
kringla sett utan um liminn til að
aftra því að blóðið fari til baka.
Þannig getur karlinn haldið limin-
um stinnum í um hálftíma. Þriðja
meðferðin krefst skurðaðgerðar og
er þá ýmist settur stífur pinni inn í
liminn eða búnaður sem má síðan
blása upp þegar þess gerist þörf.
Metsölukiljur
1 * * b e s e # c * ® s « « « I b # a. ® e
Bandaríkin
Skáldsögur:
1. Stephen Klng:
The Green Mlle: The Two
Dead Glrls.
2. Mary Higglns Clark:
Let Me Call You Sweetheart.
3. Robert Ludlum:
The Apocalypse Watch.
4. Davld Guterson:
Snow Falling on Cedars.
5. John Grisham:
The Ralnmaker.
6. John Sandford:
Mlnd Prey.
7. Nora Roberts:
True Betrayals.
8. Maeve Binchy:
The Glass Lake.
9. William Dlehl:
Primal Fear.
10 Jane Smlley:
Moo.
11. Anne Rlce:
Taltos.
: 12. Catherlne Coulter:
The Cove.
13. Josteln Gaarder:
Sophle’s World.
14. Anne Tyler:
Ladder of Years.
15. Danielle Steel:
The Glft.
Rit almenns eðlis:
1. Ann Rule:
Dead by Sunset.
2. Mary Plpher:
Revlvlng Ophelia.
; 3. James Carvllle:
We’re Right, They’re Wrong.
4. Helen Prejean:
Dead Man Walking.
5. Lorenzo Carcaterra:
Sleepers.
6. Thomas Cahlll:
How the Irish Saved Civlllzatlon.
> 7. Mary Karr:
The Llar’s Club.
8. Oliver Sacks:
: An Anthropologlst on Mars.
! 9. Thomas Moore:
Care of the Soul.
10. M. Scott Peck:
: The Road Less Traveled.
: 11. BJ. Eadle & C. Taylor:
Embraced by the Llght.
12. Richard Preston:
The Hot Zone.
13. Nlcholas Negroponte:
Being Digltal.
14. Robert Fulghum:
From Beginnlng to End.
15. Clarlssa Pinkola Estés:
Women Who Run wlth the Wolves.
(Byggt á New York Times
Book Review)
Deilt um háls-
Norskir vísinaamenn segja að
langtímaafleiðingar hálshnykks
séu ímyndunin ein. Norðmenn-
imir rannsökuðu 200 ökumenn
og fundu ekki neinar vísbending-
ar um aö meiðslin yllu varanleg-
um skaða.
Fólk fær oft hálshnykk þegar
ekið er aftan á bil þess en þá
hnykkist höfuðið aftur á bak og
síðan áfram og tognar mjög á
vöðvum, taugum og sinum i hálsi
og baki.
Ekki leikur nokkur vafi á að
hálshnykkur veldur miklum
sársauka og tímabundinni fötlun
en sérfræðingar eru ekki á einu
máli um hversu langvarandi
áhrifin séu.
Norðmennirnir gerðu rann-
sókn sína í Litháen. Þeir komust
að því að 35 prósent þeirra sem
höföu lent í aftanákeyrslu næstu
þrjú ár á undan kvörtuðu um
sársauka í hálsi en 33 prósent
samanburðarhópsins sem haföi
ekki lent í slysi.
Simpansar
eru menn
DNA-kjamasýran í mönnum
annars vegar og górillum og
simpönsum hins vegar er svo lík
að setja ætti apa þessa og menn-
ina í sama tegundarhóp, segja
vísindamenn í Ástralíu og á
Nýja-Sjálandi.
Þeir benda á að miklu meiri
munur sé á DNA milli hinna
ýmsu rottutegunda en milli
mannsins og áðurnefndra apa.
Gamlar flokkunaraðferðir, sem
byggjast á útliti dýranna, séu úr-
eltar.