Dagblaðið Vísir - DV - 24.08.1996, Qupperneq 12

12
LAUGARDAGUR 24. ÁGÚST 1996 JjV

I

erlend bóksjá
Metsölukiljur
Bretland
Skáldsögur:
1. Nlcholas Evans:
The Horse Whlsperer. (12988)
2. Patrlcla D. Cornwell:
From Potter's Fleld. (12756)
3. Mlchael Crlchton:
The Lost World. (11748)
4. Pat Barker:
The Ghost Road. (10899)
5. Stephen Klng:
Nlght Journey. (9806)
6. Danlelle Steel:
Llghtnlng. (9149)
7. Clare Francls:
Betrayal. (8464)
8. Tom Sharpe:
Grantchester Grlnd. (7764)
9. Nick Hornby:
Hlgh Fldellty. (7012)
10. D. & L. Eddlngs:
Belgarath the Sorcerer. (6227)
Rit almenns eðlis:
1. Blll Bryson:
Notes from a Small Island.
(13.028)
2. Lorenzo Carcaterra:
Sleepers. (3482)
3. Margaret Forster:
Hidden Lives: A Family Memolr.
(1817)
4. Jung Chang:
Wlld Swans. (2633)
5. Paul Theroux:
The Plllars of Hercules. (2512)
6. Erlc Lomax:
The Rallway Man. (2447)
7. Nelson Mandela:
Long Walk to Freedom. (1875)
8. Chrls Ryan:
The One That Got Away. (1551)
9. Wlll Hutton:
The State We're In. (1479)
10. John Gray:
Men Are from Mars, Women Are
from Venus. (1453)
Innbundnar skáldsögur:
1. Ben Elton:
Popcorn. (2749)
2. Terry Pratchett:
Feet of Clay. (1783)
3. Chrls Ryan:
Stand By, Stand By. (1686)
4. Kevln J. Anderson:
X-Flles 4: Rulns. 1539)
5. John Grlsham:
The Runaway Jury. (1395)
Innbundln rit almenns eðlis:
1. Jack Ramsay:
SAS: The Soldier’s Story. (788)
2. Wendy Beckett:
The Story of Paintlng. (715)
3. Jane Goldman:
The X-Flles Book of the Unex-
plalned. (624)
4. Davld Hopps:
Free as a Blrd. (484)
5. Brian Scoveli:
Dlckle. (471)
(Byggt á The Sunday Tlmes)
Fór Marco Polo
aldrei til Kína?
Sagnfræðingar samtímans
virðast hafa sérstakt gaman af
að ráðast á viðteknar skoðanir
og draga í efa það sem forverar
þeirra hafa talið augljós sann-
indi. Nýlegt dæmi um slíkt er
bók sem kunnur breskur fræði-
maður hefur ritað um hinn
fræga ítalska ferðalang og kaup-
mann Marco Polo, en lýsingar
hans á ferð sinni til Kína og
dvöl sinni þar hafa verið sígilt
verk um aldir.
Nafn hinnar nýju bókar gefur
ljóslega til kynna viðfangsefnið,
en hún heitir „Did Marco Polo Go to
China?“ Höfundurinn, Frances
Wood, sem er yfirmaður Kínadeilda
Breska bókasafnsins í London, telur
yflrgnæfandi líkur á að svarið við
þeirri spumingu sé neitandi.
Sagði sögu sína
í fangelsi
Lítum fyrst lítillega á það sem
sagnfræðingar telja sig hafa vitað
um Marco Polo og ferðir hans.
Talið er sannað að kaupmaðurinn
Marco Polo hafi verið uppi á þrett-
ándu öld í Feneyjum, og að hann
hafi lagt af stað áleiðis til Kína
ásamt föður sínum og frænda árið
1271. í farteskinu höfðu þeir, auk
ýmiss söluvarnings, bréf frá sendi-
manni páfans til valdhafa í Kína.
Samkvæmt hinni hefðbundnu
skoðun kom Polo til sumarhallar
mongólska keisarans Kublai Khans
árið 1275, en þessi sonur hins sögu-
fræga Genghis Khan réð þá lögum
og lofum í Kína. Að því er segir í
riti því sem enn heldur nafni Polos
á lofti, varð keisarinn hriflnn af
þessum gesti, sem var svo langt að
kominn, og fékk hann til að taka að
sér margs konar verkefni víða um
ríkið. Það var ekki fyrr en árið 1295,
24 árum eftir að hann lagði af stað,
að Marco Polo kom aftur heim til
Umsjón
Elías Snæland Jónsson
Feneyja og fór þar að segja lygilega
ferðasögu sína.
Ári síðar áttu Feneyjabúar í
stríði við nágranna sína í Genúa.
Polo var þá tekinn til fanga. Félagi
hans þar, Rusticello að nafni, var
vinsæll höfundur rómantískra æv-
intýrasagna og það var hann sem
skrifaði rit það sem umheimurinn
þekkir sem ferðalýsingu Kínafarans
fræga - en hann kvaðst byggja það
allt á frásögnum Polos í fangelsinu.
í bók sinni reynir Frances Wood
að færa rök fyrir því að þetta fræga
rit sé sambland af skáldskap og upp-
lýsingum sem teknar hafi verið
úr persneskum ritum um Kina.
Sjálfur hafi Polo aldi'ei komist
lengra en til Svartahafsins.
Það sem Polo
sá ekki
Hvaða rök hefúr Wood fram
að færa til stuðnings fullyrð-
ingu sinni?
Jú, hún leggur áherslu á það
sem henni finnst vanta i frá-
sögnina af því sem Polo hlyti
að hafa kynnst í Kína ef hann hefði
farið þangað. Af hverju, spyr hún til
dæmis, er hvergi minnst á Kínam-
úrinn? Henni þykir líka undarlegt
að ekki skuli sagt frá tedrykkju Kín-
verja, sem vestrænum ferðalöngum
hefði átt að þykja stórmerkilegt á
þeim tíma, né heldur þeim sérstæða
sið að reyra fætur kvenna. Og hið
óvenjulega ritmál þar eystra er
heldur hvergi nefnt í hinni frægu
bók.
Wood, sem er afar kunnug kín-
verskri sögu og menningu og höf-
undur leiðsögurita um Kína, dregur
fram mörg atriði af þessu tagi og
segir þau öll leiða til sömu niður-
stöðu: ekki sé fjallað um þau í frá-
sögn Polos vegna þess að hann hafi
aldrei til Kína komið.
Bókin hefur fengið misjafnar við-
tökur, eins og vænta mátti, og ýms-
ir efast um niðurstöðuna. í Feneyj-
um er því vísað á bug að frægasti
sonur borgarinnar sé svikari og
bent á að þrátt fyrir röksemdir
Wood sé með öllu ósannað að Polo
hafi ekki farið til Kina.
(físlndl_________________
Ný og ódýr batterí
Tveir skoskir vísindamenn
hafa fundið aðferð til að búa til
ódýrar endurhlaðanlegar líþ-
íumrafhlöður sem síðar meir
i verður sennilega hægt að nota í
ýmis raftæki, allt frá farsímum
l upp í rafbíla.
í nýju rafhlöðunum kemur efn-
ið mangan í stað hins eitraða
kóbalts. Mangan er bæði ódýrara
Iog heldur ekki eins eitrað.
Manganið er notað í elektróðu
rafhlöðunnar. Efnafræðingarir
Robert Armstrong og Peter
Bruce skýrðu frá þessari upp-
götvun sinni í tímaritinu Nature.
Vantar prótín í
sæðisfrumur
Ástæðan fyrir óskýrðri ófrjó-
semi margra karla kann að vera
sú aö i sæðisfrumum þeirra er
lítið magn prótíns sem heitir
P34H en það aðstoðar sæðis-
frumuna við að festa sig viö egg
konunnar, sem er fyrsta skref
frjóvgunarinnar.
í tímaritinu New Scientist er
haft eftir kanadískum vísinda-
mönnum, Robert Sullivan og
Franck Boue við Laval háskól-
ann í Québecborg, að þeir hefðu
komist aö því að níu af sextán
ófrjóum körlum sem þeir rann-
sökuðu reyndust vera með of lít-
iö magn P34H. Ekki var hægt að
útskýra ófrjósemi karlanna með
of fáum eða of slöppum sæðis-
frumum.
Umsjón
Guðlaugur Bergmundsson
Ekki er hollt að grennast
of mikið eftir fimmtugt
Ekki er alltaf hollara og
betra að vera grannur, þótt
alla jafna sé það nú reglan.
Rannsókn öldrunarstofnunar
í Bandaríkjunum sýnir nefni-
lega að konur sem léttast mik-
ið eftir fimmtugt auka til
muna líkui-nar á því að
mjaðmarbrotna. Aukningin
er svo mikil að vísindamenn-
imir mæla með því við lækna
að þeir taki mið af þyngdar-
sögu kvenna eftir tíðahvörf
þegar metin er hættan á
mjaðmarbroti og forvarnarað-
gerðir skoðaðar.
„Mikið af því sem við vit-
um um mjaðmarbrot er af-
rakstur rannsókna á því sem
kemur fyrir fólk þegar það
fær beinþynningu og rann-
sókna á einstaklingum sem
hafa mjaðmarbrotnað," segir
Tamara Harris, einn vísinda-
manna öldrunarstofnunarinn-
ar. „Við skoðuðum það sem
gerðist hjá fólkinu áður en það
veiktist."
Á hverju ári mjaðmarbrotna um
250 þúsund Bandaríkjamenn en það
svarar til að um 250 íslendingar
mjaðmarbrotni árlega. í flestum til-
vikum er ástæðan sú að viðkom-
andi dettur. Beinþynning veldur því
svo að auknar líkur eru á að bein-
brot hljótist af fallinu.
Þrátt fyrir miklar framfarir í
læknisfræði nær ekki helmingur
þeirra sem mjaðmarbrotna fullum
bata á ný. Tíu til tuttugu prósent
þeirra deyja innan eins árs frá brot-
inu og helmingur þeirra sem lifa,
verður fatlaður og þarf á umönnun
að halda.
Nýja rannsóknin náði til 3683
kvenna sem voru 67 ára og eldri. í
ljós kom að allar konur sem höfðu
lést um tíu prósent eða meira af lík-
amsþyngd sinni frá því þær voru
fimmtugar voru í aukinni hættu á
að mjaðmarbrotna. Aukningin var
mest hjá grönnum konum, þeim
sem höfðu minnstan lík-
amsmassa um fimmtugt, en
hann finnst með því að bera
saman þyngd og hæð.
Sú kona telst t.d. grönn sem
er 165 sentímetrar á hæð og
vegur 50 kíló um fimmtugt.
Grönnu konumar í rann-
sókninni, sem misstu 5 pró-
sent eða meira af líkams-
þyngd sinni, tvöfölduðu
hættuna á mjaðmarbroti,
samanborið við konur sem
héldu þyngd sinni.
Konum með meðallík-
amsmassa, sem léttust um
tíu prósent eða meira af
þyngd sinni, var einnig tvö-
falt hættara við að mjaðmar-
brotna. í þennan flokk fara
t.d. konur sem eru 165 sentí-
metrar á hæð og vega rúm-
lega 60 kíló.
Líkur á mjaðmarhroti tvö-
földuðust meira að segja líka
hjá þybbnum konum ef þær
léttust um tíu prósent eða meira.
Það hefur lengi verið vitað að
grannar konur brotna frekar. Það
skýrist m.a. af tiltölulega litlum
beinmassa, minna magni hormóns-
ins estrógens og vegna þess að þær
vantar stuðpúðann sem fitan veitir.
En Tamara Harris segir það ekki
nægjanlega skýringu. „Rannsókn
okkar leiðir að því líkur að þyngd-
artap auki hættuna um fram það að
vera bara horaður," segir Harris.
Metsölukiljur
Bandaríkin
Skáldsögur:
1. Patrlcla Cornwell:
From Potter's Field.
2. Stephen Klng:
The Green Mlle: The Bad Death of
Eduard Delacroiz.
3. Pat Conroy:
Beach Music.
4. Danielle Steel:
Llghtnlng.
5. Davld Guterson:
Snow Falllng on Cedars.
7. Rosamunde Pllcher:
Comlng Home.
6. Ken Follett:
A Place Called Freedom.
8. Nora Roberts:
Darlng to Dream.
10. Dean Koontz:
Strange Hlghways.
11. Stephen King:
The Green Mile: Coffey’s Hands.
6. Ken Follett:
A Place Called Freedom.
12. Stephen Klng:
The Green Mlle: The Two Dead
Glrls.
13. Stephen King:
The Green Mile: The Mouse on the
Mile.
14. John Grlsham:
The Ralnmaker.
15. Joseph R. Garber:
Vertlcal Run.
Rit almenns eðlis:
1. Mary Pipher:
Revlvlng Ophelia.
2. Mary Karr:
The Llar's Club.
3. Colln L. Powell:
My Amerlcan Journey.
4. Thomas Cahill:
How the Irlsh Saved Clvllization.
5. John Felnsteln:
A Good Walk Spolled.
6. J. Douglas & M. Olshaker:
Mindhunter.
7. Jack Mlles:
God: A Blography.
8. J.M. Masson & S. McCarthy:
When Elephants Weep.
9. Isabel Allende:
Paula.
10. Helen Prejean:
Dead Man Walklng.
11. B.J. Eadie & C. Taylor:
Embraced by the Light.
12. Maya Angelou:
I Know Why the Caged Bird Slngs.
13. M. Scott Peck:
The Road Less Traveled.
14. Andrew Weil:
Spontaneous Heallng.
15. D. Hays & D. Hays:
My Old Man and the Sea.
(Byggt á New York Tlmes Book Rovlew)

Rækjan sem
fálagsvera
Fundist hefur rækjutegund
sem heldur til í hópum eins og
maurar eða býflugur, með
„drottningarrækju" og vinnu-
rækjum sem sjá um varnir ný-
lendunnar.
Rækjutegund þessi, sem er
þekkt undir nafninu rækjan
glefsandi vegna klónna sem hún
notar sér til vamar, á samvinnu
um að fæöa ungviðið og hún sýn-
ir af sér sömu fórnarlundina og
termítar, segir í frásögn í tíma-
ritinu Nature.
Ekki hafa áður fundist sjávar-
I lífverur sem búa í félagslegum
. nýlendum.
Vinna flestra vinnudýranna
felst í því að reka óboðna gesti af
höndum sér. Hermannarækjurn-
ar nota klæmar til að glefsa í
hinn óboðna, drepa hann og
druslast síðan með hræið af hon-
um út úr nýlendunni.
Andleg streita vond
Andleg streita kann að vera
hættulegri fyrir hjartað en lík-
amlegt erfiði þar sem hún getur
aukið súrefniskröfur hjartans en
um leið dregiö úr súrefnisflæð-
inu, segir í grein í blaði banda-
risku læknasamtakanna.
Wei Jiang við læknadeild
Duke háskólans í Durham í
Norður-Karólínu segir í grein
sinni að hjartasjúklingar sem
sýndu merki blóðþurrðar til
hjartans af völdum andlegrar
streitu voru nærri þrisvar sinn-
um líklegri til að fá hjartaáfall
| eða deyja, borið saman við sjúk-
linga sem sýndu engin merki
blóðþurrðar.