Dagblaðið Vísir - DV - 24.08.1996, Blaðsíða 15

3D,'V LAUGARDAGUR 24. ÁGÚST 1996
15
Þúsundir fjölskyldna á íslandi
búa við þá stöðu að fjárhagur
þeirra er í rúst. Uppboð á heimil-
um og gjaldþrot heiðvirðra og
vammlausra einstaklinga eru tíð
og þykja ekki tíðindi. Undanfarin
tíu ár geymir sagan ótal harmleiki
sem eru tilkomnir vegna þess að
fyrirvinnur fjölskyldna hafa ekki
getað staðið undir rekstri heimila
sinna. Þrot einstaklinga, sem fyrir
rúmum áratug var óhugsandi
nema til kæmi óregla eða stóráfall,
eru og hafa verið daglegt brauð.
Ekki er sjáanlegt að lát verði á
hörmungum þessum á næstunni.
Afrakstur þessa ástands er siðan
aukin glæpatíðni og saga ung-
menna sem leiðast út í fikniefna-
neyslu með tilheyrandi brotlend-
ingu.
Hnignun samfélagsins
Almenn hnignun samfélagsins
blasir hvarvetna við, sprottin af
því vonleysi sem felst í þeirri
framtíðarsýn að þurfa að feta í fót-
spor feðranna. Kynslóðabil á ís-
landi hefur á undanfórnum ára-
tugum öðlast nýja dýpt. Fyrst og
fremst hefur það gerst með því að
kjör þeirra sem nú eru á gamals-
aldri hafa farið langt fram úr kjör-
um þeirrar kynslóðar sem stendur
undir velferðarríkinu - hinnar
vinnandi kynslóðar. Það er athygl-
isvert að í það stefnir að sú kyn-
slóð sem er um miðjan aldur lendi
í viðvarandi efnahagslegum þreng-
ingum. Þetta eru þeir sem byggðu
og lentu í bullandi verðtryggingu
með lánin sem tekin voru til að
koma upp eigin húsnæði. Kynslóð-
in á undan byggði reyndar líka en
á þeim tíma var ekki búið að finna
upp lánskjaravísitöluna og verð-
bólgubálið sá um að brenna upp
skuldirnar. Ársuppgjör húsbyggj-
enda á þeim tíma var því iðulega
tilefni gleðiláta þrátt fyrir að betri
afkoma og skuldastaða heföi ekki
orðið vegna sérstaks átaks eða
hyggjuvits viðkomandi skuldara.
Verðbólga sem á stundum sýndi
Kynslóðabil á Islandi hefur á undanförnum áratugum öðlast nýja dýpt. Fyrst og fremst hefur það gerst með því
að kjör þeirra sem nú eru á gamalsaldri hafa fariö langt fram úr kjörum þeirrar kynslóðar sem stendur undir vel-
ferðarríkinu - hinnar vinnandi kynslóðar. Tekið skal fram að fólkið á myndinni tengist ekki efni greinarinnar.
DV-mynd rt
vinna fyrir skuldum og berjast við
að komast af. Uppboð á íbúðarhús-
næði er daglegt brauð og hótanir
lögfræðinga dynja á heimilunum.
Skattakúgun er í hámarki og hin
vinnandi stétt sér hvergi vonarg-
lætu.
Byggt og borgað
Gamla formúlan „byggðu fyrst
og borgaðu svo“ er úr gildi fallin
fyrir löngu. Einstöku stjómmála-
flokkur er með það á stefnuskrá
undir hástemmdum lýsingarorð-
um að hjálpa fólki að komast úr
skuldafeninu en slíku er einungis
haldið á lofti til að laða að at-
kvæði. Allir flokkar eru með það á
stefnuskrá að hjálpa öldruðum og
öryrkjum, byggja fleiri barna-
heimili og heilsugæslustöðvar og
við þá stefnu standa þeir. Það
hvarflar í raun ekki að neinum
stjórnmálamanni að stöðva þá
ævilöngu þrælavinnu sem venju-
legt fólk er dæmt til. Því munu
þrælahlekkirnir enn um sinn
halda fólki á galeiðu hinnar ævi-
löngu nauðungar.
Stóð hagfræðinga
Verkalýðshreyfingin hefur ekki
sýnt af sér þau afrek að líklegt
megi telja að úr þeirri átt megi
fólk vænta hjálpar. Öllu heldur
hefur hreyfingin sammælst um að
kroppa af launum fólks fé til að
tryggja eigin rekstur. Slíkt gerist
sjáifkrafa og án þess að nokkur fái
rönd við reist. Búið er að tryggja
að atvinnurekendur dragi jafn-
harðan af launum fólks og sendi
inn í viðkomandi stéttarfélög sem
síðan halda úti stóði hagfræðinga
og forystusauða sem reglubundið
hóta aðgerðum til að rétta hag al-
mennings. Reynslan sýnir berlega
að ekkert er að marka þær yfirlýs-
ingar og umbjóðendur hreyfingar-
innar eru margir hverjir í von-
lausu skuldafeni.
Sú hlið málsins sem stjórnmála-
menn hafa ekki áttað sig á er að
Kynslóðin sem lenti
úti í kuldanum
þriggja stafa tölu sá um að halda
fjárhag heimilanna á réttum kili.
Böm þessa tíma voru alin upp við
það að skuldirnar gufuðu upp og í
lagi væri að byggja og það meira
að segja stórt. Þetta myndi einfald-
lega „reddast." Vissulega urðu ein-
hverjir að borga fjárfestingarnar
en það voru ýmist ríkið eða lífeyr-
issjóðir og sú tilhögun snerti ekki
það fólk sem skrifað var fyrir
skuldum.
Húsnæðislán gufuðu
upp
Ekki var óalgengt aö húsnæðis-
stjórnarlán upp á milljónir gufaði
upp á áratug og sömu sögu er að
segja um lífeyrissjóðslán. í sjálfu
sér má segja að þetta hafi verið
góð tilhögun sem kom almenningi
til góða. Ef hins vegar er litið á þá
hlið málsins sem snýr að bömun-
um sem erfðu landið og ábyrgðina
þá er þessi lausn lítt aðlaðandi -
reikningurinn var nefnilega send-
ur erfingjunum.
Um 1980 lauk gósentíðinni og
tekin var upp verðtrygging lána og
rúmlega það. Lánskjaravísitalan
fór á fleygiferð og hraði hennar
var um tíma mun meiri en launa-
vísitölunnar. Erfingjar landsins
misstu því ekki aðeins af því að
skuldir strokuðust út heldur
hækkuðu þær langt umfram laun
og þeir þurftu að greiða lán sín til
baka á yfirverði. Að auki situr
þessi kynslóð í mörgum tilvikum
uppi með hálfónýta lífeyrissjóði og
þarf að horfast í augu við þá stað-
reynd að þegar ævikvöldið rennur
upp verði hún að sæta því að fá að-
eins hluta þess lífeyris sem henni
ber.
Hálfónýtir lífeyrissjóðir
Á sínum tíma var fólki talin trú
um að lífeyrisbætur yrðu í réttu
hlutfalli við innborganir. Seinni
hluti ævinnar yrði þar með um-
vafinn vellystingum og notaleg-
heitum. Nú stefnir hins vegar í
Laugardagspistill
Reynir Traustason
það að kynslóðin sem varð að
borga skuldimar sínar með okur-
vöxtum verði einnig rænd rétt-
mætri eign sinni í lífeyrissjóðum.
Þar með er búið að ganga í skrokk
á þessari kynslóð allt til grafar.
Þegar teknar voru upp fullar
greiðslur í lífeyrissjóði fylgdi því
það loforð að öllu yrði skilað þeg-
ar ævikvöldið rynni upp. Fljótlega
kom þó í ljós að greiða þui-fti upp
óreiðu undanfarinna ára; hús-
byggingalán og önnur óráðsía
hafði tekið sinn toll og komið var
að skuldadögum. Peninganna
verðir hófust handa við að finna
leiðir til að skerða útgreiðslur í
því skyni að tryggja afkomu sjóð-
anna. Þar lá beint við að ganga á
lífeyrisrétt þeirra sem fram að því
höfðu huggað sig viö að þegar
starfsævinni lyki þá tæki við tíma-
bil jafnvægis í peningamálum.
Sama kynslóðin og fékk hjálp líf-
eyrissjóðanna til að byggja ódýrt
nýtur þess í dag að eiga áhyggjulít-
ið ævikvöld. Á sama tíma eru af-
komendur þeirra dag og nótt að
einn góðan veðurdag mun boltinn
springa og fólk mun ekki lengur
una þvi að vera dæmt til ævilangr-
ar þrælkunar. Þá mun skella á
pólitískt stríð og fórnarlömbin
verða þau sem síst skyldi; gamalt
fólk, öryrkjar og aðrir þeir sem
helst þurfa á samhjálp að halda,
án þess að hafa aðstöðu til að berj-
ast fyrir sínum málum. Samúðin
með smælingjum samfélagsins
mun víkja fyrir kröfunni um
mannsæmandi líf fyrir þá sem
standa undir velferðarkerfinu. Þar
með verða kynslóðir komnar í hár
saman. Það hlýtur að verða
stærsta verkefni stjórnmálamanna
á næstu árum að rétta hlut þess
fólks sem myndar undirstöðu þjóð-
félagsins. Ekki er til þess von að
verkalýðshreyfingin hafi til þess
burði né getu að ná fram þeim
bættu lífskjörum sem nauðsynleg
eru til að skapa frið milli kynslóða
og gefa almenningi kost á þrauta-
lausu lífi. Kynslóðin sem lenti úti
í kuldanum mun gera kröfu til
þess að fá inni í hlýjunni.