Dagblaðið Vísir - DV - 21.11.1996, Blaðsíða 15

FIMMTUDAGUR 21. NÓVEMBER 1996
15
Dagur íslenskrar tungu
Fánar voru
dregnir að hún við
opinberar bygg-
ingar í Reykjavík,
en næstum hvergi
við hús úti á landi
nema við hanka og
sparisjóði. í Ríkis-
útvarpinu var les-
ið ljóð dagsins eft-
ir Jónas Hall-
grímsson og af-
mælisbamið fékk
auðvitað hrós fyr-
ir það í kynningu
hjá Nirði.
Úti á landi fór
umstangið að
mestu fram hjá
fólki, nema fréttir
hermdu að leikar-
ar hefðu lesið ljóð,
væntanlega eftir Jónas, uppi í
tuminum á Hailgrimskirkju fyrir
engla og fugla. Tveir leikarar vom
líka látnir lesa hádegisfréttir út-
varpsins, en enginn vissi hvers
vegna þeir lásu þær ekki á öðnnn
fréttatímum. Kannski hefði það
verið of dýrt. Leikarar era á svo
háum taxta að varla er hægt að
láta þá flytja önnur leik-
rit en niðurklippt frá
liðnum ámm og auk
þess í bútum til að
drýgja og spara. Einn
dramatúrg, lærður í
Berlín, getur séð um þá
klattagerð kúltúrsins.
Björk og Bubbi
Mikið var talað um
Jónas liðlangan daginn
og gefið i skyn, án þess
að ráðherra kæmi fram,
að hann hefði ekki dáið
vegna skorts á heilbrigð-
isþjónustu ef hann hefði
fótbrotið sig núna hér
heima.
Auðvitað kom Bubbi,
sagðist vera hálfdanskur
og með eitthvað af
norsku blóöi og hafa orðið fýrir
dulrænni og þjóðlegri reynslu í
Stokkhólmi, þegar hann söng þar
á ensku; hann ákvað þá að syngja
fýrir íslenskan markað á íslensku.
í gegnum dulúðina skein samt
hálfpartinn það að hann fann að
hann komst hvorki áfram með gít-
ar né söng í útlöndum. Enda hefur
hann ekki útlitið með sér, á sama
hátt og Björk, þó húðflúraður sé.
Hún fellur sem flís við rass að
hugmyndum æskunnar í útlönd-
um, að þær íslensku séu dverg-
vaxnar og gaulandi eskimóaskess-
ur og voðagaman að þeim. Hví var
hún þá ekki fengin til að syngja
Smávinir fagrir í tilefhi dagsins?
Gamla sagan
Síðdegis fékk Þjóðarbókhlaðan
bréf og gögn Halldórs Laxness. Nú
geta fræðingar farið að skrifa BA,
MA, eða doktorsritgerðir um það
hvort hann hafi starfað á vegmn
KGB eða sinnar eigin samvisku.
Verðlaun dagsins hlaut sú kona
sem hefur kennt hverjum krakka í
Reykjavík að stafa. Við úti á landi
fengmn bara brot af ræðunum, en
það var auðheyrt að gestimir við
athöfnina flissuðu að venju og það
á réttum stöð-
um.
Daginn eftir
hófust aðrir
dagar íslenskr-
ar frrngu með
fréttinni um
það að Éltsin
hafi lést og
Morgunblaðið
vilji fá óþekkt-
an mann dæmd-
an vegna gagn-
rýnisbréfs hans
á sjálfstæðis-
menn sem það birti í hlutverki
sínu sem allragagn, samt ekki rit-
níðinga. Héma er gamla sagan
sem Jónas Hallgrímsson hugsaði í
lokin og hugðist kalla: Á Fróni er
fátt verra en gæskan.
Guðbergur Bergsson
Kjallarinn
Guöbergur
Bergsson
rithöfundur
„Mikið var talað um Jónas allan
liðlangan daginn oggefíð í skyn,
án þess að ráðherra kæmi fram,
að hann hefði ekkl dáið vegna
skorts á heilbrigðisþjónustu ef
hann hefði fótbrotið signúna hér
heima.“
„Síödegis fékk Þjóðarbókhlaðan bréf og gögn Halldórs Laxness."
Hvað eru bókmenntir?
Með vaxandi skammdegi siglir
bókaþjóðin hraðbyri inn í árvisst
jólabókaflóð. Því er ekki úr vegi
að varpa fram spumingum um
hvað geri bækur að bókmenntum
og hvaö bókmenntir séu í raun og
vem.
Viö segjum frá
Margir líta svo á að bókmenntir
í sinni hreinustu mynd sé einkum
að finna í ljóðlistinni. Það em þó
nýjar, íslenskar skáldsögur sem
flestir hafa fram til þessa beðið
með mestri óþreyju. Skýringamar
á sterkri stöðu skáldsögunnar em
margháttaöar: Allt frá dögum 'ís-
lendinga sagna höfúm við lifað og
hrærst i frásögunni. Meðan aðrar
þjóðir ræða málin með hjálp af-
stæðra hugtaka og fræðikenninga
segjum við frá. Hér kemur þó
fleira til.
Þegar við ljúkum upp nýrri
skáldsögu væntum viö örlítið
dýpri skilnings á hvað felist í þvi
hlutskipti að vera íslendingur við
lok 20. aldar. Takist vel til getum
við að lestri loknum jafiivel verið
orðin þroskaðri en við vorum
áður. Sumar bækur hjálpa okkur
nefnilega til við að svara spum-
ingunni um hvað
það sé að vera
maður.
Bókmenntir
„almenns
efnis“
Mikil breyting
hefur þó orðið í
þessu efni. Það
er ekki lengur
skáldsagan held-
ur ævisagan sem á hug bókaþjóð-
arinnar. Þar er ekki átt við sagn-
fræðilega ævisögu „mikilmennis"
eftir sérfræðing heldur frásögu af
lífshlaupi hversdagsmanns sem oft
er skráð af fjöimiðlamanni. Hér
höfúm við ef til vill orðið fámenni
og hnýsni að bráð. Svo þarf þó
ekki að vera. Takist vel til geta
ævisögur jafnvel gegnt hefð-
bundnu hlutverki
skáldsögunnar með
sóma. Það er heldur
ekki annar munur á
þessum tveim bóka-
flokkum en sá að
ævisaga gerir tilkall
til sannfræði sem
skáldsaga gerir ekki.
Það em samt ekki
aðeins ljóð, skáldsög-
ur og ævisögur sem
mynda uppistöðuna í
íslenskum bókmennt-
um á líðandi stundu.
Viðfangsefhi ís-
lenskra höfúnda og
lesenda era mun fjöl-
breyttari og ffamlag
beggja er nauðsyn-
legt eigi bók að telj-
ast til bókmennta.
Á síðari árum - ekki sist í
tengslum við íslensku bókmennta-
verðlaunin - hefúr oft verið rætt
um bækur og bókmenntir „al-
menns efiiis“. Til þess flokks telj-
ast einkum fræðirit, frásagnir og
handbækur af ýmsu tagi. Hlutur
slíkra bóka verður stöðugt stærri í
árlegri útgáfú og margar raða þær
sér i efstu sæti sölulistans sé tekið
tillit til bókakaupa árið um kring.
Undir högg
aö sækja
Lengi hefur verið
rætt um hvort höf-
undar slíkra verka
séu rithöfundar í
sömu merkingu og
höfundar fagurbók-
mennta. Sú deila
snýst í raun um keis-
arans skegg. Hitt er
mikilvægara að við
göngum ekki út frá
þröngu, gamaldags og
óraunsæju bók-
menntahugtaki sem
stangast á við raun-
verulega bókiðju í
landinu.
Þetta skiptir ekki síst
máli þegar um stuðn-
ing hins opinbera við bókmennta-
sköpun er að ræða. Hann verður
að ná til bókmenntanna í heild
sinni eins og þær em stundaðar á
hverjum tíma. í því efhi hafa höf-
undar upplýsinga- og fræðslurita
fyrir almenning lengi átt undir
högg að sækja. Úr því þarf að
bæta.
Hjalti Hugason
„Þegar við gúkum upp nýrri skáld•
sögu væntum við örlítið dýpri
skilnings á hvað felist i því hlut-
skipti að vera íslendingur við lok
20. aldar.“
Kjallarinn
Hjalti Hugason
prófessor í guöfræði
viö H.í.
Með o§J
á móti
10% hlut sveitarfélaga
vegna uppkaupa á hættu-
svæöum
Ekki
gjarnt
„Þær hörmungar sem dunið
hafa yfir Súðavík og Flateyri
hafa minnt á hvað íslensk nátt-
úra getrn- verið grimm. Yffrvöld
og landsmenn
allir hafa í
kjölfarið gert
kröfur til
meira öryggis
og neyðst til að
endurskoða
skipulag,
hættustig og
forsendur
byggðar á þess-
um svæðum.
Þegar slik stökkbreyting verður
á mati til sújóflóðahættu er eðli-
legt að öll þjóöin axli þá stað-
reynd. Það er rangt að láta fá-
mennan hóp þjóðarinnar greiða
10% hluta kostnaðar af snjóflóða-
vörnum. Þannig gætu Reykvík-
ingar eins greitt umferðarörygg-
ismannvirki í Ártúnsbrekku eða
Austffrðingar endurgerð mann-
virkja á Skeiðarársandi. Það er
réttlætiskrafa að samfélagið í
heild sinni og ríkisvaldið beri
allan kostnað við uppbyggingu
snjóflóðamannvirkja.
Samkvæmt Veðurstofunni er
áætlaður kostnaður við snjó-
flóðavamir vart undir 9 milljörð-
um í 8 sveitarfélögum. Sam-
kvæmt fjárhagsáætlun þessara
sömu sveitarfélaga árið 1996 hafa
þau samanlagt 38 milljónir króna
til framkvæmda eftir hefðbund-
inn rekstur og greiðslu lána. Öll-
um má því vera ljóst að þessi
sveitarfélög hafa engan mögu-
leika á að greiða 1.000 milljónir
króna af skatttekjum sínum til
slíkra verkefna. Það væri líkt og
að skylda launþega til að greiða
100% hlut tekna sinna í tekju-
skatt.“
Ekkert of
mikið
„Tekjur sveitarfélaga aukast
verulega við uppbyggingu á
hættusvæðum jpegar verktakar
og aðrir flytja þangað tímabund-
ið. Umsvif
sveitarfelags-
ins aukast og
það gefúr þ.a.l.
tekjur umfram
önnur sveitar-
félög. Eigend-
ur fasteign-
anna borga
ekkert fýrir
þær ráðstafan-
ir sem gerðar
eru til að bjarga eignunum,
hvort sem það em uppkaup eða
annað, á meðan aðrir þurfa að
borga tryggingariðgjöld eða bera
jafnvel tjónið cdfarið sjálffr eins
og þeir sem hafa t.d. lent í alkal-
ískemmdum. Það hefúr engum
dottið í hug að bæta þvi fólki
tjónið sem hefur e.t.v. tapað
10-30% af eignum sínum af þeim
sökum. Sveitarfélögin hafa auk
þess tekið þá ákvörðun að byggja
á þessum svæðum. Það er mikill
ábyrgðarhluti því í mörgum til-
fellum vissu menn af fomum
sögum að það væri snjóflóða-
hætta þar. Mér finnst því 10%
hlutur þeirra sem ákveðið
ábyrgðargjald ekkert of mikið.
Afgangurinn, 90%, er jú greiddur
beint eða óbeint úr ríkissjóði
með sköttum okkar allra." -ingo