Dagblaðið Vísir - DV - 27.01.1997, Side 16

ennmg
MÁNUDAGUR 27. JANÚAR 1997 t IV
16 *'
)
* -#•
Hlutareðlið
og hillingarnar
í texta sem Halldór Bjöm Run-
ólfsson skrifar í tileöii sýningar
Svövu Bjömsdóttur í Nýlistasafn-
inu vitnar hann í grein eftir Mich-
ael Fried frá árinu 1967, „Art and
Objecthood", þar sem sett er Mm
hörö gagnrýni á svokallaða bók-
staflega list sem nú er oftast kennd
viö naumhyggju eða minimalisma.
í gagnrýni sinni gerir Fried grein-
armun á tvenns konar lögun eða
formi: lögunin sem bókstaflegur
grundvallareiginleiki hlutarins og
lögunin sem miðill einhverra
skilaboða. Ef inntak verksins er
lögun þess (hókstafleg) verðm- þaö
aldrei annað en hlutur, segir
Fried, hvorki málverk né skúlp-
túr. En þannig skilgreindi
minimalistinn Donald Judd
einmitt kassaverk sín sem gegn-
heila, ódeilanlega og einfalda hluti
er væm hvorki skúlptúr né mál-
verk heldur form eða lögun i sinni
einfoldustu mynd.
Fried bendir á að upplifun á bók-
staflegri list (eða hlut) ráðist af
samhenginu þar sem nærvera
áhorfandans er hluti af aðstæðun
um. Hann vitnar í annan minima
lista, Robert Morris, um að hlutur
inn sem slíkur skipti ekki megin
máli heldur það að hafa stjórn á að
stæöunum: „Slík stjómun er nauð-
synleg ef breytumar í verkinu, ljósið, rýmiö og
likaminn, eiga að virka,“ segir Morris. Hlutur-
inn á að búa yfir nærvem sem er skilyrt af
rýminu og líkamlegri nærvera áhorfandans,
sem þannig er orðinn að viöfangi listaverksins.
Fried kallar verk af þessu tagi „leikræn" og
segir þetta leikræna eðli bókstaflegrar listar
vera andstæðu allrar „sannrar listar" og boðar
ekki minna en heilagt stríð á milli þessara
ósættanlegu sMuma í list samtímans.
Það sem gerir þessa gagnrýni Frieds á
naumhyggjuna athyglisverða eru andstæð-
urnar sem hann dregur fram á milli efnis-
hyggju og hughyggju í list samtímans: hin
„sanna list“ er fyrir Fried göfgað form sem
miðlar ákveðnu andlegu inntaki á meðan
naumhyggjan er úrkynjuð efnishyggja sem
hefur svipt listina/formið öllu andlegu inn-
taki og hlutgert um leið manninn sem efnis-
legt viðfang. Það sem takmarkar gildi þessar-
Eitt verka Svövu Björnsdóttur.
Myndlist
Ólafur Gíslason
ar gagnrýni er sá þröngi skilningur sem Fried
hefur á hinni „sönnu list“ sem fyrir honum er
ekki síst óhlutbundin formhyggja eins og sjá
má í málmskúlptúrum Davids Smiths og Ant-
honys Caros. í því samhengi vitnar hann til
gagnrýnandans Clements Greenbergs sem
sagði um málmskúlptúra Smiths: „í staðinn
fyrir blekkingu hlutanna er okkur nú boðið
upp á blekkingu virkninnar: aö efnið sé loft-
kennt og þyngdarlaust og eigi sér einungis
sjónræna tilvist sem hiilingar."
Af þessu verður ekki annað ráðið en að þess-
ar meintu ósættanlegu andstæður í list samtím-
ans eigi sér sameiginlega niður-
stöðu í trúnni á sjónhverfingu
eða blekkingu. Þessi niðurstaða
kallar væntanlega á afhjúpun
þessarar blekkingar, hvort sem
hún byggist á trúnni á efhis-
hyggju eða hughyggju. í báðum
tiifellum er gengið út M algild-
um og altækum forsendum og
verður ekki annað séð en að
munurinn á Donald Judd og Ant-
hony Caro sé í þessu samhengi
ekki nema á yfírborðinu. And-
svarið verðim þá afhelgun þeirra
algildu forsendna sem þessir
verðugu fulltrúar módemismans
standa fyrir. Þannig bregður um-
ræðan Ijósi á stöðu og möguleika
myndlistar í samtímanum og get-
ur um leið hjálpað okkur að
nálgast pappírsverk Svövu
Bjömsdóttur.
Við getum byijað á því að
spyrja hvort þau séu málverk
eða skúlptúrar eða hvoragt.
Svarið liggur ekki á lausu því
einmitt í þessari tvíræðni eða
margræðni er galdurinn í verk-
um Svövu fólginn. Þau eiga það
sameiginlegt með málverkinu að
hanga á vegg og vera lituð og úr
lífrænu, forgengilegu efai en era
hins vegar hol að innan og upp-
blásin í samhverf en margbreyti-
leg form eins og skúlptúr eða lágmynd. Sem
skúlptúrar era verkin síðan loftkennd og óræö
eins og flauelsmattur og óræður liturinn undir-
strikar og standa ekki í efniskennd sinni held-
ur miðla þau „eterískri" tilfinningu. Þótt verk
Svövu hafi þróast markvisst M tiltölulega
margbrotinni formgerð til stöðugt meiri ein-
földunar og samhverfu þýðir það ekki að þau
falli undir skilgreiningu Frieds á bókstaflegri
list naumhyggjunnar er miðlar ekki öðra en
hlutareðli sínu i samhengi við umhverfið eins
og mismunandi smekkleg eða áhugaverð inn-
rétting. Ástæðan er sú að verk Svövu era ekki
einhlít. Skerpan í verkum hennar birtist í
þeirri margræðni sem felst í því að vera á
mörkunum. Sem slík vekja þau til umhugsunar
um skilyrði og möguleika myndlistarinnar í
samtímanum. Sýning Svövu í Nýlistasafhinu er
tvímælalaust það besta sem frá henni hefur
komið til þessa.
Leitin að tilgangi lífsins
Fyrir jól kom út hjá Háskólaútgáfunni og
Siðfræðistofnun bókin Leitin að tilgangi lífs-
ins, þekkt bók sem hefur selst í milljónaupp-
lögum frá þvi hún kom út fyrst fyrir fimmtiu
árum. Höfundur er austurríski geðlæknirinn
Viktor E. Frankl, sem var eftirmaður Freuds
við læknadeild Vínarháskóla. En hvað varð
til þess að bókin er gefin út á íslensku núna?
„Ég las þessa bók fyrir rúmum tuttugu
áram,“ segir Hólmfriður Gunnarsdóttir, þýð-
andi verksins, „þýddi hana undir eins til að
fleiri fengju að kynnast henni og las hluta af
henni í útvarpið
1976. Svo kom Páll
Skúlason heim-
spekingur að máli
við mig fyrir
nokkrum árum
og vildi gefa
hana út og þá
endurvann ég
þýðinguna.
Frankl
skrifaði bók-
ina á níu
dögum - ég
tek skýrt
fram að
ég var
mjög
lengi að þýða
hana! Hann hafði ung-
ur maður verið sendur til
Auschwitz- fangabúðanna og skrifaði hana
strax og hann var laus úr þeim. Og hann not-
ar reynslu sína úr fangabúðunum til þess aö
skýra fyrir sjálfum sér og öðrum hvað hafi
raunverulegt gildi í lífinu. Hann telur í stuttu
máli að mestu skipti að hafa einhvem tilgang
með lífinu. í formálamun tekur hann fram að
fangabúðimar séu aukaatriði í bókinni, hann
noti aðeins reynsluna þar, einar erfiðustu að-
stæður sem fólk getur komist í, til
að hugsa um hvemig við getum
lifað beM og glaðara lífi.
Ef maður getur það
þar getur maður
það alls staðar.
Bókin er
skrifúð
mönnum
til hjálp-
ræðis og
Frankl
segir
margar
sögur af
fólki sem
hefur
fundið
tilgang
lífsins
með að-
ferð hans.
Hann tekur
dæmi af
bandarísk-
um sendi-
ráðsmanni í
Vín sem kom til
hans og var óánægð-
ur með vinnuna sína og
sálfræðingurinn sem
hann hafði gengið til
árum saman hafði kennt
ýmsu um en aðallega Hólmfríður Gunnarsdóttir.
ómeðvituðu hatri á fóðurnum. Frankl segist
hafa sagt við hann: Það er hér og nú sem þú
átt að byrja, ekki í fortíðinni, og þú átt bara
að hætta í vinnunni! Það gerði diplómatinn og
varð mjög hamingjusamur.
Frankl spyr sárþjáða sjúklinga sína stund-
um: Af hverju fremurðu ekki sjáifsmorð. Þeg-
ar hann heyrir svarið - ég get það ekki
út af bömunum mínum, maka mín-
um, verkefhinu sem ég er að
vinna að - þá veit hann
hvernig hann á að haga
meðferðinni. Kjaminn í
kenningu hans er að
maður eigi að takast
á við lífið núna og
helst að geta
hugsað á hverj-
um degi: já, ég
varði þessum
degi vel - í
stað þess að
. hugsa: Nú er
dagurinn far-
inn.
Frankl er lif-
andi ennþá og
heldur enn fyrir-
lesM þótt hann sé
kominn á tíræðis-
aldur. Hann er
meira að
segja á alnet-
inu. Margar
stofhanir um all-
an heim bera nafn
hans en sú þekktasta
er í Vín.“
Við þýðinguna
notaði Hólmfríður
73. útgáfu verksins á ensku
frá 1984 en hún er nokkuð breytt og aukin frá
fyrri útgáfum.
Lestur Passíusálma
Níu vikna fasta
hefst í dag og sam-
kvæmt hefð hefst þá
einnig lestur Passíu-
sálma Hallgríms Pét-
urssonar á rás 1. Les-
ari er að þessu sinni
fra Vigdís Finnboga-
dóttir, fyrrverandi for-
seti íslands og les hún
sálm á hverju kvöldi
nema sunnudagskvöld
kl. 22.15. Sálmamir hafa verið lesnir á
fóstunni síðan 1944 og margir helstu
menningarfrömuðir landsins hafa flutt þá
í tímans rás, en frú Vigdís er fyrsti þjóð-
höfðinginn sem það gerir.
Fjórðja bindi af
í dag hefst einnig á
rás 1 lestur fjórða
bindis af ævisögu
Áma prófasts Þórar-
inssonar sem Þórberg-
ur Þóröarson skráði.
Lesari er Pétur Péturs-
son þulur sem áður
hefur lesiö fyrri bind-
in við miklar vinsæld-
ir hlustenda. Þetta
bindi heitir Á Snæfellsnesi og segir M
prestskaparárum séra Áma meðan hann
bjó á Miklaholti, Rauðalæk og Stóra-
Hrauni.
Útvarpssagan er lesin kl. 14.
séra Árna
Myrkir músíkdagar
Tónlistaráhugafólk þarf að taka frá
nærri því öll kvöld frá 7. til 15. febrúar
því að þá verða Myrkir músíkdagar í
Reykjavík. Fjöldamörg ný tónverk eftir
íslensk tónskáld verða fnimflutt af blást-
urshljóöfærum, strengjum, mannsrödd-
um og tölvum, og ríður Blásarakvintett
Reykjavíkur á vaðiö fóstudagskvöldiö 7.
febrúar með verk eftir Finn Torfa Stef-
ánsson, Hafliða Hallgrímsson, Jónas
Tómasson, Karólínu Eiríksdóttm-, Atla
Heimi Sveinsson og Frank Zappa!
Arndís Halla í Berlín
Hér kemur smávið-
bót við lista yfir óp-
erusýningar með ís-
lenskiun söngvurum
erlendis sem birtist á
menningarsíðu á
þriðjudaginn var:
Þann 1. febrúar er síð-
asta sýning á Zwei
Berliner in Paris í
Komische Oper í
Berlín, en þar syngur „huldukonan"
unga, Amdís Halla Ásgeirsdóttir.
Ljóð eftir leikskólabörn
í tile&ii af Degi íslenskra tungu tók Fé-
lag íslenskra leik-
skólakennara saman
lítið hefti af ljóðum
eftir leikskólabörn frá
öllu landinu. Ljóðun-
um er skipt í kafla eft-
ir aldri höfunda, frá
þriggja og upp í sex,
og síðast eru ljóö ort í
|| hópvinnu.
Þetta er frábær
hugmynd því ljóðin eru yndisleg og gam-
an að sjá hvaða yrkisefni bömin sjá í
kringum sig og hvaða sýn þau hafa á um-
hverfi sitt. Bryngeir Ágúst þriggja ára
ig yrkir:
Laufblaðið er grænt.
Laufblaðið dettur úr trénu.
Laufblaðið er líka rautt og fjólublátt.
IDagný Björk er orðin fimm ára og yrk-
ir nákvæmar um haustlitina:
| Þeir vora gulir
rauðir og þeir voru
brúnir og grænir.
Rigningin var á leiðinni
og þá fuku laufin.
Þrjú lauf fuku upp á bílinn
■ _ og vindurinn kom með eitt
' lauf inn í bílinn.
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir