Dagblaðið Vísir - DV - 18.06.1997, Síða 16

16
MIÐVIKUDAGUR 18. JÚNÍ 1997

Blóðbanki íslands hófstarfsemi sína árið 1953. Síðan þá hefur mikið vatn runnið til sjávar og starfsemi
Blóðbankans tekið miklum stakkaskiptum. Tilveran hitti Svein Guðmundsson, yfirlækni Blóðbankans, að
máli og fékk innsýn í það merka og mikilvœga starfsem fram fer í Blóðbanka íslands.
með hjartanu
Sveinn Guömundsson, yfirlæknir Blóðbankans, í geymslulagernum þar sem
rauðu blóðkornin eru geymd.
Sveinn segir að á íslandi séu
um 9000 virkir blóðgjafar og
þeir séu úr öllum stéttmn
þjóðfélagsins. Á hverju ári bætast um
500-1000 nýir blóðgjafar í hópinn en
einhverjir heltast líka alltaf úr lest-
inni. Blóðgjafar eru á aldrinum 18-60
ára. Hver blóðgjafi gefur tæplega hálf-
an lítra af blóði í hverri heimsókn
sem er um það bil 10% af blóðmagni
fullvaxta karlmanns.
Eftir að blóðgjafi hefur gefið blóð
tekur við sérhæft framleiðsluferli
blóðsins. Úr blóðinu eru unnir þrír
blóðhlutar, blóðplasmi, rauðkorna-
þykkni og blóðflögur. Sveinn segir að
með þessu móti geti hver blóðgjafi gef-
ið blóð til þriggja sjúklinga. Rauðu
komin em t.d. notuð fyrir sjúkling í
hjartaaðgerð, blóðflögumar fyrir
krabbameinssjúkling og plasmað fyrir
sjúkling með brunasár.
Mikilvægi blóðgjafa
Síðastliðin ár og áratugi hafa orðið
gífurlegar framfarir í allri heilbrigðis-
þjónustu. Fólk fer í auknum mæli í
langa lyfjameðferð, til dæmis vegna
krabbameins, og jafnhliða lyijameð-
ferð þarf það blóðhluta, sérstaklega
blóðflögur. Sveinn segir að blóðgjafar
séu raunverulega forsenda þess að
hægt sé að beita nútímameðferð við
ýmiss konar sjúkdómum og á þetta
sérstaklega við um krabbamein. Þörf-
in fyrir blóðgjafa er því sífellt að
aukast.
Öryggi framar öllu
Menn hafa fengist við blóðgjafir um
nokkur hundruð ára skeið en fyrstu
tilraunimar vom með mjög vafasöm-
um árangri. Það var ekki fyrr en blóð-
flokkamir (A, B og O) vora uppgötv-
aðir um 1900 að menn gátu skilið
slæman árangur fyrri tilrauna.
Skömmu síðar uppgötvuðust Rhesus-
flokkamir. í kjölfar þessara uppgötv-
ana var farið að nota blóögjafir í
auknum mæli en þó fylgdi þeim alltaf
nokkur áhætta.
í byijun 9. áratugarins urðu þátta-
skil í blóðbankaþjónustu um gjörvall-
an heim með uppgötvun HTV. Síðan
hefúr öryggi þess að þiggja blóð marg-
faldast. Allt blóð fer í vírasgreiningu
áður en það er notað og blóð nýrra
blóðgjafa er vírasgreint áður en þeir
era teknir inn í hóp nýrra blóðgjafa.
Sveinn segir að fólk haldi oft og tíðum
að áhætta þess að þiggja blóð hafi auk-
ist á síðustu árum en það sé þvert á
móti.
„1990-92 urðu mikilvægar framfarir
í þá átt að unnt er að sjá ef gjafablóð
er sýkt af lifrarbólgu C og með þessu
móti má koma í veg fyrir lifrarbólgu
sem áður vOdi oft tengjast blóðgjöf.
Allar þessar sóttkveikjur era sjaldgæf-
ar á Islandi.
Lítið húsr mikil starfsemi
Blóðbanki íslands hefur verið til
húsa á Barónsstíg allt frá stofnun
hans 1953. Umfang starfseminnar hef-
ur aukist mikið og Sveinn segir að
þrengsli séu farin að hamla starfsemi
bankans og sé aðstaðan ekki samboð-
in okkar velferðarþjóðfélagi.
„Fyrir utan hina venjubundnu
starfsemi blóðbankans fer hér ffam
undirbúningsvinna undir beinmergs-
flutninga, vefjaflokkagreining og
fleira. Einnig fáum við tíðar heim-
sóknir frá starfsfólki víða úr heil-
brigðiskerfinu og á hveijum vetri
koma til okkar hópar úr grunn- og
framhaldsskólum til að kynnast starf-
seminni."
Blóðskortur
Nú horfa menn víða um heiminn og
meðal annars hér á íslandi ffarn á að
þegar kemur ffam á næstu öld muni
verða skortur á blóði til blóðgjafar.
Sveinn segir að enn séum við íslend-
ingar sjálfúm okkur nægir með blóð
en til þess að svo megi verða áffam
verður blóðgjöfum að fjölga.
Blóðgjafar: auðlind sem
verður að hlúa að
Það starf sem fer ffam í Blóðbank-
anum er að mörgu leyti ósýnilegt en
þó mjög mikilvægt. Sveinn segir að
því sé mikilvægt að verja fjármunum
til þess að vekja athygli og fræða um
nauðsyn blóðgjafa.
„í Danmörku era samtök blóðgjafa
mjög virk og þar íhuga menn að veija
hluta lottó-peninga til samtaka blóð-
gjafa.
Nútímalæknismeðferð þarfnast
blóðgjafa og heilbrigðiskerflð og þjóð-
félagið stendur því i mikilli þökk við
blóðgjafa." me
Að láta gott af sár
riðrik Guðmundsson, 36 ára
I Reykvíkingur, hefur verið
reglulegur gestur Blóðbank-
ans síðan 1976. Tilveran fylgdist
með Friðriki er hann kom í 15.
heimsókn sína í Blóðbankann.
Oiyggis gætt
Á biðstofunni er boðið upp á
kafli og kex og Friðrik sporðrenn-
ir nokkrum kexkökum áður en
lengra er haldið. Þegar gefa á blóð
er mikilvægt að vera búinn að
borða nóg og vera vel hvíldur.
Sonja Guðjónsdóttir hjúkrunar-
fræðingur tekur á móti Friðriki.
Hún fer yfir heilsufarssögu hans
síðustu mánuðina, mælir blóð-
þrýstinginn og blóðrauðamagn.
Friðrik virðist vera við góða
heilsu og er því leiddur inn í blóð-
tökusalinn.
Sonja Guðjónsdóttir hjúkrunarfræðingur mælir blóðþrýsting Friðriks og
blóðrauðamagn. DV-myndir E.ÓI.
leiða
Kaffi og kökur
Sonja stingur nál í olnbogabót
Friðriks og á nokkrum mínútum
renna 450 ml af blóði í poka sem er
í lokuðu kerfi við hlið Friðriks.
Fyrstu mínúturnar eftir blóðtöku
finna margir til slappleika og segir
Sonja að æskilegt sé að fólk hvíli
sig í nokkrar mínútur og fái sér
kaffi og kökur hjá henni Sillu í
besta kaffihúsi bæjarins.
Hress og með gúða
samvisku
Eftir að Friðrik er búinn að fá
sér gott í gogginn hjá Sillu segist
hann vera hress og hvergi kenna
sér meins. Honum finnst sjálfsagt
að láta gott af sér leiða og ætlar að
halda áfram að vera blóðgjafi. -me
lífsins
Blóðmagn
í líkama karlmanns era 4-5,5 1
af blóði. í kvenmannslíkama er
2,5-4 1 af blóði.
Hve oft
Fullfrísk:
gefa blóö áj
en konur
fresti.
blóð?
enn mega
aða fresti
mánaða
Líkaminn jafnar sig
Fyrir frískt fólk er algjörlega
hættulaust að gefa blóð.
Strax eftir blóðgjöf fer mergur-
inn að mynda blóðfrumur og
j blóðvökvinn kemst í samt lag á
nokkrum klukkustundum.
Rauðu kornin eru um tvær vikur
að , jafna sig“ og hvítu blóðkom-
in og blóðflögugnar endurnýjast
enn fyrr.
Þær gerðir sem flokka má blóð
manna í ráðast erfðáfræðilega af
tilvist eða vöntufi'ultekinna mót-
efnisvaka á yfirborði rauðkorna.
Blóðgerðirnar skiptast í 12
aðalkerfi. Landsteiner uppgötv-
aði ABO-kerfið 1901. í ABO-kerfi
eru flórir flokkar A,B, AB og O
auk allmargra undirflokka.
Rauðkorn í A-flokki bera A-
mótefnisvaka og í blóðvökva eru
mótefni gegn B-mótefnisvaka. í
: B-flokki er þessu öfugt farið.
' Maður í A-flokki getur því
hvorki gefið né þegið blóð frá
j manni í B-flokk
í blóði af
né B-mótefl
yfirleitt
blóðflokki
i er hvorki A-
og því má
úr öllum
blóð.
Vökvi sem flytur næringarefni
og súrefni til frama og koltvíoxíð
og önnur úrgangsefni frá þeim.
Enn fremur flytur þaö ensím,
hormón og ýmiss önnur nauð-
j synleg efni um líkamann.
Blóðkorn
Framur blóðsins era um 45% af
rúmmáli blóðs og fljóta í blóðvökv-
anum. Blóðkomin skiptast í rauð-
kom, hvítkom og blóðflögur. Blóð-
j komin myndast í rauðum bein-
merg en eyðast í lifúr og milta.
Oeðlileg mii
rauðkornum
af jám- og v:
um, blæði:
Einkenni
folvi, svim:
blóðrauða í
meðal annars
orti, sýking-
bbameini.
er þreyta,
Blóðrásarkerfi
Líffærakerfi sem flytur blóð
um líkama lífveru. Margir hrygg-
leysingjar eru með opið blóðrás-
arkerfi þar sem blóð streymir
bæði eftir æðum og um sérstök
holrúm í veflum og milli líffæra.
Flest önnur dýr þar á meðal
spendýr hafa lokað blóðrásar-
kerfi þar sem blóðið streymir
einungis eftir lokuðum æðum.
Rautt li'
hi-yggdýra
BlÓðrailðÍ, (hemóglóbín)
’■ blóði all
nokkurra hryi
leysingja. Myndast einkum
beinmerg og er yfirléitt í rai
komunum. ví mönnum er bl<
rauðinn úr þrótíni'sem er tei
litarefni er inniheldur jám.