Dagblaðið Vísir - DV - 16.10.1997, Blaðsíða 10

, nienning
FIMMTUDAGUR 16. OKTÓBER 1997
Jóhann er hugmynd um
takmarkalausa velvild
Gjaldraiðlaheiti
Kristján Þórður Hrafnsson
er svo óhefðbundið ungskáld
að hann yrkir hefðbundið. í
ljóðabókinni hans sem kom
út í haust hjá Máli og menn-
ingu, Jóhann vill öllum í hús-
inu vel, eru eingöngu sonn-
ettur af ensku gerðinni. Gam-
alt form og vandmeðfarið
sem Kristján Þórður beitir
markvisst og skemmtilega til
að gefa mynd af daglegu lífi í
höfúðborginni á okkar dög-
um. - Hefurðu alltaf verið
svona formfastur, Kristján?
„í fyrstu bókinni minni, í
öðrum skilningi (1989), not-
aði ég bæði hefðbundið form
og frjálst form, og það hafði
ég gert alveg frá því ég fór að
yrkja sem smástrákur. Þessi
tvenns konar form hafa alltaf
átt jafnmikið í mér. í næstu
bók, Húsin og göturnar, 1993,
langaði mig til að ganga
lengra með frjálsa formið og
þar er bara eitt ljóð af 37
hefðbundið. Þegar ég var bú-
inn með þá bók var hefð-
bundna formið farið að toga
fast í mig.
Elsta sonnettan í bókinni
er frá 1991 og næstu ár komu
kannski ein eða tvær á ári.
En sumarið 1994 tók ég
ákvörðun um að setja saman
bók með sonnettum eingöngu
og þá fór þeim fjölgandi
smám saman. Flestar eru
þær frá ’95 og ’96 og fram til
vors 1997.
Sonnettuformið er þannig
að hugmyndin veröur að
vera nógu efnismikil til að
dugi í þessar fjórtán línur.
Áður en ég byrja að orða lín-
umar er ég nánast búinn að
ákveða hvað á að standa í
hverri. í raun og veru má
segja að ég geri uppköst að sonnettunum í
lausu máli áður en ég fer að orða þær í
bundnu máli. Yfirleitt læt ég hugmynd
liggja lengi hjá mér áður en ég geri meira
við hana - til að athuga hvort hún lifir.
Það er töluvert handverk í þessu ljóö-
formi. Sonnettan krefst ákveðinnar efnis-
byggingar og auk þess þróaði ég fljótlega
með mér ákveðna hugmynd um ljóðmálið.
Mig langaði til að yrkja á frekar hversdags-
legu máli, talmáli. Ég er hrifinn af opnum
ljóðum og mig langaði til að taka málfar
hins opna ljóðs og setja það inn í sonnettu-
formið, þannig að upphafningin myndi
ekki felast í tungumálinu heldur í forminu.
Það koma til dæmis hvergi fyrir viðlíking-
ar í þessari bók og ég nota myndhverfing-
Kristján Þóröur Hrafnsson .
ar afar sparlega. Ég nota beinar myndir og
orðaforða sem vísar til daglegs lífs, reyni
að nota sem fæst lýsingarorð en byggi ljóð-
in upp á myndum sem eru sóttar í raun-
veruleikann. Þau vísa beint í daglegan
reynsluheim íslendinga.”
- Hefurðu einhverja fyrirmynd að þess-
ari aðferð?
„Nei, eiginlega ekki. Ég les mikið af
skáldskap. Hef alla tíð lifað og hrærst í
bókum. Og ég hef fundið stök ljóð og ljóð-
línur hjá öðrum skáldum sem vísa i þessa
átt, en ftest skáldin sem ég dáist að eru svo
strax komin út í skáldlegt myndmál, lík-
ingar og myndhverfingar.
Mörg íslensk og erlend skáld gæti ég
nefnt sem hafa haft áhrif á mig, til dæmis
Stein Steinarr, Tómas Guð-
mundsson og Jacques
Prévert. Svo skal ég fúslega
játa að rokktextar og
popptextar hafa haft talsverð
áhrif á mig. Ég hef mikinn
áhuga á alþýðutónlist -
Cohen, Dylan, Lennon.“
- Hvað er erfíðast við að
yrkja sonnettuna?
„Eitt það erfiðasta við að
vera ljóðskáld er að koma sér
í það hugarástand þar sem
hugmyndirnar fæðast. Ná því
að hugurinn sé nægilega op-
inn og komist á flug. Maður
þarf að vissu leyti að geta lok-
að á heiminn og verið dálítið
einangraður.
En erfiðast við sonnettuna
er að ef maður breytir einu
atriði í línu eða erindi þá hef-
ur það áhrif á allt kvæðið.
Þetta er allt svo samtengt. í
fyrstu línunni þarftu að taka
tillit til allra hinna í erind-
inu. Hvert orð er öðrum háð
og hver ljóðlína er háð öðrum
línum.
Svo er það endirinn. Síð-
asta línuparið. Ég byrja alltaf
á því. Ef ég dett ekki niður á
snjallar lokalímn- þá er
grunnhugmyndin ekki not-
hæf.“
- Áttu eftirlætisljóð í bók-
inni?
„Það er erfitt að gera upp á
milli þeirra en ég held mikið
upp á sonnettuna sem bókin
dregur nafn sitt af, „Jóhann
vill öllum í húsinu vel“.
Fyrsta hugmyndin að henni
er mjög gömul og ég var lengi
með hana í smíðum. Mér
finnst hún eiginlega ramma
inn það sem má finna í öðr-
um ljóðum bókarinnar. Bókin
er mikið um mannleg sam-
skipti, afstöðu eins til annars, og Jóhann
er hugmynd um takmarkalausa velvild.
Hann skilur allt, gerir ekki upp á milli
fólks. Hann setur sig ekki í dómarasæti
yfir löngunum og þrám mannanna heldur
hugsar: Megi óskir ykkar rætast og sorgir
ykkar sefast. Hann hefur líka yfirskilvit-
lega stærð því hann veit allt um alla - þó
að hann vilji ekki að neinn viti það.
Hugmyndina fékk ég í New York þegar
ég var þar í námi fyrir mörgum árrnn, ein-
hvem daginn þegar ég var á gangi í mann-
mergðinni á 34. stræti, og ég hugsaði með
mér: Ef maöur gæti nú
vitað hvað allt þetta fólk
er að hugsa!“
DV-mynd GVA
Vísir að endurmati
Um haf innan eftir Helga Guðmunds-
son er víðfeðmt rit og að baki verulegar
rannsóknir. Þar er dregið saman mikið
efni um tengsl íslenskrar menningar á
miðöldum við önnur lönd í vestri, t.d. ír-
land, Skotland, England, Orkneyjar,
Grænland og jafnvel Færeyjar. Einna
mestur þáttur verksins lýtur að gelisk-
um tökuorðum í norrænum málum auk
nafna og örnefna. Þá er þar býsna ræki-
leg umfjöllun um það sem fram kemur í
íslenskum fornritum um Orkneyjar og
norræna menn þar. Hafa því efni ekki
verið gerð svo rækileg skil um langt
skeið.
Það sem er nýstárlegast við ritið er
rannsóknarefnið sjálft og nálgun Helga
við það. Helgi hugar að samhenginu í
byggð norrænna manna í Grænlandi,
Færeyjum og á Bretlandseyjum og dreg-
ur fram mikilvægi íslands sem miðju
þessa menningarsvæðis. Hann tengir
þetta viðskiptum, verslun og auðmynd-
un á þessu svæði og sækir rök bæði í
tungumálið og bókmenntirnar. Niður-
staðan er vísir að merkilegri kenningu
sem veröur eflaust til umræðu um hríð.
í ljósi þess hversu nýstárlegar og víð-
feðmar niðurstööur Helga eru kann að
þykja til baga hversu lítt hann hirðir um
að setja sér stað gagnvart öðrum fræði-
mönnum. Ekki er þannig sérstakur kafli
um fræðilega umræðu um viöfangsefnið.
Þó verður hér að hafa í huga að verkið
er feiknarmikið og kannski illskársti
kosturinn að sleppa umræðu af þessu
tagi. Sums staðar hefði hún þó ótvírætt
skýrt myndina.
Bókmenntir
Ármann Jakobsson
Þetta hvalkynjaða verk er ekki mjög
hart undir tönn þrátt fyrir mikið safn
dæma um hina og þessa þætti í sam-
skiptum íslendinga og annarra nor-
rænna eyþjóða í vestri enda er það skrif-
að á „mannamáli“, þ.e. íslensku sem all-
ir ættu að geta skilið. Á hinn bóginn
þykir mér verra hve höfundur er oft
gagnorður. Þó að verkið sé mikið að
vöxtum á hann til að staldra stutt við
einstök atriði en vinda sér síðan i annað
með orðum eins og „þá er að líta á ...‘í.
Stundum verður sundurleitnin þá held-
ur mikil.
En það er þó lofsvert hversu mörgu
eru gerð skil í einni bók. Þegar svo
margt hefur veriö tínt til hlýtur niður-
staðan að vera sú að
samband íslands og ann-
arra landa i N-Atlants-
hafi hafi verið verulegt
og skipt meira máli en
dregið hefur verið fram
hingað til. Helgi orðar
það svo: „Styrkustu
stoðir íslenzkrar fom-
menningar voru
kannske meðal eskimóa
í sundunum við Norður-
Grænland og Nörður-
Kanada og meðal lær-
dómsmanna í Angers í
Anjou í Frakklandi.“
(334)
Óhætt er að kalla rit
þetta stórvirki. Þar em
settar fram djarfar hug-
myndir og miklu efni
safnað saman þeim til stuðnings. Það má
mikið vera ef ekki fylgja í kjölfarið
spennandi vangaveltur og endurmat á
sambandi íslendinga og annarra vest-
rænna manna af norrænu bergi á mið-
öldum.
Helgi Guðmundsson. Um haf innan. Vest-
rænir menn og íslenzk menning á miðöld-
um. Háskólaútgáfan 1997.
Islensk málnefiid hefur gefið út ritið Islensk,
gjaldmiðlaheiti sem Baldur Jónsson prófessor tók
saman í samráði viö Anton Holt, myntfræöing í
Seðlabanka íslands, Ólaf Isleifsson hagfræðing og
Veturliða Óskarsson málfræðing.
í ritinu era fimm skrár: um heimkynni gjald-
miðla og heiti þeirra ásamt alþjóðlegum skamm-
stöfunum, um heiti gjaldmiðlanna í stafrófsröð,
um stofnheiti gjaldmiðla og heimkynni þeirra,
ensk-íslensk ríkjaskrá og ensk-íslensk gjaldmiðla-
skrá.
Þetta er fyrsta ritið í nýrri ritröð, „Smáritum Is-
lenskrar málnefndar".
Ljóð Hölderlins
Hannes Pétursson skáld hef-
ur þýtt nokkur kunnustu ljóða
þýska skáldsins Friedrichs
Hölderlins og gefið út í bók-
inni Lauf súlnanna. Hannes
ritar kynningarorð um
skáldið og aftanmáls era
þarfar skýringar við ljóð-
in og ábendingar um efni
þeirra.
Hölderlin var uppi
frá 1770 til 1843 og er
eitt af höfuðskáldum
Þjóðverja. Auk ijóða
skrifaði hann skáld-
söguna Hyperion. Hann var
sinnisveikur frá því snemma á fertugs-
aldri og skáldverk hans og átakanleg ævi hafa
mjög verið til umfjöllunar hjá skáldum og fræði-
mönnum á þessari öld, einkum ljóðin frá loka-
skeiði skáldskapar hans sem kennd eru við
„óbundið hljóðfall“. Ljóðin í Laufum súlnanna era
frá því skeiði. Þá reis list hans hæst áður en skáld-
ið hvarf inn í „þögn“, sinnisveikur í blóma lífsins.
Útgefandi bókarinnar er Haukm- Hannesson en
Bókaútgáfan Bjartur annast dreifingu.
Kammersveit Reykjavíkur
Á verkefnaskrá Kammersveitar Reykjavíkur á
24. starfsári hennar verða þrennir stórir tónleikar,
og þeir fyrstu á sunnudagskvöldið kl. 20.30 í Lista-
safni íslands. Þar verða blásarar sveitarinnar í
öndvegi og leika undir yfirskriftinni „Og ljúfir
söngvar hijóma" verk eftir Beethoven, Mozart og
Antonin Dvorak.
Jólatónleikar Kammersveitarinnar verða í Ás-
kirkju sunnudaginn 14. desember kl. 17. Þar verð-
ur leikin tónlist barokktímans - eftir Telemann,
Geminiani og J.S. Bach.
Lokatónleikar starfsársins í Reykjavík verða 1.
febrúar 1998 í Langholtskirkju undir yfirskriftinni
„um eilift, heilagt alveldi kærleikans“. Þeir eru
helgaðir einu þekktasta tónskáldi samtímans,
Arvo Part, sem er eistneskur en býr í Berlín. Hann
verður sjálfur viðstaddur tónleikana. Auk Kamm-
ersveitarinnar kemur Kór Menntaskólans við
Hamrahlíð fram undir stjórn Þorgerðar Ingólfs-
dóttur og Ingveldur Ýr Jónsdóttir syngur einsöng,
en Andreas Peer Káhler er stjórnandi tónleikanna.
Auk þessa stefnir sveitin á upptöku á ýmsum
verkum og tónleikaferðir innan lands og utan. Hún
mun meðal annars verða einn fulltrúa íslands á
Expo ’98 í Lissabon næsta sumar.
Kammersveit Reykjavíkur.
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir