Dagblaðið Vísir - DV - 14.01.1999, Blaðsíða 13

FIMMTUDAGUR 14. JANÚAR 1999
13
Ford og GM smíðuðu
hergögn fyrir Hitler
Svissneskir bank-
ar og sænsk stórfyr-
irtæki hafa sætt
þungum ámælum
fyrir ábatasöm við-
skipti sín við
Hitlers-Þýskaland á
árum heimsstyrjald-
arinnar síðari.
Þeirri ákærusögu er
ekki lokið: nú eru í
gangi rannsóknir í
Bandaríkjunum sem
beinast að umsvif-
um bandarísku
bílarisanna General
Motors og Fords í
Þýskalandi á sama
tima - og ættu að
sæta enn meiri tíð- ““““™“
indum þvi Sviss og
Svíþjóð áttu að heita hlutlaus ríki
í stríðinu en Bandaríkjamenn
voru i stríði við Hitler eins og all-
ir vita.
Einn rannsóknarmanna segir:
Þýska vígbúnaðarvélin gat komist
af án Sviss, Sviss var einkum
geymslustaður fyrir stolið fé, en
án Generala
Motors hefði hún
ekki getað ráðist
inn í Pólland.
Fyrir báöa
stríðsaðila
Talsmenn Ford
og General
Motors bera allt
af sér: þeir segj-
ast hafa þjónað
„vopnabúri lýð-
ræðisins" með
framleiðslu sinni
á skriðdrekum
og hertrukkum,
þeir segja að ekki
hafi verið unnt
að fylgjast með
starfsemi dóttur-
fyrirtækjanna í
Þýskalandi (þau
áttu 70% þýsks
bílaiðnaðar) og
neita því líka að í
Kjallarinn
Arni Bergmann
rithöfundur
aðalstöðvunum í
Bandaríkjunum hafi
menn vitað um notkun
nauðungarvinnuþræla
frá hemumdu löndun-
um í þýsku verksmiðj-
unum.
En gögn í þýskum
skjalasöfnum gefa
aðra mynd. Þau sýna
dæmi um að banda-
rískir forstjórar bæði
hjá GM og Ford hafi
fallist á að breyta
þýskum verksmiðjum
sínum til hergagna-
framleiðslu og það
gerðist á þeim tíma
þegar bílahringamir
enn þrjóskuðust við að
hlýða tilmælum
stjómar Roosevelts forseta um að
herða heima fyrir á framleiðslu í
þágu bandaríska hersins. Niður-
staðan er svo sú, að þegar banda-
rískir hermenn sótti fram gegn
herjum Hitlers í jeppum, tmkkum
og skiðdrekum frá Ford og GM þá
komust þeir að þvi sér til furðu að
óvinimir óku einnig um í farar-
tækjum frá Ford og Opel (sem GM
átti) - og flugu í flugvélum frá
Opel.
Forsagan var grimm samkeppni
milli GM og Ford um þýska bíla-
markaðinn á árum milli stríða -
árið 1974 komu þessi mál upp
aftur í tengslum við yfirheyrslur
á vegum Bandaríkjaþings um ein-
okunarstarfshætti í bílaiðnaði.
En GM og Ford hefur tekist að
gera sem minnst úr þessum mál-
um ogþagga þau niður.u
sem mælti með því að fyrirtækin
kæmu sér sem best við yfirvaldið.
Sjálfur var Hitler ákafur aðdáandi
bandarískra fjöldaframleiðsluað-
ferða og mat að auki Henry Ford
mikils, ekki síst vegna gyðingahat-
urs bílakóngsins. Hafði Hitler
mynd uppi af Ford á skrifstofu
sinni - og Ford tók við æðstu orðu
Henry Ford tekur við Stórkrossi þýska arnarins árið 1938.
sem Þriðja ríkið veitti útlending-
um árið 1938 - fjórum mánuðum
eftir að Hitler innlimaði Austur-
ríki.
Spyrjum ekki um þetta
Strax að loknu striði bar rann-
_____________, sóknanefnd á veg-
um bandaríska
hersins fram
ásakanir um að
hin þýsku útibú
bílarisanna hefðu
þjónað vopnabúri
Hitlers með „sam-
þykki“ höfuð-
stöðvanna. Og
árið 1974 komu
þessi mál upp aft-
ur í tengslum við
yfirheyrslur á vegum Bandarikja-
þings um einokunarstarfshætti í
bílaiðnaði. En GM og Ford hefur
tekist að gera sem minnst úr þess-
um málum og þagga þau niður.
Það er og líklegt að lítill pólitískur
vilji hafi verið fyrir því að taka til
bæna svo öfluga risa í bandarísku
efnahagslífi fyrir athæfi sem víð-
ast hvar mundi kennt við verstu
landráð. Eða hvað hefði orðið um
formúluna hátíðlegu: „Það sem er
gott fyrir General Motors er gott
fyrir Bandaríkin"?
Og svo eru það sjálfir möguleik-
amir á að rýna í staðreyndir
málsins. Það sem nú kemur upp
er sumpart í framhaldi af athug-
unum á vafasömu athæfi sviss-
neskra (já og bandarískra!) banka
á stríðsárunum, sumpart tengist
það því að ýmis opinber gögn em
ekki lengur ríkisleyndarmál. En
bæði Ford og General Motors hafa
neitað að verða við kröfum um að-
gang að þeirri eigin skjalsöfnum
frá stríðsárunum og virðast kom-
ast upp með það. í svokölluðu
upplýsingaþjóðfélagi vita menn
allt um drykkjusiði kvikmynda-
stjömu og kvennafar forseta - en
um leið og einhver nefnir orðið
viðskiptaleyndarmál slær grafar-
þögn á alla drótt.
Árni Bergmann
Almenn fræðirit loks styrkhæf
I miðjum jólaglaumi tilkynnti
Björn Bjamason menntamálaráð-
herra að ríkisstjómin hefði sam-
þykkt að stofna sérstakan launa-
sjóð fyrir höfunda fræðirita. Hér
er um geysilega réttarbót að ræða
sem kemur í höfn helsta baráttu-
máli Hagþenkis, félags höfunda
fræðirita og kennslugagna. Bjöm
tilkynnti ákvörðun ríkisstjórnar-
innar við hátíðlega afhendingu
fyrstu viðurkenninga úr nýstofn-
uðum Bókasafnssjóði höfunda sem
starfar samkvæmt lögum sem
„Með sívaxandi langskólamennt-
un landsmanna hefurþeim fjölgað
mjög sem hafa mikla þekkingu og
þjálfun í hinum ýmsu fræðigrein-
um án þess að þeirra bíði stöður
við rannsökna- og háskólastofn-
anir ríkisins...“
Björn sjálfur kom í gegnum þingið
árið 1997. Með þessum tveimur
sjóðum hafa möguleikar fræðirita-
höfunda til að njóta eðlilegrar
hlutdeildar í því opinbera fé sem
veitt er til bókagerðar og vísinda-
starfsemi í landinu stóraukist.
Sýnilegast aðstöðuleysi
Hagþenkir hefur lengi talað fyr-
ir því að fyllt yrði upp í þá gjá sem
verið hefur í styrkjakerfi ríkisins
milli þeirra sem semja skáldverk
og hinna sem vinna að gnmnrann-
sóknum. Á milli þessara tveggja
hópa starfa höfundar sem miðla og
taka saman ólikar rannsóknanið-
urstöður og setja þær fram með
aðgengilegum hætti fyrir almenna
lesendur.
Slíkir höfundar hafa ekki haft
möguleika til jafns við aðra á að
sækja um laun vegna höfundar-
verka sinna. Aðstöðuleysi þeirra
hefur síðan orðið til þess að allt of
lítið hefur verið skrifað af aðgengi-
legum fræði- og
yfirlitsritum á ís-
lensku, sé miðað
við aðrar þjóðir á
okkar menningar-
stigi. Hörmungar-
ástandið í þessum
málum hér á
landi varð sýni-
legast þegar reynt
var að sækja um
styrki til íslensku
alfræðiorðabókar-
innar á síðasta áratug. Þá kom í
ljós að hún flokkaðist hvorki undir
frumlegar grunnrannsóknir né
skáldskap - og gat því ekki notið
þeirra styrkja sem varið var til
rannsókna og bókaútgáfu í landinu.
Sjálfstæður sjóöur í vörslu
Rannsóknarráðs
Með núgildandi lögum um
Bókasafnssjóð höfunda var bæði
tekið miklu meira tillit en áður til
útlána bóka á þeim söfn-
um sem fýrst og fremst
eru helguð fræðiritum
og standa undir skóla-
kerfi landsins og til
þeirrar miklu hand-
bóka- og fræðitímarita-
notkunar sem er á öll-
um bókasöfnum en
mælist þó hvergi í
skráðum útlánum. Sá
sjóður hefur því lagað
stöðuna verulega. En nú
hefur verið bætt um bet-
ur með því að boða
stofnun sérstaks launa-
sjóðs sem er ætlað að
styrkja þá höfunda sem
skrifa almenn fræðirit
og handbækur eða ““““
semja fræðilegt efni til
birtingar á öðru formi.
Stjóm og starfsemi sjóðsins
verða með svipuðum hætti og
tíðkast hefur með launasjóði list-
greinanna nema hvað bókhalds-
umsjón og varðveisla mun heyra
undir Rannsóknarráð íslands.
Stefnt er að því að veita laun úr
hinum nýja sjóði fræðiritahöfunda
í fyrsta sinn á þessu ári. Starfsem-
in kemst þó varla á fastan grunn
fyrr en á því næsta og er þá ætlun-
in að veita sem svarar fimm árs-
launum, ýmist með launum til 6
mánaða eða heils árs.
Kemur til móts við frumkvæði
Með sívaxandi langskólamennt-
Kjallarinn
Gísli Sigurðsson
íslenskufræðingur
un landsmanna
hefur þeim fjölgað
mjög sem hafa
mikla þekkingu og
þjálfun í hinum
ýmsu fræðigrein-
um án þess að
þeirra bíði stöður
við rannsókna- og
háskólastofnanir
ríkisins eða vel
launuð störf í
einkavísindageir-
anum. Margt af
þessu fólki hefur
þó látið verulega
til sín taka með
bóka- og greina-
skrifum og hefur
hinn nýstofnaði fé-
lagsskapur Reykja-
víkurakademíunnar til dæmis orð-
ið vettvangur fyrir þau sem vilja
hasla sér völl á frjálsum akri vís-
inda og fræða.
Sérstakur launasjóður fræði-
ritahöfunda er einkum ætlaður
höfundum af þessu tagi en ekki
þeim sem þegar starfa á vísinda-
og rannsóknarstofnunum. Sjóður-
inn mætir því brýnni þörf og kem-
ur til móts við framtak þeirra sem
málið varðar. Þessi áfangi í hags-
munabaráttu fræðiritahöfunda er
því sérstakt gleðiefni og verður
vonandi til þess að við eignumst
þau almennu yfirlits- og fræðirit
sem okkur hefur svo lengi vantað.
Gísli Sigurðsson
Með og
á móti
Oryggismyndavélar og upptöku-
vélar í skólana?
Eiríkur Jónsson,
formaöur Kennara-
sambands íslands.
Tryggja öryggi
„Ef það er talið eðiilegt í þjóðfélaginu
að vakta mikilvæga staði með sjón-
varps- og upptökuvélum í öryggisskyni,
ekki síst til að tryggja öryggi borgar-
anna, þá finnst mér að skólinn eigi ekki
að vera nein undantekning. Viðhorf
fólks til þessara
tækja eru mismun-
andi en ég lít svo á
að þau séu ekki
njósnatæki heldur
öryggistæki. Ef ná-
vist þeirra kemur í
veg fyrir skemmd-
arverk og líkams-
meiðingar og trygg-
ir rétt þeirra riflega
90 prósenta nem-
enda sem vilja vera
í friði og nota skólann tO þess sem hann
er ætlaður þá tel ég að tækin eigi fylli-
lega rétt á sér í skólum. Eitt af því sem
fólk almennt og ekki síst foreldrar gagn-
rýna er það að böm þeirra séu höfð fyr-
ir rangri sök, til dæmis þegar einhver
atvik verða í skðlanum sem nauðsyn-
legt er að upplýsa. Við getum hugsað
okkur að í sliku tilfelli sé ákveöinn hóp
ur grunaður en allur hópurinn tekinn
fyrir og reynt að ná fram játningu eða
sakbendingu. Það þýðir að svo og svo
mörgum saklausum er haldið í herkví
en þeir þora ekki aö tjá sig að ótta við
einhverja félaga sína. Ef tæki af þessu
tagi verða tii þnss að hinn rétti aðili
finnst þá leysa þau aðra einstaklinga
undan ásökunum sem þeir eiga ekki
skilið að sitja undir. Fyrir stuttu var
keyrt á nýjan bíl fjölskyldunnar og
hann skemmdur upp á tugi þúsunda
króna. Sá sem það gerði stakk af. Við
kærðum atvikið til lögreglu en sjálfsagt
ræður algjör tilviljun því hvort málið
upplýsist nokkru sinni. Líklegast er að
það geri það ekki og við sitjum uppi
með skaðann. Það fyrsta sem lögreglan
spurði okkur þegar við kærðum atvikið
var það hvort við vissum til hvort
myndatökuvélar væra utan á húsunum
í kringum stæðið þar sem bíllinn var.
Þá spyr maður sjálfan sig: Er það glæp
ur hefðu myndavélar verið þar og leitt
til þess að sá sem tjóninu olli finnst? Ef
myndavélar gagnast til að upplýsa mál
í skólum ekki síður en annars staðar þá
sé ég ekkert neikvætt við þær.“
Óæskilegt
„Ástand það sem ríkt hefur í Haga-
skóla er auðvitað óþolandi fyrir alla sem
hlut eiga að máli. Það er lágmarkskrafa
að öryggi nemenda og kennara, jafnt og
annarra starfsmanna skólans, sé ekki
ógnað og þeir þurfi ekki að óttast að
verða fyrir meiðsl-
um. Friður til náms
og kennslu verður
auk þess að vera
tryggður. Aðeins ör-
fáir nemendur skól-
ans eiga sök á því
umsátursástandi
sem ríkt hefur og
raskað öllu skóla-
starfi. Við það verð-
ur auðvitað ekki
unað. Grunnskólinn
er samfélag nemenda, kennara og for-
eldra og auðvitað er æskilegast að þar
ríki það gagnkvæma traust og sú sam-
ábyrgð að ekki þurfi að beita úrræöum
eins og upptöku- og myndbandsvélum til
aö tryggja öryggi nemenda og koma í veg
fyrir þjófnað og eignaspjöll. Ég lít á það
sem neyðarúrræði að koma upp búnaði
íar sem fylgst er með börnum í skóla en
aðstæður géta þó verið slíkar að það sé
réttlætanlegt, Þar sem slíkum búnaði
hefur verið komið upp utanhúss er hann
hugsaður fyrst og fremst í forvamaskyni
til að komá í veg fyrir skemmdir á skóla-
húsnæði, svo og til að upplýsa hverjir
eigi hlut að máli þegar skemmdarverk
eru unnin. Á meðan ekki er upplýst
hverjir eigi sök, hvort sem um er að
ræða skemmdarverk eða ofbeldisbrot, þá
liggja allir undir grun sem auk annars
grefur undan trausti og ekki verður beitt
)eim stuðningsúrræðum sem skólinn
íefur yfir að ráða gagnvart þeim sem
>urfa á aðstoð að halda." -SÁ
Jónína Bjartmarz,
formaður Samtak-
anna Heimlli og
skóli.