Dagblaðið Vísir - DV - 23.02.1999, Blaðsíða 11

ÞRIÐJUDAGUR 23. FEBRUAR 1999
menning
11
í tölu spámanna
- í tilefni íslensku bókmenntaverðlaunanna
I frægu viðtali sem Jón Óskar tók
við Stein Steinarr árið 1955 i tilefni af
útkomu Ljóða ungra skálda sagði
hann m.a. um Thor Vilhjálmsson:
„Uui Thor Vilhjálmsson þori ég lítið
að segja. Hann er fullur af skáldlegum
belgingi eins og ungum mönnum er
tamt. Það kæmi mér að vísu ekki alls
kostar á óvart að hann yrði einhvem
tíma í framtíðinni talinn til spámann-
anna, en eins og nú standa sakir finnst
mér alvara hans dálítið innantóm og
allt að því brosleg á stundum."
Þrátt fyrir vamaglann era þetta
nokkuð harkaleg orð, en þó má greina
í þeim forspá um ýmislegt sem hefur
einkennt feril Thors síðan og viðhorf
til verka hans. Líklega hefur enginn
íslenskur rithöfundur á öldinni haft
til að bera jafnmikinn og sérstæðan
listrænan metnað og Thor Vilhjálms-
son og metnaður hans lá oft ansi langt
frá alfaraleið.
Árið 1955 hafði Thor gefíð út tvö
söfn stuttra þátta og sagna sem vom
ólík öllu sem áður hafði sést í íslensk-
um bókmenntum. Þetta voru ljóðræn-
ar og oft abstrakt hugleiðingar og
svipmyndir með tilvistarlegum undir-
tóni. Ein slík bók bættist við árið 1957,
Andlit í spegli dropans, en í 11 ár eftir
það kom ekkert skáldskaparkyns frá
Thor. Þess í stað birtust ferðaþættir og
greinar á sviði menningarbaráttu,
hárheittar og kynngimagnaðri i stil og
orðfæri en menn áttu að venjast.
Asmundur og Sturla
Árið 1968 kom fyrsta skáldsaga
Thors út, Fljótt fljótt sagði fuglinn, og
allan áttunda áratuginn rak hvert Thor Vilhjálmsson.
stórvirkið annað, Óp bjöllunnar (1970),
Mánasigð (1976), Turnleikhúsið (1979) ________
og - af nokkuð öðru tagi - Folda (1972). í þess-
um verkum birtust einkenni Thors sem skálds
fullmótuð og sterk: Djúp alvara og átök við
hinstu rök mannlegrar tilvistar, einsemdar og
ástríðna. Þar er lýst fjölskrúðugu mannlífi og
menningu í suðupotti eftirstríðsáranna í Evr-
ópu, áreiti nýrra hugmjmda í listum, pólitík og
lífsstíl. Sameiginlegt einkenni þeirra er marg-
röddunin og fjölbreytnin, hverja þessara sagna
byggja margvíslegar raddir og ótal víddir sem
fléttast saman í háleitum stíl og ómstríðum.
Merkustu skáldsögur Thors frá síðasta ára-
tugnum eða svo, Grámosinn glóir og Morgun-
þula í stráum, byggja báðar á sögulegum at-
burðum, en þær eiga fleira sameiginlegt þegar
að er gáð. í stað margbreytileikans verður hér
eitt þema allsráðandi og tengir í raun saman
þessar tvær sögur. í Morgunþulu í stráum era
spunnin áfram ýmis stef sem hera Grámosann
uppi. Jafnvel má segja að saga Sturlu sé boðuð
í Grámosanum, Ásmundur skáld veltir örlög-
um hans fyrir sér og á einum stað stendur:
arra standa til vegna djúpstæðs
klofnings í sálarlífinu. Og hér má
halda áfram að tengja við verk
Thors allt aftur til þeirra fyrstu.
Hinn klofni maður, hin sundraða
sjálfsvera. Þetta er klassískur
módernismi, eins þversagnakennt
og það kann að hljóma, en ferill
Thors rúmar miklar andstæður.
Hann er okkar alþjóðlegasti höfund-
ur, en þó um leið rammþjóðlegur -
jafn rómantískur og hann er róttæk-
ur.
Stíll Thors er það höfundarein-
kermi hans sem allir hrósa, og löngu
áður en hann náði þeirri almanna-
hylli sem hann nú nýtur voru allir
sammála um stílsnilld hans. „En erf-
iður er hann“, var sú einkunn sem
ávallt fylgdi hrósinu. Og þyngd ein-
kennir vissulega stíl Thors, ef menn
kjósa að hafa slíka mælikvarða. En
þessi þyngd er ekki fráhrindandi,
heldur er textinn ágengm-, frekur á
athygli manns og einbeitingu, og
jafnvel þannig að hljómfall hans legg-
ur undir sig lesandann drjúga stund
á eftir. Texti hans lætur mann ekki í
friði, heldur fylgir manni eftir lengi
og setningar skjóta upp kollinum í
vitundinni jafnvel löngu seinna. Und-
irritaður hefur meira að segja orðið
fyrir því að dreyma í óreglulegu og
striðu hljómfalli setninga Thors ef
honum verður á að lesa í verkum
hans of nálægt háttatíma.
Tæpri hálfri öld eftir viðtalið við
Stein Steinarr er enginn vafi á því
að Thor er i fremstu röð spámann-
anna, alvara hans og það sem Steini
þótti belgingur
DV-mynd E.OI.
Bókmenntir
Jón Yngvi Jóhannsson
„Atti þá þjóðin ekkert saman nema eymdina og
afturgöngumar? Fornsögurnar jú. En var það
nema hetjurnar, hillingamar? Ekki var það
Sturla Sighvatsson; hann hugsaði sér: næst
þegar við feðgar hittumst ætla ég að spyrja
hann karl föður minn hvort Sturla Sighvatsson
sem ætlaði að eignast ísland allt, var hann
asni? Að drepa ekki Gissur þegar hann gat?
Hvar bilaði Sturla sem konungsefni? í göng-
unni til Róms?“
Hér er strax boðað meginviðfangsefni Morg-
unþulunnar, og það sem tengir þá saman, Ás-
mund skáld og Sturlu Sighvatsson. Báðir eru
klofnir menn, menn sem ekki ná að risa til
þeirra metorða sem hugur þeirra og spár ann-
var í raun vis-
ir að þeirri
stíldirfsku og
listræna metnaði sem
hafa skilað honum á tind-
inn. Thor hefur aldrei
misst sjónar á markmið-
um sínum, hversu Sarlæg
og langsótt sem þau virt-
ust öðram. Þótt fáir efist
nú um þann virðingarsess sem Thor skipar er
okkur hollt að hugsa til þess að fáir höfundar
hafa mætt jafn miklu fálæti og jafnvel fordóm-
um á ferlinum. Sú staða sem hann nú skipar
hefur reynst honum torsótt og því er enn meiri
ástæða til þess að samgleðjast honum og þjóð-
inni með það að hann skuli loks hafa hlotið
verðskuldaða viðurkenningu.
í umfjöllun hér á síöunni um Thnr Vilhjálmsson og
Hörö Ágústsson í tilefni þess aö þeir hlutu báöir ís-
lensku bókmenntaverölaunin í ár var þess getiö aö þeir
heföu setió saman í stjórn tímaritsins Birtings ásamt
stofnanda þess, Einari Braga. Þvl er viö aö bœta aó
meö þeim sat í stjórn Birtings skáldið Jón Óskar.
Danskt og dásamlegt
Tríóið Kind of Jazz: Kitlaði líka þjóðernisgenið.
I síðustu viku var danska
djasstríóið Kind of Jazz í tón-
leikafór um ísland - lék á Akur-
eyri, í Hverageröi og svo síðast
hér í Reykjavík, hjá djassklúbbn-
um Múlanum á Sóloni íslandusi
á sunnudagskvöldið. Tríóið er
skipað píanistanum og tónhöf-
undinum Niels Raae, hassaleikar-
anum Ole Rasmussen og trommu-
leikaranum Mikkel Find. Tveir
þeir fyrrnefndu komu fyrst hing-
að til lands áriö 1987 en þá um
sumarið ferðuðust þeir saman
vítt og breitt um ísland og spil-
uðu hér og þar. Ole hefur komið
hingað þrisvar síðan, nú síðast í
fyrra þegar hann lék með sam-
norrænum kvintett Björns
Thoroddsens.
Uppistaðan í efnisskrá tríósins
eru lög eftir pianistann Niels
Raae en auk þess fljóta með
standardar og norræn þjóðlög. Á
Múlanum á sunnudagskvöldið
hófst dagskráin á hinu gamal-
kunna „My Funny Valentine" og
siðan tóku við lög eftir Niels. Það
kitlaði svo þjóðemisgenið í okk-
im áheyrendum þegar „Ég beið þín lengi,
lengi“ hljómaði um salinn. Tvö önnur íslensk
lög voru á dagskránni: „Sofðu unga ástin mín“
og „Móðir mín í kví, kví“.
Djass
Ársæll Másson
Niels er prýðilegur lagahöfundur og mörg
laga hans sem þeir fluttu vora verulega góð,
hvert með sinu móti. Má þar t.d. nefna
„Morkef', „Zimmermann" og „Jean-Baptiste“.
Píanóleikur hans var hestur í miðlungshröðu
tempói og hægar og náðist þá upp verulega
góð sveifla. En skrautijöður tríósins í hljóð-
færaleik er bassistinn, Ole Rasmussen, sem er
einstaklega léttleikandi auk þess að hafa ágæt-
an og massífan tón og yljaði hann áheyrendum
með mörgum skemmtilegum tilþrifum. Mikkel
Find er einnig góður trommuleikari og tríóið
er sem heild mjög danskt, léttleikandi og el-
egant í spilamennsku sinni. Hvort sem það var
samba, fönk eða annaö sem leikið var á Múl-
anum þá var létt og áreynslulaust yfirbragð á
flutningnum - danskt og dásamlegt.
Dou-de-mano
Á Háskólatónleikum í Norræna hús-
inu kl. 12.30 á morgun leikur gítardúett-
inn Dou-de-mano sem skipaður er gítar-
leikuranum Hinriki Bjamasyni og Rún-
ari Þórissyni. Tónleikamir era um hálf-
timi að lengd og þar verður flutt suður-
amerísk tónlist, verk eftir Astor Pi-
azzolla og Leo Brouwe.
Handhöfum stúdentaskírteina er boð-
inn ókeypis aðgangur en fyrir aðra er
aðgangseyrir 400 kr.
Ljóð unga fólksins
Nú er hafln ljóðasamkeppni almenn-
ingsbókasafna og Máls og menningar og
ber hún yfirskriftina Ljóð unga fólksins.
Þátttakendum er skipt í tvo hópa, 9-12
ára og 13-16 ára. Þöll, samstarfshópur
um bamastarf á íslenskum bókasöfhum,
sér um framgang keppninnar. Skila-
frestur er til 1. mars og verðlaunaaf-
hending fer fram þann 22. apríl á sum-
argleði Bama og bóka, íslandsdeildar
IBBY-samtakanna. Úrval ljóðanna verö-
ur síðan gefið út á bók.
Þátttakendur mega senda inn eitt til
þrjú ljóð sem þeir eiga eða semja sér-
staklega fyrir keppnina. Dómnefnd
skipa: Iðunn Steinsdóttir, rithöfundur
og formaður nefndarinnar, Jón Kalman
rithöfundur, Hildur Hermóðsdóttir, rit-
stjóri hjá Máli og menningu, og Kristín
Birgisdóttir og Kristín Viðarsdóttir frá
Þöll.
I fyrra héldu almenningsbókasöfhin
smásagna- og ljóðasamkeppni og bárast
þá á annað þúsund ritverka. Úrval úr
þeim var gefið út í þremur stóram og
afar skemmtilegum heftum sem sýna að
ungir íslendingar hafa bæði áhuga á
skáldskap og hæfileika til að iðka hann.
Maður og menning
í bókinni Maður og menning eftir
Harald Ólafsson, prófessor í mannfræði
við Háskóla íslands, er fjallað um skiln-
ing og skýringar á eðli manns og menn-
ingar frá sjónarhorni
mannfræðinnar og rakin
þróun helstu hugmynda
um manninn frá tíma upp-
lýsingastefnunnar til nú-
tímans. En mannfræðin
„stökk ekki alsköpuð út úr
höfði nokkurra fræði-
manna á nítjándu öld,“
segir Haraldur í inngangi.
„Grundvöllur hennar var
lagður í verkum heimspekinga og vís-
indamanna á þeim tíma þegar skil milli
vísindagreina vora óglögg og heimspek-
ingar og vísindamenn kynntu sér allt
það sem þá var helst vitað
um eðli hluta og fyrir-
bæra. Heimspeki og vís-
indi vora nátengd enda
litu vísindamenn svo á
að hlutverk þeirra
væri að finna skýring-
ar á öllum fyrirbær-
um náttúrunnar og
mannlífsins." I
Haraldur setur
hugmyndir mannfræð-
innar í samhengi við almenna hug'
myndasögu þjóðfélagsfræða og líffræða
og fer sinar eigin leiðir í túlkun klass-
ískra fræðiverka á þessu sviði. Viö-
fangsefhi hans era ótrúlega fiölbreytt,
frá göldram, trú og töfrum til verald-
legrar skynsemishyggju, frá fábrotnum
siðum frummannsins til flókins nútíma-
legs þjóðskipulags.
Félagsvísindastofnun Háskóla íslands
gefur bókina út en Háskólaútgáfan
dreifir henni.
Resnais hjá Alliance
Annað kvöld kl. 21 verður kvikmynd-
in On connait la chanson eftir Alain
Resnais sýnd í Kvikmyndaklúbbi Alli-
ance Frangaise, Austurstræti 3. Myndin
hlaut 7 „Césara“, aðalkvikmyndaverð-
launin frönsku, og varð þar að auki
geysilega vinsæl meðal áhorfenda.
Resnais er öllum kvikmyndaáhuga-
mönnum vel kunnur; meðal fyrri frægð-
arverka hans má nefna Hiroshima mon
amour og L’année derniére á Marien-
bad. Aðgangur er ókeypis og öllum op-
inn en myndin er ótextuð.
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir