Dagblaðið Vísir - DV - 25.08.1999, Blaðsíða 12

12
enning
MIÐVIKUDAGUR 25. ÁGÚST 1999 DV
/
íma og Otíma
Alveg óvart fórum við strax að tala um tím-
ann, Jaroslaw Kozlowski myndlistarmaður og
undirritaður þegar við hittumst yfir kaffibolla á
Sóloni íslandus um daginn. Þangað vorum við
komnir til að spjalla um þátttöku hans i FIRMA
‘99, sýningarverkefhi Myndhöggvarafélagsins.
Kozlowski hafði nefnilega litinn tíma til ráðstöf-
unar og undirritaður var seinn fyrir. Og ástæð-
an fyrir því að Kozlowski var tímabundinn var
að hann var að biða eftir sendingu frá Svíþjóð af
klukkum sem ganga afturábak. Merkilegt nokk
fyrirfinnast engar slikar klukkur hér á landi...
Og tíminn var að hlaupa frá listamanninum þar
sem sýningin átti að hefjast eftir þrjá daga.
Allur þessi vandræðagangur út af tímanum
var þó einhvem veginn við hæfi, eins og
ýmsum afbrigðum konsept- og Flúxuslistar.
Hann sýndi meira að segja verk eftir aðstand-
endur Suðurgötu 7 og kann Friðrik Þór Frið-
riksson, einn Suðurgötumanna, að segja
skemmtilegar sögur af dvöl sinni í Poznan í
þann mund sem herlög voru að bresta á í Pól-
landi. Kozlowski er sjáifum skemmt yfir þvi að
gamla Suöurgötuhúsið skuli nú vera orðið hluti
af umhverfisverki hans í Árbæ.
Meðan Kozlowski rak þetta gallerí háði hann
marga hOdi við þursana i alræðiskerfmu, varð
stundum að smygla verkum inn og út úr land-
inu, auk þess sem bókverk eftir hann voru gerð
upptæk af ritskoðurum. í Póllandi hefur ofsókn-
arkenndin sannarlega verið háþróuð þvi bók-
verk Kozlowskis innihalda mestmegnis heim-
stæður eru eiginlega mitt sérstaka áhugamál.
Sérstaklega sú þverstæða að við erum alltaf að
reyna að finna einhverja lógíska umgjörð utan
um allt sem er þegar mikfivægi þess liggur
kannski í þvi að það bara er og verður ekki fært
í annan .búning.“
Kozlowski hefur einnig látið sig varða þver-
stæðumar sem innbyggðar eru í myndlistina,
t,d, í hugmyndina um óskorað frelsi listamanns-
ins, um gildi listarinnar og frumleikann í henni.
„Ég er orðinn óskaplega þreyttur á því hvem-
ig orð eins og „listamaður" og „listsköpun" era
notuð hversdagslega, þegar ljóst er að næstum
hver maður leggur sinn eigin skilning í þau. Við
Jeff Koons tölum báðir um „listsköpun" en hvað
framkvæmdina snertir gætum við verið frá sitt
DV-mynd Teitur
Jaroslav Kozlowski. „Þverstæður eru mitt áhugamál.
Kozlowski viðurkenndi fúslega og brosmildur
því um langt skeið hefur tíminn verið eitt helsta
viðfangsefni hans, persónulegur tími, sögulegur
tími, afstæður og „absólútt" timi og tengsl tíma
og rýmis.
Árið 1993 lét Kozlowski senda sér hundruð
klukkna alls staðar að úr heiminum og gekk sér-
hver þeirra á „staðartima". Þessum klukkum
kom hann fyrir í afmörkuðu umhverfi þar sem
þær tifuðu hver með sínum hljóm; útkoman
varð ástand sem líkja má við tímalausa tónlist-
aruppákomu.
Þarf því engan að undra að tíminn skuli
einnig vera til umfjöllunar í verki hans í Árbæj-
arsafni sem er framlag hans til FIRMA ‘99. Þar
setur hann upp 24 veggklukkur á 12 bæjum í
safninu og sýnir hver klukka sinn tíma. Tólf
þeirra ganga áfram en hinar tólf aftur á bak. Og
afturábakklukkumar vantar, eins og áður er
getið.
„Við þetta skapast tímabelti milli líðandi og
liðinnar stundar," segir Kozlowski. „Safngestur-
inn verður að gera upp hug sinn til þess sem
„er“ og þess sem „var“. Og vonandi gerir hann
sér einnig grein fyrir í hve marga ólíka farvegi
sagan hefði getað þróast fyrir einskæra tilviljun,
lítið atvik, fýrir það sem nefna mætti „íhlutun
einstaklingsins". Hér á við það sem Wittgen-
stein sagði, nefnilega að „hvað eina sem við get-
um lýst gæti verið annað en það er“.
Þjóðsagnapersóna
Kozlowski er einn af frumkvöðlum konsept-
listar í Póllandi og raunar nokkurs konar þjóð-
sagnapersóna í listaheiminum þar. í áraraðir
rak hann eitt helsta framúrstefhugallerí í land-
inu, Akumulatory 2, i Poznan meira og minna
upp á sitt einsdæmi og efndi þar til sýninga á
spekilegar pælingar í formi bókstafa og persónu-
legra rúmfræðiútreikninga.
„Þeir héldu kannski að ég væri með duldar
vísanir til viðkvæmra pólitískra ágreinings-
mála,“ segir Kozlowski og hlær að öllu saman.
Viðurkennir þó að róðurinn hafi stundum verið
erfiður. Er hann þá ekki auðveldari í dag?
„Kannski ekki auðveldari, en alltént öðravísi.
Nú er pólitíkin ekki lengur grýlan, heldur mark-
aðshyggjan. Ég get nefht þér eitt dæmi. í nítján
ár tókst mér að skrimta undir harðstjóm og
setja upp u.þ.b. 250 listsýningar. Um leið og far-
ið var að markaðsvæða, stórhækkaöi allur
kostnaður, pappir, símagjöld, allur fiárinn,
þannig að ég hafði ekki lengur efni á að reka
galleríið. Síðan hef ég mestmegnis unnið fyrir
mér með kennslu hér og þar.“
Þörf íyrir ný hugtök
Kozlowski er hugsi um stund. Bendir síðan út
á Bankastræti.
„Það er svo mikO sjónmengun að markaðs-
hyggjunni. Hér era auðvitað auglýsingar og
veggspjöld á strjáli, en í flestum borgum Pól-
lands er búið að útbia nánast hveija götu með
auglýsingaskiltum, þar era allir að reyna að
selja og græða.“
Undirritaður spyr um viðgang konseptlistar-
innar; er hún enn marktækt afl á alþjóðlegum
sjónlistavettvangi?
„Konseptið - hugmyndalistin - er enn mikil-
vægt fyrirbæri. En það er kannski víðtækara,
umfangsmeira en fyrrum. Nú tekur það ekki
einasta til tungumálsins heldur einnig tO hluta.
Hlutimir verða eins konar staðgenglar hug-
myndarinnar. Konseptið nýtist sjálfum mér
a.m.k. ennþá tO könnunar á aOs kyns þverstæð-
um í hugsunum okkar og breytni. Þessar þver-
hvorri plánetunni. Kannski við þurfum að finna
upp ný hugtök."
Á móti opinberum listaverkum
Hann nefnir eitt lítið dæmi um þverstæðu í
myndlistarlegum þankagangi sem hann segir
vera á mörkum hins fáránlega.
„í Holiandi fer myndlistarkennsla m.a. fram í
fangelsum. Hugsaðu þér, það er verið að kenna
innOokuðu fólki að tjá sig sem væri það frjálst!
Kannski er það ámóta fáránlegt að það skuli
aOtaf verið að troða myndlist upp á fijálst fólk í
formi svokaOaðra „opinberra listaverka“.“
Kozlowski er sem sagt á móti því að hafa
myndlist annars staðar en i umhverfi sem er
sérstaklega ætlað henni.
„Ég vO að fólk hafi sjáOsvald um það hvort
það viO skoða myndlist eða ekkj, að það geri sér
sérstaka ferð í gaderí, söfn eða skúlptúrgarða td
þess ama. Það á ekki að þurfa að umgangast
listaverk sem það hefur ekki beðið um. TO dæm-
is var ég hjartanlega sammála fólkinu í New
York sem vOdi ekki hafa risastóra jámplötuna
hans Richards Serra á torginu hjá sér. Enginn
spurði það álits.“
Kozlowski er því afar feginn að hafa fengið
Árbæjarsafn sem starfsvettvang, segir að senni-
lega hefði hann hætt við að koma hefði hann
verið beðinn að sefia upp verk á almannafæri.
Og boðskapur hans til kodeganna? Listamaður-
inn brosir út undir eyra.
„Stattu utan við hreyfingar og hugmynda-
fræði og gerðu út á prívatheim þinn og meinlok-
ur - þitt eigið tímaskyn. Þannig áttu meiri
möguleika en eda tO að öðlast listrænt frelsi
sem stendur undir nafni“
-AI
JÓN LEIí'S
„Alvöru tónlist" eftir
Jón Leifs
Sænska BlS-útgáfufyrirtækið stendur að út-
gáfu tónverka Jóns Leifs með miklum sóma. Fyr-
ir skömmu sendi fyrirtækið frá sér geislaplötu
með blönduðum tónverkum eftir Jón, þar sem
era meðal annars Hekla, Minni íslands, Hinsta
kveöja, Galdra-Lofts-
svítan og fleiri verk.
EjaOað var um plötuna
hér á menningarsíð-
unni á mánudaginn.
BIS kynnir plötuna í
sérstöku dreifiriti sínu,
en ef tO vid ekki á al-
veg réttum forsendum.
í dreOiritinu segir:
,Hekla er sennOega há-
værasta hljómsveitarverk sem hljóðritað hefur
verið en þar kemur við sögu fúdskipuð hljóm-
sveit með 19 ásláttarhljóðfæraleOíurum sem
leika á steina, steöja, akkeriskeðjur, byssur og
ýmislegt fleira. En í verkinu er líka aó finna al-
vöru tónlist,“ (leturbreyting menn.síöu).
fvíft
ÍCEXAM> SYSlI'HOírk’ ORCHESTRA
KN SHAÖ
IFrændur syngja saman
Það er sennOega ekki algengt, hvorki í ís-
lenskri né erlendri tónlist, að náfrændur séu
syngjandi óperatónlist á sama tima, hvað þá í
sama óperuhúsi. Þetta gerðist einmitt í því nafn-
togaða óperu-
húsi, Theater an
der Wien, i Vín-
arborg fyrir
skömmu, þegár
bræðrasynirnir
Guntiar Guð-
bjömsson og Kol-
beinn Jón Ketils-
son ( á góðri
stund hér á
mynd) sungu þar
hlutverk í sitt
gj hvorri uppfærslunni um sama leyti, Kolbeinn í
: Faust eftir Luis Spohr og Gunnar í Vínarblóói
: eftir Jóhann Strauss. Og það sem meira er, báð-
1 ir sungu þeir og léku greifa, Kolbeinn Graf Hugo
: og Gunnar Graf Zedlau. Fyrir tOvOjun deOdu
þeir frændur einnig búningsherbergi meðan á
■ þessu stóð.
Hitlerslist og austur-þýsk list
í Weimar í Þýskalandi stendur nú yfir sýning
sem vakið hefur feOmarlega athygli. Á henni eru
100 málverk úr einkasafni Hitlers (á mynd), sem
gefa tO kynna hvaða augum hann leit mj'ndlist-
ina og hlutverk hennar í þúsundáraríki sínu.
Þama er mestmegnis um að ræða lofgjörðir tO
stæltra stríðsmanna og auðmjúkra draumadísa.
Expressjónismi og önnur tilraunastarfsemi er
víðs fiarri, enda var það úrkynjuð myndlist og
j óæskOeg að mati Hitlers. „Þetta er ömurlegasta
samsafn listaverka sem ég hef nokkum timann
þmft að hengja upp,“ segir sýningarstjórinn,
Achim Preiss. „En mestur hluti þeirra hefur ekki
verið sýndur í Þýskalandi frá 1945 og þau veita
okkur ómetanlega innsýn í þankagang nasista.“
Em og sér hefur þessi síming á safni Hitlers
ekki komið Þjóðveijum úr jafnvægi, sem bendir
tO þess að þeir
séu loksins
reiðubúnir að
horfast í augu
við fortíð sína.
Hins vegar era
margir afar
ósáttir við að
Preiss skuli
tefla . saman
verkum Hitlers
og listaverkum
sem gerð vora
í Austur-Þýskalandi á tímum kommúnistastjóm-
arinnar. Listamenn sem störfuðu í Austur-Þýska-
landi segja ótrúlega bíræfni af Preiss, sem er
Vestur-Þjóðveiji, að sefia samasemmerki milli
nasistalistar og austur-þýskrar listar - og þar
með einnig milli þessara tveggja þjóðfélaga. Að
vísu er margt líkt með verkamönnunum sem
hyOtir era í málverkum HitlertímabOsins og al-
þýðuhefiunum sem koma fyrir í áróðursmálverk-
um austur-þýskra. En ekki virðist gerður grem-
armunur á skiþulegri kúguninni í menningar-
málum sem viðgekkst í Þýskalandi á tímum nas-
ista og fremur tOvOjunarkenndum tOraunum
austur-þýskra mennhigaryfirvalda tO að leggja
listamönnum linuna.
Enda er austur-þýska myndlistin langtum fiöl-
breyttari en myndlist Hitlers, auk þess sem aust-
ur-þýskir listamenn virðast iðulega hafa komist
upp með þjóðfélagslega gagnrýni sem þeir hefðu
þurft að gjalda fyrir með Ofi sínu á Hitlerstíman-
um.
Umsjón
Aðalsteinn Ingólfssnn