Dagblaðið Vísir - DV - 24.11.2000, Blaðsíða 15

14
FÖSTUDAGUR 24. NÓVEMBER 2000
FÖSTUDAGUR 24. NÓVEMBER 2000
19
Útgáfufélag: Frjáls fjölmiölun hf.
Stjórnarformaöur og útgáfustjórí: Sveínn R. Eyjólfsson
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: Eyjólfur Svelnsson
Ritstjórar: Jónas Kristjánsson og Óli Björn Kárason
Aöstoöarritstjóri: Jónas Haraldsson
Auglýsingastjóri: Páll Þorsteinsson
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiösla, áskrift:
Þverholti 11,105 Rvík, síml: 550 5000
Fax: Auglýsingar: 550 5727 - Ritstjórn: 550 5020 - Aörar deildir: 550 5999
Græn númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíöa: http://www.skyrr.is/dv/
Vfsir, netútgáfa Frjálsrar flölmiölunar: http://www.visir.is
Ritstjórn: dvritst@>ff.is - Auglýsingar: auglysingar@>ff.is. - Dreifing: dvdreif@ff.is
Akureyri: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaöam.: 462 6613, fax: 4611605
Setning og umbrot: Frjáls fjölmiölun hf.
Filmu- og plótugerð: isafoldarprensmlöja hf. Prentun: Árvakur hf.
Áskriftarverö á mánuöí 1950 kr. m. vsk. Lausasöluverö 180 kr. m. vsk., Helgarblaö 250 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aösent efni blaösins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
DV greiðir ekki viðmælendum fyrir viötöl viö þá eöa fyrir myndbirtingar af þeim.
Óheillaþróun
Málefni unglinga hafa eðlilega verið í brennildepli að
undanfómu vegna verkfalls framhaldsskólakennara. Hin
harkalega kjaradeila kennara og samninganefndar ríkis-
ins bitnar harðast á þeim. Nám þeirra fellur að mestu nið-
ur og haustönn er að ónýtast enda hefur verkfallið staðið
á þriðju viku og lausn er engu nær en á upphafsdegi verk-
fallsins. Staðan leiðir óhjáhvæmilega til þess að hluti ung-
linga flosnar úr námi. Margir em þegar komnir í vinnu
og aðrir að leita sér að einhverju að gera. Hætt er við að
þeir sem fara út á vinnumarkaðinn við þessar aðstæður
ílendist þar.
Líklegt er að unglingar nú séu viðkvæmari fyrir rösk-
un sem þessari en áður var. Hið harða neyslusamfélag nú-
tímans hefur ekki hvað síst sett mark sitt á þennan ald-
urshóp. Kröfurnar eru harðar og flestir þurfa að spila
með. Kynslóðaskiptin eru greinileg. Sé litið aftur til þess
tíma er foreldrar unglinganna nú vom á sama aldri var
allt annað upp á teningnum. Menn höfðu úr minna að
spila en vom um leið nægjusamari. Samkeppnin var ekki
jafn hastarleg. Þá heyrði til undantekninga ef unglingar
unnu með framhaldsskólanámi. Nú er það fremur regla.
Velmegun hefur aukist undanfarin ár og unglingarnir
vilja sinn skerf af kökunni. Þeim hluta ná þeir ekki endi-
lega með því að leita til foreldra sinna heldur vinna sjálf-
ir fyrir aukinni eign og neyslu. Það er ekki nýtt hér á
landi að unglingar byrji snemma að vinna en áður var
einkum um sumarvinnu að ræða. Nú er hið algenga að
auk sumarvinnunnar haldi nemendur hlutastarfi með-
fram skólavist að vetri. Þetta telja þeir nauðsynlegt til
þess að standa undir þörfum sínum, eign og rekstri far-
síma, kaupum á öflugum hljómflutningstækjum, fatakaup-
um, heimsóknum á skemmtistaði og kaffihús, utanlands-
ferðum og síðast en ekki síst kaupum og rekstri á bíl. Yf-
irfull bílastæði framhaldsskólanna voru augljós sönnun
þessa, fyrir verkfall vel að merkja.
Þessi stífa og almenna vinna nemenda með framhalds-
skólanámi er óheiUaþróun. Óhjákvæmilegt er að hún
komi niður á náminu. Unglingamir vinna á kvöldin og
um helgar og koma því þreyttir í skóla að morgni sem og
í upphafi skólaviku. Sláandi var könnun Vinnueftirlitsins
á vinnutíma barna og unglinga á skyndibitastöðum í
Reykjavík og á Akureyri en hún var birt fyrr í vikunni.
Stofnunin heimsótti tugi slíkra veitingastaða og kannaði
sérstaklega hvort ákvæði um vinnutíma ungmenna og
ákvæði um vinnu með fullorðnum væri haldin.
í fyrsta lagi sýnir könnun Vinnueftirlitsins að vinna
unglinga á skyndibitastöðum er algeng. Hið sama gildir
raunar um söluturna og söluskála, myndbandaleigur,
bensínstöðvar og sambærilega vinnustaði. Þótt böm und-
ir 15 ára aldri megi ekki vinna milli kl. 20 að kvöldi og 6
að morgni og ungmenni undir 18 ára aldri megi ekki
vinna frá miðnætti til kl. 6 að morgni kom í ljós að á höf-
uðborgarsvæðinu var fjórðungur ungmennanna við vinnu
eftir miðnætti. Fyrir utan þá hættu sem slíkt skapar má
hverjum manni vera það ljóst að þeir nemendur eru ekki
til stórræðanna í skóla næsta morgun.
Unglingar þurfa ákveðið frelsi og olnbogarými en um
leið umhyggju og aga. Velferð þeirra er á ábyrgð foreldra
þeirra og forráðamanna. Sú ábyrgð verður hvorki fram-
seld skólum né vinnustöðum. Það er því foreldranna að
sjá til þess að dregið verði úr sýndar- og neysluæði ung-
linganna enda kemur það augljóslega niður á aðalstarfi
þeirra - skólanáminu.
Jónas Haraldsson
DV
Skoðun
Aldraðir setja hnefann í borðið
Á hátíðastundum tala
ráðamenn þjóðarinnar um
þá sem skópu velferðar-
samfélagið, að þeir eigi
heiðurinn af því sem þessi
þjóð stendur fyrir í dag.
Þeir eru þá að tala um og
til aldraðra. Þegar svo kem-
ur að því hvemig ævikvöld
þessir sömu ráðamenn
skapa eldri kynslóðinni
blasir allt önnur mynd við.
Ég fór á sameiginlegan
fund eldri borgara í Bessa-
staðahreppi, Garðabæ,
Hafnarfirði og Kópavogi nýlega og
það var alveg ljóst af umræðunni þar
að fólki er nóg boðið og ætlar ekki að
una við þau kjör sem öldruðum eru
búin í dag.
Á fundinum voru mætt um 300
manns, kynjahlutfall var nokkuð jafnt
og gaman að sjá hvað konur sem karl-
ar létu til sín taka í umræðunni. Menn
voru þungorðir í garð ríkisvaldsins og
ætluðust til að þingmenn sem þama
vora mættir kæmu þvi til skila.
A6 spara á kostnað aldraðra
Menn vildu vita hvað aldraðir
hafa sparað ríkinu á liðnum árum.
Rannveig
Guðmundsdóttir
alþingismaOur
Svarið er að milli 3 og 4
milljarðar hafa sparast í
tryggingakerfinu miðað við
að haldið hefði verið við
óbreytt hlutfall af launum.
Með því að falla frá viðmið-
un við laun á sinum tíma
hafa tryggingagreiðslur
lækkað afgerandi. Ríkið
sparar þannig stórfé á kostn-
að aldraðra og fatlaðra eins
og barnafólkinu. Það er ekki
síst á kostnað þessara hópa
sem ríkið nær síauknum
tekjuafgangi í ríkissjóð.
Fram kom á fundinum að þeir sem
fá lágmarksgreiðslur frá Trygginga-
stofnun ríkisins og 35 þúsund úr líf-
eyrissjóði halda aðeins eftir 16 þús-
und krónum af þeim. Að þeir sem
halda áfram að vinna eitthvað og ná
að fá 50 þúsund krónur úr lífeyris-
sjóði og 40 þúsund í laun halda bara
eftir 25 þúsund af þeim 90 þúsund
krónum. Að síðustu 55 þúsund krón-
ur sem aflað er gefa 9 þúsund í vas-
ann og tekjur eftirlaunaþega eru
margskattaðar. Hörðust voru þó við-
brögð fundarboðenda varðandi þann
hóp sem engra tekna nýtur annarra
en frá almenna tryggingakerfinu og
„Meira en helmingur aldraðra er með framfœrslueyri undir lágmarkslaunum og
40% lífeyrisþega er með óskerta tekjutryggingu, sem þýðir að þeir hafa litlar eða
engar aðrar tekjur“. - Frá fundi um málefni eldri borgara í Glœsibœ á sl. ári.
sögðu það forgangsverkefni að stuðla
að því að bæta kjör þess hóps.
Samfylkingin vlll nýja
afkomutryggingu
Nú á haustþinginu hefur Samfylk-
ingin sett fram tillögu um sérstaka
afkomutryggingu fyrir aldraða og ör-
yrkja svo enginn þurfi að una fátækt
eða óvissu um kjör sín. Samfylking-
in vill að slíkur samningur taki gildi
um næstu áramót og verði undir-
staða nýrra laga um almannatrygg-
ingar. Ríkissjóður skilar miklum
tekjuafgangi og bilið breikkar
stöðugt milli tryggingagreiðslna og
launa. Meira en helmingur aldraðra
er með framfærslueyri undir lág-
markslaunum og 40% lifeyrisþega er
með óskerta tekjutryggingu, sem
þýðir að þeir hafa liúar eða engar
aðrar tekjur.
Þessi nýja afkomutrygging gæti
kostað 3 til 5 milljarða króna, sem
þýðir að ríkinu er ætlað a.m.k. að
skila til baka því sem það hefur spar-
að á þessum hópum undanfarin ár. Á
árum góðæris sem ríkisstjórnin
gumar svo mjög af meðan stórir hóp-
ar standa hjá og spyrja góðæri fyrir
hverja og notað til hvers?
Fundurinn í Garðabæ var athygl-
isverður. Aldraðir ætla að sækja
sinn rétt. Þeir hafa sett hnefann í
borðið.
Rannveig Guðmundsdóttir
Þá riðu hetj
„Nú er sól og sunnanvindur og
ríður Sörli i garö“ segir í Hrafn-
kötlu. Fortíðin glæsta og sögumar
hafa verið innprentaðar æskunni í
áratugi, í það minnsta fyrir fólk sem
er nú á miðjum aldri. Islandssagan
hefur verið kennd með óraunsærri
rómantík og fortíðarþrá. Nú er allt
breytt og æskan er upptekin af tölvu-
leikjum og Harry Potter. Hverjir
sakna nú liðins tíma?
í raun hefur þjóðemið verið dýrk-
að og því næst allt, sem islenskt hef-
ur þótt; tungan, sagan og kynstofn-
inn. Hermönnum var haldið frá ung-
um stúlkum og sjónvarpssendingar
þeirra takmarkaðar. Island hefur á
margan hátt verið eins og Albanía af
eigin hvötum.
Öld þjóðernishyggju
20sta öldin einkenndist af þjóð-
ernishyggju, öfgum og stórstyrjöld-
um. Nú bólar á nýjum öfgum víða í
Evrópu; þær birtast m.a. í kröfum
um takmarkanir á innflytjendum.
Þýskaland og Austurríki eru sem
flakandi sár í þessum efnum eftir
tvær heimsstyrjaldir. Reyndar hefur
réttlætisformúlan í þessum efnum
ekki verið fundin upp; þó vita allir
að sagan kennir bara hvað ekki á að
„Þéttbýlisbúar eru vanir því að þingmenn þeirra hafa
látið í minni pokann og verið þögulir. Háttalag „stjórn-
málastéttarinnar“ hefur ekki riðið við einteyming, sér
í lagi skilningur þeirra og skilgreining á lýðrœði. “ -
Svipmynd frá Alþingi.
ur um héruð
gera. í Vestur-Evrópu eru
nú milljónir manna, sem
hafa ekki innflytjendaleyfi
og þeim fjölgar stöðugt.
Páll Pétursson félags-
málaráöherra hefur haldið
nokkuð vel á málum fólks
frá Kosovo, tilsvör hans og
gerðir bera með sér, að
hann hefur gefið sig af ein-
lægni. En svo bregðast
krosstré sem önnur tré. Á
slóðinni althingi.is er að
finna skrif hans, „Pólitík á
hausti", en þar bregður fyrir tón sem
er verður umhugsimar.
„Rasisml á íslandi“
Já, þetta stendur í skrifum Páls;
og hann er í sölum Alþingis. Bragð
er að þá barnið finnur. „Sá rasismi
sem hér er að byggjast upp beinist
gegn landsbyggðarfólki". Hér er rétt
að staldra við. Frá upphafi lýðveldis
á íslandi hafa þingmenn landsbyggð-
ar og sér í lagi bændur haft tröllatak
á stjóm landsins vegna ranglátrar
kjördæmaskipunar og afleiðingamar
eru augljósar um allt þjóðfélagið.
Minnisstætt er hvemig tveir flokkar
mynduðu svokallað „Hræöslubanda-
lag“ á sjötta áratugnum til þess bein-
línis að auka áhrif sin á stjóm lands-
ins með prettum.
Þéttbýlisbúar eru vanir því að
þingmenn þeirra hafa látið í minni
pokann og verið þögulir. Háttalag
„stjómmálastéttarinnar" hefur ekki
riðið við einteyming, sér í lagi skiln-
ingur þeirra og skilgreining á lýð-
ræði. Breytingar hafa verið skammt-
aðar úr hnefa smám saman; þó hefur
aðeins dregið úr ofurvægi atkvæða
bænda. Enn sér þó ekki til lands þótt
kosið verði næst skv. nýj-
um reglum.
Sýlt og rifað
Þegar Páll gekk síðast til
kosninga dró hann I raun
með sér tvær rollur sem
einnig höfðu kosningarétt,
og enn fleiri áður fyrr. Ekki
skal það efaö, að reisn og
glæsileiki hafi verið yfir
reið ungra eldhuga til
Húnavers og dansleikja á
sjötta áratugnum, andi
Jónasar frá Hriflu svífandi yfir vötn-
unum, hrífandi starf fyrir unga
menn fram undan í sauðfjámækt-
inni; bóndi er bústólpi, bú er land-
stólpi.
En svo kom nútíðin og einnig fór
að brydda á framtíðinni sem sótti á;
fólk vildi boröa annað en bara kinda-
kjöt og sauðfjármör. Hagspekingar
reiknuðu út að sauðfjárrækt gat ekki
verið undirstaða fyrir miklar fram-
farir eða hagvöxt, jafnvel þótt kýrin
væri talin með. Þá voru kollegar
Páls orðnir vanir því að sækja það í
sölum þingsins sem þeir vildu. Nú
fúlsa þeir við uppkaupum ríkisins á
„framleiðslurétti" skv. síðustu sauð-
fjársamningum; þar fauk haldreipi
Sivjar ráöherra varðandi stöðvun
gróðureyðingar; biðskák fyrirsjáan-
leg næstu sjö árin, því miður.
Sagan segir að hafi einhverjir
hagsmunahópar haft ofurvald í
stjórnmálum hafi þeir misnotað það.
En nú er að renna upp fyrir þeim að
þeir eru bara þingmenn eins og hin-
ir, næstum þvi; ráðherranafnbót
breytir þar litlu. Þetta upplifa þeir
nú sem hreinan og kláran rasisma.
Jónas Bjarnason
Með og á móti
i til forváls Óskarsverðlauna?
Sjálfsagt að leita betri leiða Hefur reynst vel
j Núverandi fyrir-
komulag við til-
I nefningu kvik-
■mPT myndar sem fram-
lag íslands til for-
vals Óskarsverðlauna hefur
verið við lýði í nokkur ár.
Þetta fyrirkomulag hefur
bæði kosti og galla.
Ég get tekið undir það sjónar-
mið að núverandi kerfi býður
heim hættunni á óvægu hags-
munapoti og annarlegum
flokkadráttum í röðum
myndagerðarfólks. Slíkar
Bjarni Þór
Sigurösson
kvikmynda-
geröarmaöur
kvik-
blokka-
myndanir hafa átt sér stað og þær
geta skaðað greinina og
breytt Edduhátíð í þvingaðan
óvinafagnað, þveröfugt við
það sem til var stofnað.
Víða um heim er sá háttur
hafður á að tiltekin nefnd fag-
manna velur myndina. Sú
leið er ekki gallalaus en hún
kemur til álita. Eins kemur
til álita að blanda þessu
tvennu saman.
Hér skiptir þó mestu máli að
núverandi fyrirkomulag er
ekki heilagt. Þess vegna er sjálfsagt
að læra af mistökunum, vera opin
fyrir breytingum og bæta kerfið.
Fyrirkomulagiö á
tilnefningu kvik-
OSjÍf*3 myndar til forvals
Óskarsverðlauna
hefur verið það
sama hér á landi i mörg ár.
Fagfólk í kvikmyndaiðnaði
velur myndina í leynilegri
kosningu. Þetta er sama fyr-
irkomulag og Akademían í
Hollywood notar síðan til að
velja milli þeirra mynda sem
tilnefndar eru til Óskarsverð-
launanna.
Önnur möguleg leið væri að
stofna nefnd sem veldi myndina.
Björn Br.
Björnsson,
formaöur íslensku
kvikmynda- og
sjónvarsps-
akademíunar
efa að mikill friður yrði um
þá nefndarskipan eða niður-
stöður hennar. Lýðræðisleg
kosning er því klárari kostur.
Því hefur verið haldið fram
að um Óskarstilnefninguna
sé mikil barátta sem spilli
Eddunni. Sannleikurinn er
sá að um ALLAR tilnefning-
ar á Eddunni er mikil bar-
átta. Hvort sem það er t.d.
um sjónvarpsþátt ársins eöa
leikkonu. Slík samkeppni er
ósköp eðlileg og raunar hluti
þess sem gerir Edduna
Ég spennandi og skemmtilega.
Fyrirkomulag við val á kvikmynd sem framlagi íslands til forvals Óskarsverðlauna hefur verið gagnrýnt að undanförnu. í þeim efnum hefur m.a. verið lagt
til að tilnefnlngin fari ekki fram í tengslum við Edduhátíð og að nefnd valinkunnra fagmanna velji viðkomandi mynd hverju sinni.
Ummæli
Vonbrigði og laxeldi
Okkar náttúra-
legu laxastofnar
era og eiga að vera
okkur íslendingum
mikils virði þótt
sumir séu tilbúnir
að taka mikla
áhættu með laxeld-
inu af norskum
stofni og fóma þeim. Það veldur mörg-
um vonbrigðum að veiðimálastjóri
skuli ekki hafa mælt með umhverfis-
mati fyrirhugaðs laxeldis af norskum
stofni á Austfjörðum.
Margir hafa spurt, einkum þar sem
náttúrulegi laxinn á undir högg að
sækja, hvernig hægt sé að réttlæta að
leyfa laxeldi af norskum stofni án
rannsóknar á mengunaráhrifum þess
og mögulegs tjóns á náttúrunni?
Þorsteinn Ólafs, viðskiptafræöingur í
MorgunblaÖinu 17. nóvember
Ríkisframfæri í fluginu
„Þróun mála í
innanlandsflugi
landsmanna síð-
ustu misserin er
með ólíkindum.
Ekki er langt siðan
mikil samkeppni
var á þessum
markaði bæði í
ferðum og fargjöldum ... Því miður er
það enn á ný að sýna sig i innan-
landsfluginu, að einokun einkafyrir-
tækja er afar slæmur kostur fyrir
neytendur. Sigurvegarinn í fargjalda-
stríðinu hefur ekki nýtt sigurinn til
að byggja upp og efla innanlandsflug-
ið ... Það er beinlínis lygilegt, að við
upphaf nýrrar aldar skuli innan-
landsflug á íslandi vera í alvarlegri
kreppu og kerfisbundið ríkisframfæri
þeirra sem annast þessar samgöngur
skuli nú blasa við.“
Elías Snæland Jónsson í ritstjórnargrein
Dags 23. nóvember.
Kókaíniö er komið
„Full ástæða er
til að beina þeirri
viðvörun til allra
sem málið varðar,
að kókaínneysla er
komin til Islands
og hefur aukist
verulega undanfar-
in þrjú ár ... Kóka-
ínfíkn leiðir af sér mjög mörg líkam-
leg og geðræn vandamál fyrir neyt-
andann og þjóðfélagiö líður vega
fylgifiska neyslunnar sem eru of-
beldi, afbrot og önnur félagsleg
vandamál... Þegar litið er til sögunn-
ar og tilrauna á mönnum og dýrum
má segja að kókaín sé öflugasta og
hættulegasta vímuefni sem maðurinn
hefur komist í kynni við.“
Þórarinn Tyrfingsson, forstööum. sjúkra-
stofnana SÁÁ, í Mbl. 23. nóvember.
ÖP7, H~KVCr TETPS HíOÞsRlAW
, LÆ'l'ýMir^'o tsjdi1(2 Hí=?NiSJ
EXtNLSÖdS- NIÝ'CJO NllfTj, SETví StUÖerNRR-
10% Ry'RNO Nl
EiTfWíU £ZlJ-vl<R"STí=7
SET ElNSOG vHvKETR- ^VNKIRU?
-r-V Í=1—I T(VI<rti4=tCuK'-r~Tr f
Gulir eru straumar þínir
Tvisvar sinnum á
nokkrum dögum hefur ís-
lenzk menningaryfirstétt
misst niðrum sig í ákafa við
að míga utan i menn á svo
hæpnum forsendum að ekki
einu sinni er ljóst hvort
þetta er fyndið eða bara
sorglegt.
Fyrst Megas
I síðustu viku fékk Megas
verðlaun Jónasar Hall-
grímssonar fyrir afburða-
skáldskap á íslenzku. Það
var gott framtak og löngu tímabært.
Ekki bara af því að Megas er
mesta ljóðskáld seinni hluta tuttug-
ustu aldar á íslandi, heldur ekki síö-
ur af því að hann þurfti á peningun-
um að halda. Ef mig brestur ekki
minni hafa nefnilega helztu styrk-
þegar rikisins hingað til verið met-
söluhöfundar og ritstjórar á ríflegum
ráðherralaunum. Og verða eflaust
enn um sinn.
En það var semsagt góð ákvörðun
að veita Megasi verðlaunin, og flest-
ir fögnuðu líklega úti á akrinum. En
þá þurfti einn menningareigandinn
náttúrlega að eyðileggja stemning-
una. Menntamálaráðherra, sem fær
að afhenda verölaun kennd viö
Jónas Hallgrímsson, lýsti því nánast
tárvotur að þeir Megas hefðu verið
saman i Austurbæjarskólanum á
sínum tíma, þar sem myndazt hefðu
vinabönd sem aldrei rofnuöu. Hann
og Megas væru sumsé sálufélagar.
Nú væri út af fyrir sig fróðlegt að
vita i hverju þetta vinasamband hef-
ur falizt í allmarga áratugi. Er Björn
Bjarnason skemmtilegri en menn
halda almennt? Fengu þeir Megas
sér í pípu saman? Nei, sleppum því.
Þessi yfirlýsing Bjöms er óvenju-
brútal útgáfa á þeirri tilhneigingu
menningaryfirstéttarinnar að eigna
sér það sem allir vita að þeir eiga
ekkert í. Ef hægt er að tala um and-
menningu eða öndergránd á íslandi
síðastliðin 30 ár, þá er Megas kóng-
urinn í þeim kanölum.
Allt sem Megas hefur sagt og gert
- textarnir, lífsviðhorfið, lífsstíllinn,
attitúdið - er fullkomlega á skjön við
það sem íslenzk borgarastétt stendur
fyrir og vill standa fyrir. Og enginn
- enginn - er meiri holdgervingur ís-
lenzkrar borgarastéttar en núver-
andi menntamálaráðherra.
Samt gat hann ekki unnt Megasi
heiðursins af verðlaununum án þess
aö míga utan í hann í leiðinni og
eigna sér hlut í snilldinni. Björn
Bjamason er nefnilega þrælpönkað-
ur inn við beinið. Hann var í Austur-
bæjarskólanum og allt. Og þekkti
Megas. Gott ef Megas er ekki fasta-
gestur í kvöldverðarboðum í Háu-
Kari Th.
Birgisson
blaöamaöur
hliðinni. - Afsakið meðan
ég æli.
Og svo Þorgeir
Seinni kafli sameigin-
legrar migu menningar-
stéttarinnar fór fram á
sunnudagskvöld, þegar ís-
lenzka kvikmynda- og sjón-
varpsakademían veitti Þor-
geiri Þorgeirsyni sérstök
heiðursverölaun fyrir
framlag sitt til íslenzkrar
kvikmyndagerðar og kvik-
myndamenningar.
Þorgeiri Þorgeirsyni? Framlag til
íslenzkrar kvikmyndageröar og
kvikmyndamenningar?
Vist er rétt að Þorgeir Þorgeirson
varð einna fyrstur íslendinga til að
sækja sér formlega menntun í kvik-
myndagerð, en það þyrfti mikinn
kraft til að sannfæra nokkurn mann
um að hann hafi haft afgerandi áhrif
á íslenzka kvikmyndagerö. Hvar og
hvernig hafa þau áhrif birzt?
Þeir sem sáu þekktasta verk Þor-
geirs, Maður og verksmiðja, sáu til-
tölulega frumstætt samsafn mynd-
skeiða í leit að meiningu, annarri en
þeirri sem öllum venjulegum áhorf-
endum varð auðskilin strax á fyrstu
mínútunum.
Þorgeir Þorgeirson fékk aldrei að
gera alminlegar myndir á íslandi og
á því ekki skilin nein verðlaun fyrir
myndir sem aldrei urðu. Hann á hins
vegar skilin verðlaun af allt annarri
sort, því menntun hans í Austur-Evr-
ópu nýttist okkur á óvæntan hátt.
Eins og sumum öðrum listamönnum
varð stjórnkerfi, sem var í senn kúg-
andi, kauðskt og kjánalegt, til að
opna augu hans og andúð á ríkisvaldi
sem misbeitt er til að þrúga einstak-
linga.
Sem varð til þess að Þorgeir fór
frægðarför til Mannréttindadómstóls
Evrópu i Strasbourg til að biðja þar-
lenda dómara að minna íslenzka
dómara á grundvallaratriði tjáningar-
frelsis í lýðræðisríkjum. Fyrir það
ætti að reisa af honum styttu á Aust-
urvefli. Það kemur bíómyndum hins
vegar ekkert við. Kannski var þessi
verðlaunaaíhending síðbúið sam-
vizkubit listamanna sem vita að flest-
ir eru þeir - öfugt við Þorgeir - ekki
að gera neitt sem breytir neinu í sam-
félaginu. Þeir eru að búa til afþrey-
ingu, einstaka brandara og stemn-
ingu. En ekkert af því breytir neinu.
En kannski vantaði einhvern til að
þiggja verðlaun fyrir ævistarf við
kvikmyndagerð. Af mannfæð og mis-
skilinni gæzku við prinsipíéla gamla
menn varö Þorgeir fyrir valinu.
„Héma, geyið, þiggðu soldið af okkur.
Þér til hæginda og okkur til prívat-
þæginda. Og settu svo upp í þig tenn-
umar.“ Hvílíkur heiður. - Johnny
National, farðu að biðja fyrir þér.
Karl Th. Birgisson
„Af mannfœð og misskilinni gœzku við prinsipíéla
gamla menn varð Þorgeir fyrir valinu. „Héma, geyið,
þiggðu soldið af okkur. Þér til hæginda og okkur til príf
vatþœginda. “ - Þorgeir Þorgeirson rithöfundur.