Dagblaðið Vísir - DV - 14.11.2001, Side 13

13
MIÐVIKUDAGUR 14. NÓVEMBER 2001
DV
„Ég geri öllum miska sem ég ann“
íslendingur í útlöndum í
nánum tengslum við yfirstétt
og ríkidæmi; vafasöm fortíð og
yfirvofandi uppgjör í samtím-
anum. Engum sem las Slóð
flðrildanna eftir Ólaf Jöhann
Ólafsson getur dulist að Krist-
ján Benediktsson, aðalpersóna
Hallar minninganna eftir sama
höfund, er náfrændi Ásdísar,
aðalpersónu þeirrar sögu.
Bækurnar tvær eiga fleira sameiginlegt en þessa
drætti í lýsingu aðalpersónanna. Frásagnaraðferð
Hallar minninganna er um margt svipuð Slóð fiðr-
ildanna. í sögunni eru tvö tímaplön. Sögumaður-
inn, Kristján, rifjar upp sitt fyrra líf jafnframt því
sem dregur til tíðinda í sögutímanum. Sagt er frá
í stuttum köflum sem birta sögu hans í brotum,
brotin eru ekki í nákvæmri tfmaröð en raðast sam-
an að lokum. Stundum er þó vikið frá þessari að-
ferð og við fáum innsýn í það líf sem Kristján hef-
ur yfirgefið, og þá harma sem hann hefur kallað
yfir aðra.
Bókmenntir
Sagan er verulega vel fléttuð saman. Ólafur Jó-
hann hefur þarna fundið frásagnaraðferð sem læt-
ur honum vel og hann öðlast sífellt betri tök á. Og
Ólafur er í sífelldri framfór sem höfundur innan
þess ramma sem hann hefur mótað sér. Það sem
skilur á milli Hallar minninganna og fyrri bóka
hans er fyrst og fremst það að harmleikur Krist-
jáns Benediktssonar er dýpri en fyrri persóna í
sögum Ólafs Jóhanns. Hann er dularfyllri og
óskiljanlegri.
Kristján Benediktsson er kominn af fátæku
fólki. Hann kynnist eiginkonu sinni, Elísabetu,
dóttur vel stæðs kaupmanns, í Kaupmannahöfn
þar sem hann er þjónn á kaffihúsi og tekur stuttu
seinna við fyrirtæki tengdaföður síns. Fyrirtækið
blómstrar í höndunum á honum. Allt leikur í
Öldin fjórtánda - 1301-1400 - Minnisverð tíðindi:
Norska öldin
og vaxandi at-
vinnugrein á
þessum tíma.
Þá tekur fisk-
ur við af vað-
máli sem
helsta útflutn-
ingsvara þjóð-
arinnar og leiddi það til gífurlegra breytinga. Sjáv-
arútvegurinn efldi þær höfðingjaættir sem áttu
lönd og aðstöðu í námunda við fengsæl mið og
gátu komið upp verstöðvum - og stóðu norðlensk-
ir höfðingjar þar best aö vígi.
Hér er að finna líflega samantekt á átakamikl-
um atburðum í sögu þjóðarinnar þar sem margir
eftirminnilegir menn marka spor og forvitnilegir
lífshættir eru rifjaðir upp. Bókin er að venju sett
fram eins og blaðafréttir en í lokin er greinargóð-
ur eftirmáli höfundar þar sem hann gefur yfirlit
yfir helstu þætti sögunnar. Þetta er fróðleg bók og
aðgengileg fyrir fólk á öllum aldri.
„Bárður og Loðinn af Bakka fá bágt.“ Á þessari
frétt um sneypufór erindreka Hákonar konungs
háleggs hefst Öldin fjórtánda, átjánda bindið í
hinni sfgildu ritröð Aldimar sem hóf göngu sína
fyrir rúmri hátfri öld hjá bókaútgáfunni Iðunni.
Óskar Guðmundsson tók bókina saman eins og
Öldina fimmtándu sem kom út í fyrra. Það er af
sem áður var þegar myndir voru fáar og
svart/hvítar - nærri lætur að litmyndir séu á
hverri einustu síðu í nýju bókinni. Þetta eru lang-
mest ljósmyndir af erlendum listaverkum eða úr
myndskreyttum handritum en gefa lesendum góða
innsýn í hvemig öldin leit út, ef svo má segja,
fatatísku og stíl í listum, húsbúnaði og fleiru.
Einnig eru myndir af skarti, vopnum, verjum og
öðrum tólum sem varðveitt eru á söfnum.
Fjórtánda öldin hefur verið kölluð „norska öld-
in“ í sögu íslands því við vorum undir norsku kon-
ungsvaldi alla þá öld og Björgvin var höfuðborg ís-
lendinga. Ekki var yfirráðum Norðmanna oft mót-
mælt; þó urðu átök við norska hirðstjórann 1362
sem lauk með því að hann var drepinn á Grund í
Eyjafirði eins og frægt varð. Þjóðin hafði nóg ann-
að að gera en berjast við yfirvöld, hún fékk að
kenna á óblíðri náttúru og ógurlegri eldgosum en
dunið höfðu yfir síðan land byggðist. Heilu héruð-
in lögðust í auðn og hungur og sóttir hrjáðu mann-
fólkið.
Samt reis íslensk menning sjaldan hærra. Norð-
lenski skólinn blómstraði í sagnaritun enda stór-
býlið á Hólum eitt helsta þéttbýli landsins með
sinn skóla og valdamiðstöð. Meðal frægra höfunda
má nefna Berg Sokkason, Lárentíus Kálfsson (sem
mátti þola myrkrastofuvist og pyntingar en varð
síðar biskup) og Arngrím Brandsson. Þó að helstu
perlur íslenskra miðaldabókmennta væru samdar
á 13. öld eru flestöll elstu handritin að þeim frá 14.
öld sem er mesta bókageröaröld i sögu landsins
fyrir pappírsbókatíma. Bókagerð var þá meira að
segja útflutningsatvinnuvegur. Ekki má þó gleyma
að Lilja var ort á öldinni fiórtándu.
Sjávarútvegur kemur til sögunnar sem sjálfstæð
ÖLAFUR (ÖHANN
OLAFSSON

Olafur Jóhann Olafsson rithöfundur
/ skáldsögunni Höll minninganna sem kemur út í dag glímir hann viö erfiöa gátu.
DV-MYND PJETUR
lyndi, hann elskar konuna sína og börnin, fer i
nokkrar viðskiptaferðir á ári og er vel liðinn af
viðskiptamönnum heima og erlendis, þótt ættingj-
ar Elísabetar hafi horn í síðu hans.
En skyndilega hverfur þessi dagfarsprúði maður
að heiman án þess að kveðja kóng né prest, og þeg-
ar hann rifiar upp sögu sína er hann orðinn þjónn
að nýju, einkaþjónn milljónungsins Williams
Randolph Hearst. Á yfirborðinu er einfóld ástæða
fyrir brotthvarfi Kristjáns sem verður ekki ljóstr-
að upp hér, en hún skýrir ekki fyllilega að þessi
maður, sem virðist hafa allt til alls og allt sem
hann getur óskað sér, skuli taka þetta skref. Það er
eitthvað sem togar í hann, einhver þrá eftir því að
kasta frá sér öllu sem honum er kært, sem hvorki
hann né lesandinn geta skilið til fulls. „Ég geri öll-
um miska sem ég ann,“ segir Kristján um sjálfan
sig og það er þessi eyðileggingarhvöt, sem um leið
er sjálfseyðandi, sem dýpkar hann sem persónu.
í Höll minninganna eru dekkri tónar en í fyrri
bókum Ólafs Jóhanns og Kristjáni er neitað um þá
syndaaflausn sem oftast hefur verið lykilatriði í
verkum hans. Aðalpersónan er sjálfum sér og öðr-
um ráðgáta, og þetta gerir hana að bestu bók Ólafs
Jóhanns hingað til.
Jón Yngvi Jóhannsson
Ólafur Jóhann Ólafsson: Höll minninganna. Vaka-Helga-
fell 2001.
Tónlist
Jósef, Jónas og Jóhannes
Þeir Jósef, Jónas og Jóhannes áttu
verkin á tónleikum Tríós Reykjavíkur í
Hafnarborg á sunnudagskvöldið. Nánar
tiltekið voru þetta Jósef Haydn, Jónas
Tómasson og Jóhannes Brahms. Athygl-
isverðust var tónsmið Jónasar, Vorvind-
ar að vestan íyrir selló og fiðlu, en hún
var frumflutt á tónleikunum. Hún hljóm-
aði óvenjufallega, að hluta til fiörleg og
skýrt mörkuð af ákveðinni hrynjandi, en
einnig innhverf og ljóðræn, án nókkurr-
ar tilgerðar. Frumhugmyndirnar voru
ekkert endilega aðgengilegar, en úr-
vinnsla þeirra var svo smekkleg að mað-
ur gat ekki annað en hlustað í andakt.
Laglínur sellósins og fiðlunnar voru listi-
lega samofnar, enda verkið prýðilega
skrifað fyrir bæði hljóðfærin. Voru
möguleikar þeirra ágætlega nýttir án
þess að maður fengi á tilfinninguna að
tónskáldið væri eitthvað að sýnast. Tón-
listin flæddi áfram án þess að henni væri beint í
einhverja ákveðna átt og var útkoman stemning
sem ekki verður lýst með orðum. Ef það er ekki al-
vöru list þá veit ég ekki hvað er.
Þau Gunnar Kvaran sellóleikari og Guðný Guð-
mundsdóttir fiðluleikari íluttu Vorvinda að vestan
af fullkominni einbeitingu, samspilið var gott og
Gunnar, Peter og Guöný
Örugg, úthugsuö, mjúk og kraftmikil.
túlkunin hástemmd og einlæg. Er tónskáldinu hér
með óskað til hamingju með vel heppnaðan frum-
flutning.
Á tónleikunum var einnig leikið hið svokallaða
Sígaunatríó eftir Haydn. Þetta er elskuleg og
afslöppuð tónlist, að hluta til í nokkurs konar
sígaunastíl sem var lengi í tísku. Þau Gunnar og
Guðný og Peter Maté píanóleikari léku
verkið af nákvæmni og formfestu, en
einnig miklu fiöri þegar við átti. Hraður
síðasti kaíli tríósins er erfiðastur en vafð-
ist þó ekkert fyrir þremenningúnum,
leikur þeirra var hnitmiðaður, hröð tóna-
hlaup skýr og jöfn og styrkleikajafnvægi
eins og best verður á kosið.
Síðast á tónleikunum var c-moll tríóið
opus 101 eftir Brahms. Það var samið á
svipuðum tíma og A-dúr fiðlusónata tón-
skáldsins, sem er eitthvert fegursta verk
tónbókmenntanna. C-moll tríóið gefur
henni lítið eftir, tónlistin er einstaklega
hugmyndarík og grípandi, og þrungin
þeirri dulúðugu náttúrustemningu sem
einkennir tónlist Brahms. Þau Guðný,
Gunnar og Peter fluttu verkið af miklu
öryggi, nánast hver einasti tónn strok-
hljóðfæranna virtist úthugsaður og ómur
slaghörpunnar var sérlega mjúkur - en
líka kraftmikill á réttum stöðum. Túlkunin var
mögnuð og áhrifarík, meginatriði tónlistarinnar
voru skýrt sett fram og smæstu blæbrigði í réttum
fókus. í stuttu máli voru þetta frábærir tónleikar
og sennilega með þeim betri sem Tríó Reykjavíkur
hefur haldið.
Jónas Sen
____________________Menning
Umsjón: Silja Aöalsteinsdóttir
Perlur á tónleikum
í kvöld kl. 20.30 fara
fram í Kirkju Krists
konungs í Landakoti
lokatónleikar Tónlist-
ardaga Dómkirkjunn-
ar árið 2001. Flytjend-
ur eru Dómkórinn í
Reykjavík, kammer-
sveit og einsöngvar-
arnir Marta Guðrún
Halldórsdóttir, Anna
Sigríður Helgadóttir,
Finnur Bjarnason og
Ólafur Kjartan Sigurðarson. Stjómandi
á tónleikunum verður Marteinn H. Frið-
riksson dómorganisti.
Verkin sem verða flutt eru „Jesús
Mariuson" eftir Hjálmar H. Ragnarsson
við fallegt kvæði eftir Jóhannes úr Kötl-
um. „A doro te“, kórverk eftir Norð-
manninn Knut Nystedt sem hann samdi
að beiðni Dómkórsins 1986 og er orðið
eitt af hans kunnustu verkum, „A Hymn
to St. Cecilia" eftir Benjamin Britten og
„Kantata nr. 172“ eftir Bach. Það íðil-
fagra verk fyrir kór, einsöngvara og
hljómsveit samdi Bach fyrir hvítasunn-
una árið 1714, skömmu eftir að honum
var veitt staða konsertmeistara í Weim-
ar. Ekki er að efa að hún mun óma vel í
Kristskirkju, sem er eitt hljómfegursta
hús landsins.
Miðar eru ekki seldir við innganginn,
en hægt að nálgast þá í safnaðarheimili
Dómkirkjunnar fram að tónleikum.
Rússneskt galdraverk
Það ber vel í veiði
annað kvöld. Þá verða
tveir rússneskir töfra-
menn í aðalhlutverki á
tónleikum Sinfóníu-
hljómsveitarinnar: Pí-
anósnillingurinn
Dmitri Alexejev, einn
fremsti píanóleikari
heims, og hljómsveitar-
stjórinn Alexander Anissimov. Áður
auglýstur einleikari á tónleikunum for-
fallaðist og þykist hjómsveitin hafa him-
in höndum tekið að fá Alexejev í stað-
inn. Hann hefur komið áður til íslands
og vakið gífurlega hrifningu hér á landi
sem annars staðar.
Ekki eru verkefnin heldur leiðinleg:
Hinn sjaldheyrði Píanókonsert nr. 2 í G-
dúr op. 44 og Sinfónía nr. 6 í h-moll op.
74, „Pathétique" eftir landa þeirra, Tsja-
jkovskíj. Sagt hefur verið að með sjöttu
sinfóníunni hafi Tsjajkovskíj verið að
semja eigin sálumessu, enda lést hann
aðeins níu dögum eftir frumflutninginn.
Opinbera skýringin var sú að Tsjajkov-
skíj hefði látist ur kóleru, en að öllum
líkindum féll hann fyrir eigin hendi til
að forðast hneyksli sem tengdist sam-
bandi hans við frænda aðalsmanns í St.
Pétursborg. Þetta eru aðrir tónleikar
Sinfóniunnar i haust sem helgaðir eru
verkum Tsjajkovskíjs og óhætt að lofa
miklum tilþrifum.
Anna Karenina
Og meira um Rússa.
í næstu viku eða 20.
nóv. hefst hjá Endur-
menntun HÍ námskeið
um eitt af meistara-
verkum heimsbók-
menntanna, Önnu
Kareninu eftir rúss-
neska skáldið Leo Tol-
stoy. Það er haldið í
samstarfi við Þjóðleik-
húsið, en leikgerð
verksins verður sett
upp eftir áramót undir
stjórn Kjartans Ragn-
arssonar. Það eru
splunkunýir Eddu-
verðlaunahafar, Mar-
grét Vilhjálmsdóttir og
Hilmir Snær Guðna-
son, sem leika elskendurna, Önnu og
Vronskí greifa.
Á námskeiðinu verður flallað um Tol-
stoy, skáldverkið og leikgerðina, en sag-
an hefur löngum verið vinsælt viðfangs-
efni leikhúsfólks og kvikmyndagerðar-
manna. Þátttakendur fara í heimsókn á
æfingu í Þjóðleikhúsinu og sjá svo leik-
sýninguna fullbúna skömmu fyrir frum-
sýningu. Námskeiðinu lýkur með um-
ræðum með aðstandendum sýningarinn-
ar. Umsjón hefur Melkorka Tekla Ólafs-
dóttir leikhúsráðunautur en aðalkenn-
ari er Árni Bergmann, þýðandi leikgerð-
arinnar.
Frekari upplýsingar eru á slóðinni
www.endurmenntun.is.
Sofi ueo íiioria
Tónfistardagar
Dómkirkjunnar