Dagblaðið Vísir - DV - 18.02.2002, Blaðsíða 13

13
MÁNUDAGUR 18. FEBRÚAR 2002
PV_____________________________________________________________________________________________Menning
Menningarverðlaun DV 2001 - tilnefningar í kvikmyndum:
Heimildarmyndir aldrei
veriö jafnáberandi
Ham: Lifandi dauðir
Skemmtileg og forvitnileg heimildarmynd um hljómsveit sem orðin er goðsögn.
Johns er Þorfinnur með kvik-
myndavélina á eftir Lárusi B.
Svavarssyni eða Lalla Johns,
eins og hann er kallaður, ein-
um þeirra ólánsmanna sem
hafa nánast fyrirgert lífi sínu
með drykkju, dópi og glæp-
um. í rúm þrjátíu ár hefur
hann verið á götunni, setið
samtals sautján ár í fangelsi,
farið í meðferðir og sjaldan
staðið viö loforð. Það er nú
samt svo að ekki er hægt ann-
að en láta sér þykja smávænt
um Lalla sem er afskaplega
einlæg persóna. Þessum
manni kemur Þorfmnur vel til skila í heimildar-
mynd sem er frumleg, skemmtileg og áhrifamikil
lýsing á lífi útigangsmanns. Myndin ber vott um
þolinmæði höfundarins við að ná fram því besta í
fari Lalla auk þess sem Lalli er fyndinn - án þess
kannski alltaf að ætla að vera það.
Lalli Johns
Frumleg,
skemmtileg og
áhrifamikil lýsing
á lífi útigangs-
manns.
MÁLARINN OG SÁLMURINN
HANS UM LITINN
Erlendur Sveinsson hefur sem kvikmynda-
gerðarmaður verið stórhuga í gerð heimildar-
mynda og frá honum hafa komið efhismiklar
kvikmyndir á siðustu árum. í Málarinn og sálm-
urinn hans gerir Erlendur persónulega heimild-
armynd um fóður
sinn, Svein Bjöms-
son listmálara, sem
lést árið 1997. Mynd-
in er gerð á löngum
tíma og er Sveinn að-
alleikari myndarinn-
ar sem varla er hægt
að kalla heimildar-
mynd í venjulegum
skilningi. ÖIlu held-
ur er þetta sviðsett
heimildarmynd um
Svein sem er bæði
umfjöllunarefhi og
leikari. Þarna spilar
Erlendur djarft en
nýtur þess að Sveinn
var mikill og sterkur
karakter sem tjáir
sig á hressan og
skemmtilegan hátt
hvort sem er um list
sína eða annað sem
honum kemur við.
Vert er að geta kvik-
myndatöku Sigurðar
Sverris Pálssonar þar sem ekki aðeins litimir í
list Sveins verða lifandi heldur gæðir hann
landslagið í Krýsuvík dulúð sem fellur vel að
þeirri sögu sem sögð er í myndinni.
Mávahlátur
Góð blanda af kímni og
dramatík með litríkum
persónum.
MÁVAHLÁTUR
Mávahlátur fjallar um hvernig smábær kemst
í uppnám vegna heimkomu konu. Freyja er fal-
leg og með fegurð sinni kemur hún öllu og öllum
í uppnám. Karlmenn svikja konur, konur verða
sjálfstæðari, valdastrúktúrinn í bænum riðlast
og menn deyja. Allt er Freyju að kenna sem er í
senn álfkona og tröll, engill og djöfull. Sagan
Mávahlátiur er kjörin sem kvikmyndahandrit,
með litrikum persónum, góðri blöndu af kímni
og dramatík og mettuð af atburðum. Ágúst Guð-
mundsson kemur einstaklega vel til skOa
mystíkinni í bókinni, gerir Freyju marghliða og
margræða persónu sem Margrét Vilhjálmsdóttir
fer létt með að túlka. Stjarna myndarinnar er
stúlkan Agga, snilldarlega leikin af Uglu Egils-
dóttrn-. Mávahlátur er mynd sem fær mann til að
skella upp úr en sendir líka hroll niður bakið.
“Ef árið 2000 var eitt merkasta ár í íslenskum
kvikmyndum þá var árió 2001 ekki síöra. Þaö
var aö vísu ööruvísi, heimildarmyndir voru
meira áberandi eins og kannski kemur best í
Ijós þegar litiö er yfir þœr kvikmyndir sem
nefndin hefur valið,“ segir Hilmar Karlsson,
formaöur menningarverölaunanefndar DV í
kvikmyndum.
„Þó er ekki þar með sagt að ekki hefðu verið
boðleg verk í hópi leikinna mynda,“ heldur
Hilmar áfram. „Nefndin hafði til umfjöllunar
bæði leiknar myndir í fullri lengd og leiknar
stuttmyndir sem vel hefðu sómt sér á tilnefning-
arlistanum. t heild má því segja að árið hafi ver-
ið gróskumikið í íslenskum kvikmyndaheimi og
greinilegt að bjartir timar eru framundan. Alltaf
koma nýir og nýir kvikmyndagerðarmenn fram
á sjónarsviðið sem láta ljós sitt skína á ferskan
máta og leyfa sér ýmislegt sem hinir eldri hefðu
sjálfsagt veigrað sér við.“
Þó eru það hinir eldri í hópi íslenskra kvik-
myndagerðarmanna sem hafa yfirhöndina i ár.
Erlendur Sveinsson, Þorfmnur Guðnason og
Ágúst Guðmundsson, sem allir eiga kvikmyndir
á listanum, hafa áður hampað Menningarverð-
launum DV.
„Já, en mótvægið við þá eru Ólafur Sveinsson
og Þorgeir Guðmundsson, tveir ungir kvik-
myndagerðarmenn sem örugglega eiga eftir að
láta að sér kveða í framtíðmni," segir Hilmar.
Með Hilmari Karlssyni sátu í nefndinni Sif
Gunnarsdóttir og Randver Þorláksson.
Þessir eru tiinefndir tii Menningar-
verðlauna DV í kvikmyndalist:
BRAGGABÚAR
Sérstakt tímabil í byggingarsögu Reykjavíkur
er viðfangsefni Ólafs Sveinssonar í kvikmynd-
inni Braggabúum. Sá góði hæfileiki Ólafs sem
kom fram í hans fyrstu heimildarmynd, Non
Stop, að fá persónur sínar til að segja frá lífs-
hlaupi sínu eða atvikum úr lífi sínu, reynist hon-
um vel í Braggabúum. Aðal myndarinnar eru
frásagnimar sem viðmælendur Ólafs deila með
okkrn- og er Braggabúar meira og minna viðtöl
við fimm einstaklinga sem allir bjuggu í brögg-
um, sumir sem krakkar en aðrir fyrstu búskap-
arárin sín. Þetta fólk veitir okkur einstaka inn-
sýn inn í þau kjör sem það þurfti að búa við.
Braggabúar
Viðtöl við einstaklinga sem bjuggu í bröggum.O
myndmálið segja okkur hvernig karakterar þeir
voru, hvemig tónlist þeirra tók bréytingum og
hvernig þeir höguðu sér við hinar ýmsu aðstæð-
ur. Viðtöl í myndinni við vini og samferöamenn
sem komu nálægt sveitinni á hinum ýmsu stig-
um hennar em í heildina virkilega góð.
LALLI JOHNS
Þorfinnur Guðnason hefur i heimildarmyndum
sínum fylgst með þeim sem mega sín lítils, hvort
sem er í dýraríkinu eða mannheimum. í Lalla
Braggabúar virkar bæði sagnfræðilega og til-
fmningalega og það gerir hana að prýðilegri
heimildarmynd um sérstætt timabil í reykvískri
byggingarsögu.
HAM: LIFANDI DAUÐIR
Skemmtileg og forvitnileg heimildarmynd um
hljómsveit sem orðin er goðsögn. í henni er far-
ið i gegnum feril hljómsveitarinnar í máli og
myndum frá upphafi til tónleikanna á Gauknum
og í Laugardalshöllinni á síðasta ári þegar
hljómsveitin var endurvakin til að hita upp fyr-
ir Rammstein. Það sem kemur fyrst á óvart er
hversu mikið myndefni er til með hljómsveit-
inni. Þorgeir Guðmundsson, leikstjóri myndar-
innar, hefúr farið þá leið sem heppnast mjög vel
að ræða ekkert við helstu meðlimi hljómsveitar-
innar í dag um fortíðina heldur birta eldri viðtöl
við þá þegar þeir voru í „stuði“ og láta síðan
Málarinn og sálmurinn hans um lltlnn
Heimildarmynd þar sem viðfangsefnið er einnig aöalleikarinn í sviðsetningu atburða.
Ólafur Jóhann Ólafsson
Á í óvæntum deilum við þýðanda sinn.
Af raunum þýðanda
Erfitt er að sjá nákvæmlega hvert um-
kvörtunarefni Öldu Sigmundsdóttur er
þó að fyrirsögnin í Morgimblaðinu sl.
fimmtudag sé svo sem nógu skýr, „Segir
höfundarrétt sinn fótum troðinn", og við-
talið við hana langt og nærri smásmugu-
lega ítarlegt. Upphaf máls var að hún
þýddi leikritið Sniglaveisluna eftir Ólaf
Jóhann Ólafsson, skilaði þýðingunni og
fékk hana greidda. Þar með var málinu
lokið í bili þvi ekki stóð til að gefa þýð-
inguna út.
Helst er á Öldu að skilja að hún hafi
orðið tortryggin þegar frétt barst þess
efnis að sýna ætti leikritið á sviði í
London án þess að hennar væri undir
eins getið sem þýðanda. Ekki var komin
til nein leikskrá eða annað á prenti sem
sýndi að þurrka ætti nafn hennar út.
Fljótlega varð ljóst að Ólafur Jóhann
ætlaði engan veginn að hunsa framlag
Öldu til verksins því í viðtali í DV gat
hann hennar meðal þeirra sem hefðu
komið að textanum á ensku. Þá frétt kall-
ar Alda að vísu „furðulega" í Mbl. en það
hlýtur að vera ranghermt, því vissulega
er ekkert „furðulegt" við orð Ólafs, hann
telur bara upp þá sem komu að þýðing-
unni með honum. Þeir hafa svo áreiðan-
lega orðið enn þá fleiri - allir leikararn-
ir fjórir, leikstjórinn og kannski sviðs-
mennirnir líka.
Ekki merkilegt fólk
Ég veit af eigin raun að þýðendur leik-
rita og jafnvel höfundar leikrita eru ekki
merkilegt fólk í leikhúsum. Þar hefur
aumasti statisti betra vit á texta heldur
en svokallaðir höfundar hans. Einu sinni
ætlaði ég að leggja fyrir mig leikritaþýð-
ingar (þetta er kafli úr ævisögunni) og
sýndist þar vera góð uppgrip af því hvað
texti leikrita er yfirleitt stuttur, til dæm-
is miðað við skáldsögur, og vel greitt fyr-
ir hann hjá leikhúsum. Skemmst er frá
því að segja að aldrei hef ég verið auð-
mýkt meira sem rithöfundur. Setning-
amar mínar þóttu með endemum óþjálar
og allir leikararnir (að ég tali nú ekki
um leikstjórann) höfðu meira vit á því
en ég hvað höfundurinn hefði ætlað sér
að segja. Vissulega fékk ég nafniö mitt
sem þýðanda i leikskrá en textinn var
svo lítið eftir mig að fegnust hefði ég ver-
ið að þurfa enga ábyrgð að bera á hon-
um. Mér var þó ekki sleppt við það. Ein-
hvern verður aö hengja ef allt er ómögu-
legt.
Eftir þessa reynslu get ég ekki litið á
það sem svo alvarlegt mál að sleppa að
geta þýðanda leikrits í frétt um uppsetn-
ingu þess að ástæða sé til að kalla til lög-
fræðing. Ætlaðist Alda kannski til að
láta merkja þær setningar sérstaklega
sem væru rétt eftir henni hafðar?
Ólík hugmyndafræði
Kannski rekast hér á íslenskar sið-
venjur og bandarískar því fyrir vestan
þekkja menn vel til alls konar gervihöf-
unda og draugahöfunda sem fara lægra
hjá okkur. En þetta dæmi Öldu og áður
dæmi Bernards Scudders, sem ekki var
getið á bandarískri útgáfu á Fyrirgefn-
ingu syndanna eftir sama höfund, ætti
að kenna íslenskum útgefendum og rit-
höfundum að hafa skýr ákvæði um rétt
þýðenda í samningum við þá. Ef texta á
að nota sem hráefni en ekki sem fullbú-
ið handrit ber að gera þýðanda ljóst frá
upphafi að hann eigi ekki höfundarrétt á
honum.
Ekki misskilja þessi skrif: Það er ljótt
að ræna mann sköpunarverki hans, en
þaö verður að vera ljóst hver hefur skap-
að hvað.