Dagblaðið Vísir - DV - 16.03.2002, Qupperneq 16

16
LAUGARDAGUR 16. MARS 2002
Helgarblað
DV
Frægasta afkvæmiö
Mary Shelley er nokkurs konar móöir Frankensteins.
Höfundur
Frankensteins
fróðleiksfús og lætur ekki
deigan síga, hvað svo sem
hún tekur sér fyrir hend-
ur.“
Frankenstein verð-
ur til
Mary var sextán ára
þegar faðir hennar kynnti
hana fyrir skáldsnillingn-
um Percy Shelly sem þá
var tvítugur. Mary og
Shelley urðu fljótlega ást-
fangin. Shelley bjó yfir
miklum persónutöfnun
og var hrifnæmur eldhugi
sem bjó ekki yfir votti af
sjálfsaga.
Shelley var giftur og
átti böm. Ef heimspeking-
urinn William Godwin
hefði verið samkvæmur
sjálfum sér hefði hann,
sem í ritum sinum talaði
máli frjálsra ásta, átt að
leggja blessun sfna yfir
samband dóttur sinnar og
skáldsins því það byggð-
ist á heitum tilfinningum.
Hann dró hins vegar
hvergi dul á andstööu
sína, þrátt fyrir að kunna
vel við Shelley.
í júlímánuði stmku
Mary og Shelley saman til
Swiss. Síðar settust þau
að á Ítalíu. Mary fæddi
dóttur sem lést tveggja
vikna gömul. Mary tók
dauða hennar afar næmi
sér, dreymdi hana sífellt
og gat vart um annað
hugsað en missi sinn.
Hún tók þó gleði sína þeg-
ar hún fæddi soninn
William sem hún unni
ákaflega og þótti snemma
mannvænlegur.
Kvöld eitt þegar
Shelley-hjónin vom í
heimsókn hjá
skáldinu
Mary Shelley var einungis nítján ára þegar hún
skrifaði sig inn í bókmenntasöguna með hinni frum-
legu og hrollvekjandi skáldsögu um Frankenstein og
skrímsli hans.
Móðir Mary Shelley var Mary Wollstonecraft, stór-
gáfuð og ötul kvenréttindakona og höfundur Vind-
ication of the Rights of Women sem er merk bók um
kvenfrelsi og kom út árið 1792. Mary giftist heimspek-
ingnum William Godwin sem var á sínum tíma gífur-
lega áhrifamikill heimspekingur. Hugmyndir hans
voru í grófum dráttum þær að maðurinn væri í eðli
sínu góður en lög, reglugerðir og stofhanir væru af
hinu illa og þvi ættu menn að stefna að því að lifa án
þeirra og með skynsemina að leiðarljósi.
Hjónaband Mary Wollstonecraft og William God-
wins var hamingjuríkt en ekki langt því Mary lést tíu
dögum eftir að hafa fætt dóttur sem fékk nafn hennar.
Godwin syrgði konu sína mjög og skrifaði minning-
arbók um hana. Hann kvæntist á ný fjórum árum eft-
ir lát hennar. Mary fyrirleit stjúpu sína, sem þótti vit-
grönn kona, en dýrkaði fóður sinn og sagði seinna að
hann hefði verið guð sinn. Faðir hennar lýsti henni svo
í bréfi til vinar síns: „Hún er einstaklega framhleypin,
jafnvel hrokafull, og mjög hugmyndarik. Hún er afar
Byron barst
talið að hinu yfímáttúrulega. Byron
stakk upp á því að hvert þeirra um sig
skrifaði draugasögu. Mary skrifaði ,
söguna um Frankenstein og skapaði j
um leið frægasta skrímsli sögunnar. j
Það er útbreiddur misskilningur að I
skrimslið í sögunni heiti Franken- '
stein en svo er ekki, það er skapari
þess sem ber nafnið Victor Franken-
stein. Skáldsagan kom út árið 1818 und-
ir nafnleynd og varð metsölubók. Al-
mennt var álitið að verkið væri eftir karl
mann. Walter Scott sem skrifaði mjög já-
kvæðan dóm um verkið og taldi Shelley
vera höfundinn. Nokkrir ritdómarar
hneyksluðust á bókinni sem þeim þótti
siðspillandi, hrottaleg og beinlfnis and-
styggileg.
Mary skrifaði alls sex skáldsögur. Eng-
in þeirra hefur náð viðlíka vinsældum og
Frankenstein. Segja má að sú bók hafi
forðað Mary frá þeim örlögum að vera
einungis minnst í sögunni sem dóttir God-
wins og eiginkona Shelleys. Skáldsaga
Ekkjan unga
Mary Shelley, höfundur
hinnar hugmyndaríku
sögu um Frankenstein.
Hún var eiginkona eins
ástsælasta skálds
Englendinga, Percy
Shelleys, og varö ekkja
tuttugu og fjögurra ára
gömul og haföi misst
þrjú börn.
Mary, The Last Man, þykir þó einnig áhrifarík hroll-
vekja. Þar segir frá drepsótt sem er svo skæð að í lok-
in er einungis ein mannvera á lífi.
Óbærileg áföll
í desembermánuði, sama ár og Mary var að skrifa
Frankenstein, fyrirfór eiginkona Shelleys sér. Mary og
Shelley giftust tveimur vikum eftir lát hennar. Shelley
sótti um forræði yfir bömum sínum en fékk ekki þar
sem hann þótti óhæfur faðir. Sú niðurstaða varð hjón-
unum mikið áfall en fleiri og alvarlegri áfóll áttu eftir
að dynja yfir.
Mary fæddi dóttur sem lést þriggja vikna gömul.
Níu mánuðum siðar veiktist William sonur þeirra
Shelleys og lést þriggja ára gamall. Mary varð örvita af
sorg og ástand hennar var beinlínis sjúklegt. Fjöl-
skylda hennar og vinir fengu ekkert að gert. Faðir
hennar skrifaði henni bréf og sagði: „Mundu að þótt
þeir sem standa þér næst muni í byrjun vera fullir
meðaumkunar vegna ástands þíns, þá munu þeir, þeg-
ar þeir sjá þig festast í sjálfselsku og skeytingarlausa
um hag annarra, hætta að unna þér og varla umbera
þig-“
Þetta er harðort bréf miðað við að Mary hafði misst
son sem hún hafði elskað ofurheitt. En faðir hennar sá
sennilega enga aðra leið til að leiðbeina henni. Gleðiat-
burður varð i lífi hennar þegar hún fæddi soninn
Percy. Gleðin vegna fæðingar hans dofnaði hins vegar
næsta ár þegar hún missti fóstur. Mary kynntist síðan
sorginni á ný þegar eiginmaður hennar drukknaði í
júlímánuði 1822. Þunglyndi Mary vegna dauða bama
þeirrá hafði markað hjónabandið og Mary tók nú að
trúa því að hún hefði bmgðist eiginmanni sínum. Hún
fylltist djúpri sektarkennd. Hún hafði aldrei borið mót-
læti vel og nú dekraði hún við sorg sína. Hún var tutt-
ugu og fjögurra ára ekkja sem hafði misst þrjú böm.
Nístandi einmanaleiki
Hún flutti frá Ítalíu til Englands, helgaði sig uppeldi
sonar síns, sinnti ritstörfum og lagði sig eftir því að
skapa ljóma um nafn eiginmanns sins. Hún var ekki
hamingjusöm og skrifaði í dagbók sína: „Faðir minn
lagði ríkt á við mig að verða mikilhæf og góð. Shelley
ítrekaði það. En Shelley dó og ég var ein. Vináttuleysi
mitt, ótti minn við að verða framhleypin og tregi við að
koma mér á framfæri, nema einhver væri til að leiða
mig, láta sér þykja vænt um mig og styðja mig - allt
þetta hefur gert það að verkum að ég bý við einmana-
leika sem mér finnst engin önnur manneskja hafa
kynnst - fyrir utan Róbinson Krúsó.“
Hún óskaði þess að sonur þeirra Shelleys,
Percy, yrði annar Shelley og leitaði snill-
ingsins i honum en fann ekki. í Percy
bjó ekki vottur af ímyndunarafli eða
skáldlegri hugsun. Honum datt aldrei
neitt frumlegt í hug. Hann var rólynd-
ur, vingjarnlegur og jarðbundinn mað-
ur sem var aldrei til vandræða.
Percy reyndist móður sirrni vel og
síðustu árin sem hún lifði bjó hún á
heimili hans og eiginkonu hans Jane.
Jane var mikill aðdáandi Shellys og gerði
herbergi á heimili þeirra hjóna að eins
konar minnisvarða um hann. Allir sem þar
komu inn urðu að taka ofan i minningu
skáldsins. Reyndar var slík lotning talin
sjálfsögð i hópi þeirra sem þekkt höfðu
Shelley. Ein vinkona Mary og Shelleys frá
æskuárum þeirra hafði þann sið að
hneigja sig í hvert sinn sem einhver
nefhdi nafn Shelleys. „Hann var ekki
maður, hann var andi,“ sagði hún.
Árið 1851 fékk Mary með stuttu milli-
bili nokkur hjartaáfóll sem lömuðu hana.
Hún lést fimmtíu og þriggja ára gömul.
ALLAR BÆKUR
1. SÁLMABÓK, ymsir höfundar
2. ÍSLENSK ORÐABÓK, Árni
Böðvarsson ritstyrði
3. AF BESTU LYST I, Guðrún Agnars-
dóttlr, Guðmundur Þorgeirsson o.
fL
4. MÝRIN eftir Arnald Indriðason
5. DAUÐARÓSIR eftir Arnald Ind-
riðason
6. FEGRAÐU LÍF ÞITT eftir Victoriu
Moran
7. HRINGADRÓTTINSSAGA I eftir
J.R.R, Tolkien
8. LITLA HVÍTA LÉTTA SKÝIÐ,
Teletubbies
9. STUBBABRAUÐTURNINN, Tele-
tubbies
10. HARRY POTTER OG
LEYNIKLEFINN eftir J.K. Rowling
SKÁLDSÖGUR______________
1. SÁLMABÓK, ymsir höfundar
2. MÝRIN eftir Arnald Indriðason
3. DAUÐARÓSIR eftir Arnald Ind-
riðason
4. HRINGADRÓTTINSSAGA I eftir
J.R.R. Tolkien
5. HRINGADRÓTTINSSAGA 2 eftir
J.R.R. Tolkien
6. NAPÓLEONSSKJÖLIN eftir Arnald
Indriðason
7. ÚNGFRÚIN GÓÐA OG HÚSIÐ
eftir Halldór Laxness
8. ÓVINAFAGNAÐUR eftir Einar
Kárason
9. HRINGADRÓTTINSSAGA 3 eftir
J.R.R. Tolkien
10. ILMURINN eftir Patrick Suskind
Listinn er byggður á sölu í bókaverslunum Ey-
mundssonar 7. mars - 13. mars 2002.
ERLENDAR KIUUR
1. A PAINTED HOUSE eftir John
Grisham
2.1ST TO DIE eftir James Patterson
3. FINAL TARGET eftir Ann-Marie
MacDonald
4. FALL ON YOUR KNEES eftir Ann-
Marie MacDonald
5. LONE EAGLE eftir Danielle Steel
Listinn er frá New York Times
Ljóð vikunnar
Og Ijóð handa þér
- eftir ísak Haröarson
Hafði mest fyrir Ódysseifi
Egill Helgason stjórnmálaskýrandi segir frá uppáhaldsbókinni sinni
Sértu leið yfir því að ég hafi ekkl ort
tilþín ástarljóð.
vil ég aðeins benda þér á.
að ást mín á þér hefur aldrei rúmast á
pappir.
En ég get alveg skrifað, að ég hef oft hugsað um,
hvernig það vœri ef þú vœrír ekkl hjá mér:
Myrkrlð,
sem við reynum að eyða með daufum týrum -
Óttinn,
sem við reynum að fela með fölum brosum -
m.
sem vlð reynum að llfa afgömlum vana
- en aldrel til enda.
Ég hef aldrel hugsað það til enda,
heldur beint huganum að núlnu
til að þurfa ekkl að horfast
í augu við
ísak Haröarson er fæddur öriö 1956 og er meö merkustu
skáldum íslensks samtíma. Ljóöiö Og Ijóö handa þér birtist í
Ræflatestamentinu sem kom út hjá Máli og menningu áriö
1984.
Ég hef lítið verið fyrir að lesa bækur aftur
og aftur og ég hef ekki stundað það að halda
sérstaklega upp á höfunda. Þegar ég var ung-
lingu£ var mikið verið að bendla mig við T.S.
Eliot sökum þess að ég hafði gert fifldjarfa til-
raun til aö þýða kvæði hans, The Waste
Land. Ég hef ekki lesið neitt eftir Eliot í tutt-
ugu ár en bý samt að því að hafa kynnt mér
hann, enda er að finna í verkum hans lykil
að fróðleik um ýmis efni. Guðni Guðmunds-
son rektor hélt því fram að ég hefði dottið út
úr MR vegna Eliots.
Sjálfsagt er eðlilegt að ég nefni þá bók sem
ég haföi mest fyrir að lesa. Þaö er Ódysseifur
eftir James Joyce sem ég þrælaði mér í gegn-
um sumarið og haustið 1998. Ég kláraði lest-
urinn suður í Grikklandi og var þá búinn að
lesa hana einu sinni nokkuð hratt, svona til
að kynnast verkinu. Því næst las ég hana löt-
urhægt, með hjálp uppflettirita, tU að fatta
allar tUvísanir, og siðan las ég hana í þriöja
skiptið - tU að fá yfirsýn. Þaö sem kom mér
mest á óvart er hvað bókin er fyndin. Hún er
uppfuU af skopstælingum og aUs kyns stráks-
skap. Joyce bar varla virðingu fyrir neinu -
sem er mikiU kostur i fari rithöfundar - allra
síst smáþjóðarrembunni sem var að fara með
íra á þeim árum og er held ég enn. Hann
fylgdi því ágæta mottói landa síns, Brendans
Behans, að höfuðskylda hvers rithöfundar
væri að svíkja þjóð sína. Það var varla fyrr
en Guðbergur kom fram að hin óbærUega
þjóðremba Islendinga fór að fá á baukinn.
Ég hef dáðst að Sigurði A. Magnússyni fyr-
ir að hafa þýtt þessa mUdu bók. Það eru
reyndar áhöld um hvort þaö er yfirleitt hægt
eða þjónar tUgangi en þrekmaðurinn Sigurð-
ur gerir þetta býsna vel. Mér fannst ágætt að
geta flett upp í þýðingunni hans meðan ég
var að brjóta mig í gegnum texta Joyce.
Svo langar mig tU að nefna eina bók af því
við lifum á tímum þegar herbrjálæðingar eru
enn einu sinni famir að vaða uppi. Þetta er
Góði dátinn Svejk. Við íslendingar erum frá-
bær þjóð að þvi leyti að við fyrirlítum aUt
sem tengist hemaði. Að því leyti erum við
anarkistar eins og Hasek, höfundur bókar-
innar. En það verður aldrei nógsamlega
áréttað hvað hermennska er haUærisleg.
Svejk túlkar þetta betur en aðrar sögur og
því er þetta nauðsynleg og tímabær bók. Hin
frábæra þýðing Karls ísfeld var lengi ófáan-
leg en nú er búið að prenta hana aftur. Raun-
ar er langt síðan ég las bókina en hef stund-
um verið að hlýða á Gísla HaUdórsson lesa
hana á hljóðsnældum. Það er óborganlegur
flutningur.