Dagblaðið Vísir - DV - 13.05.2002, Blaðsíða 12

12
MÁNUDAGUR 13. MAÍ 2002
Menning
DV
Listveruleikinn í Rússíá
Umsjón: Silja Aöalsteinsdóttír silja@dv.is
Ég held að æðimargt áhugafólk um myndlistar-
söguna hér á Vesturlöndum, jafnvel fólk með fag-
iega þekkingu á henni, geri sér tæpast grein fyrir
þeim ótrúlega fjölda listaverka frá öllum heimsins
homum og timaskeiðum sem rússneskir valdhafar
og safharar hafa dregið saman í timans rás. Vestur-
landabúum hefur einnig þótt ríkuleg og margþætt
myndlistarhefð Rússa sjálfra fremur óárennileg,
auk þess sem hún var til skamms tíma ekki að-
gengileg. En með hverju árinu sem líður kemur
betur í ljós mikilvægi þess sem átti sér stað í menn-
ingarlífi Rússa frá seinni hluta 19. aldar og fram til
1930, og sú atburðarás hlýtur að kalla á endurskoð-
un á ýmsum menningarsögulegum forsendum sem
við höfum gefið okkur til þessa.
Til dæmis hefur verið til siðs að skoða framvind-
una í myndlist 20. aldar nánast eingöngu út frá for-
sendum módemismans og þeirri uppstokkun veru-
leikans sem á sér stað í verkum Cézanne og nokk-
urra annarra listamanna í Frans. En umgengni
Rússa við veruleikahugtakið er ekki síður áhuga-
vert. „Alvöru veruleiki er æðri veruleikanum eins
og hann birtist i myndlist," er haft eftir Sjemisjev-
skí, talsmanni andófshóps sem kallaði sig „Samtök
um farandsýningar" á sjöunda áratug 19. aldar.
Sextíu árum seinna lögðu rússneskir konstrúktíf-
istar, helstu myndbrjótar sins tíma, til atlögu und-
ir kjörorðunum „Tökumst á við veruleikann með
nýjum aðferðum".
skrá þar sem gerð er grein fyrir flókinni atburða-
rásinni í rússneskri myndlist á umræddum tima.
Ásamt með sýningunni „Náttúrusýnir" frá Frakk-
landi og fyrri sýningum safnsins á aldamótalist
frá Norðurlöndunum fyllir „Hin nýja sýn“ ótví-
rætt upp í eyður í þekkingu okkar íslendinga á
evrópskri myndlist. Því er óhætt að hvetja sið-
menntað fólk með snefil af sjónlistaáhuga að láta
hana ekki fram hjá sér fara.
Marc Chagall: Gluggi á sumarhúsi. 1915
Sýningin fyllir ótvírætt upp í eyöur í þekkingu okkar
lendinga á evrópskri myndlist.
Félagslegt afl
Allan þennan tíma er að fmna í rússnesku menn-
ingarlífi viðleitni til að gera myndlistina að félags-
legu afli til alvöru-uppbyggingar samfélagsins, og
þetta á jafnt við um áðumefnd samtök um farand-
sýningar sem konstrúktífista - byggingarsinna.
Þessi viðleitni, og umræðan sem henni fylgdi, er
öflu áhugaverðari en flest það sem á sama tíma er
haft eftir mannvitsbrekkum í Paris eða Múnchen
um hlutverk myndlistarinnar.
Sífrjó umræða Rússanna um hlutverk listarinn-
ar nær síðan hámarki í verkum þeirra Malevitsj og
Tatlin, svokaOaðra súprematista, og áðurnefhdra
konstrúktífista. Þar mættust stálin stinn, prestur-
inn og verkfræðingurinn; annar héit því fram að
listin ætti að vera andleg iðja, praktíseruð af inn-
vígðum, hinn leit á listina sem áróðurstæki fýrir
betri nútíð og lífshamingju fjöldans. Þessi umræða
hafði ekki verið leidd tO lykta þegar Stalín lét
skrúfa fyrir hana í nafni sósíalískrar raunsæis-
stefnu.
Við fáum vissulega smjörþefmn af listþróuninni
í Rússíá og þessari umræðu á sýningu Listasafns
íslands, „Hin nýja sýn 1880-1930“, þar sem er að
finna málverk úr Tretjakov-safninu í Moskvu. Sýn-
ingunni fylgir ágætlega fróðleg og prýðOega þýdd
Fyrir og eftir umbrotatíma
Nú veit ég ekki nákvæmiega hvemig staðið var
að vali verka á sýninguna, sem kemur hingað
með middendingu í Osnabrúck í Þýskalandi, en
miðað við það sem Tretjakov-safnið á í fórum sín-
um má e.t.v. segja að úrval eldri verkanna sé ödu
markverðara en þau sem við fáum að sjá eftir
framúrstefnufólkið. Nokkur portrett eftir Repin,
Súrikov, Vasnetsov og Grabar eru framúrskar-
andi; málverk Levítans, „Sumarkvöld", nægir
næstum því tO að sannfæra okkur um yfirburði
hans í rússnesku landslagsmálverki og verk
þeirra Korovíns, Kustnetsjovs og Vrubels eru öll
augnayndi.
1 framúrstefnudeOdinni er eins og vanti
herslumuninn; adir helstu forkólfar eru að sönnu
td staðar en verkin sem hér eru sýnd eru ýmist
fs- frá því fyrir eða eftir aðalumbrotatímann í rúss-
neskri myndlist, 1913-20. Annað verkið eftir
Maljevitsj er t.d. frá 1904, hitt er endurgerð svarta
ferningsins frá 1929; sem er synd þvi Tretjakov-
safnið á gott úrval verka frá blómaskeiði Malje-
vitsj. Sama gfldir um nokkra aðra stórmeistara:
Chagad, Kandinsky, Gontsjarovu, Popovu og
Larionov; verk þeirra eru vissulega góð fyrir sinn
hatt en gefa tæplega tfl kynna hvers vegna þeir
þóttu frumkvöðlar og umbyltingarmenn í myn(0ist-
um. Á móti kemur að dregin eru saman ágæt verk
eftir minni spámenn, t.d. Mashkov, Kontsjalovskí,
Údaltsovu, sem við fengjum annars ekki að kynn-
ast. Aðalsteinn Ingólfsson
Hin nýja sýn stendur til 16. júní. Listasafn Islands er
opiö kl. 11-17 nema á mánudögum.
Tónlist
Aldrei betri
Það er kannski stórt upp í sig tekið að fuUyrða
aö listamaður hafi aldrei verið betri þegar jafn
þekktur og reyndur söngvari á í hlut og Bergþór
Pálsson. Hann hélt ásamt Jónasi Ingimundar-
syni píanóleikara tónleika í Salnum í Kópavogi
fyrir síðustu helgi. Þrátt fyrir yfirvofandi hol-
skeflu listviöburða sóttu þessa tónleika margir
gestir. Það ætti þó engan að furða því þessir
listamenn eiga báðir fjöimarga aðdáendur.
Bergþór hefur áður ráðist í flutning á ljóða-
sveigum Schumanns og að þessu sinni var það
flokkurinn Ástir skáldsins, eða Dichterliebe,
sem fluttur var í hefld sinni fyrir hlé. Hugsan-
legt er að sumir gestanna hafi komið vegna ást-
ar sinnar á viðfangsefninu því fátt er í heimi
ljóðasöngsins áhrifameira en þessi lagaflokkur. í
einræðu elskandans ferðast tónskáldið með
skáldinu gegnum dýpsta sársauka og æðstu gleði
þess sem elskar. Óendurgoldinni ástinni er þó að
lokum sökkt í sæ viðkvæmrar vitundar sem leit-
af gleði sinni yfir verðugum
viðfangsefnum og Bergþór
gerði þarna. Jónas náði
einnig að gefa hinum mörgu
eftirspdum sérstaka töfra;
fjórða lagið mjög gott og
einnig þungstigur og skýr
kontrapunkturinn í eftir-
málanum um dómkirkju-
myndina, svo eitthvað sé
nefnt. Snflld Schumanns í
tónsetningu ljóöa Heines
vekur aOtaf nánast furðu.
Tólfta lagið er hrein perla
þar sem síörómantíkin er
boðuð án nokkurs hávaða.
Draumalagið númer þrettán
varð í höndum þeirra Berg-
þórs og Jónasar hápunktur
Bergþór Pálsson og Jónas Ingimundarson
Þeir eiga marga aðdáendur - og ekki ófyrirsynju.
DV-MYND E.ÓL
ar ommnisms.
Bergþór og Jónas náðu afburðavel saman í
túlkun sinni á þessu ljóöum. Eftir aðeins of
ákveðna byrjun voru t.d. styrkleikabreytingar í
fjórða laginu frábærlega vel unnar. Smitandi ást
Bergþórs á efninu skflaði sér yndislega í fimmta
laginu og sveiflan í lokalínunni var persónuleg
og hrífandi. Það þarf ekki lítinn listamann til að
skila persónulega unninni túlkun á svo þekktu
efni. Jafnframt er það ómetanlegt þegar lista-
menn geta gefið hlustendum sinum jafn ríkulega
flutningsins - sterk sena sem þeim tókst að
magna mjög.
Auövitað má yfirleitt afltaf eitthvað aðeins
betur fara og var óróleiki í undirleiknum í átt-
unda og aftur í níunda laginu dæmi um það. Svo
má líka deila um léttleikann í píanóhlutanum í
síðasta laginu. Bergþór hefur þétta og faOega
rödd sem hann hefur aldrei beitt betur. En
ákveðnar ýkjur geta farið út fyrir mörk þess
fagra, eins og gerðist bæði í sjöunda og tíunda
laginu. Textaframburður er afburðaskýr en of
ýktur. Oft færi meira látleysi betur, án þess að
það þyrfti að vera á kostnað skýrleika.
Eftir hlé fluttu þeir frönsk sönglög eftir Chaus-
son, Gounod, Duparc og Ravel. Verkefnavalið
var ótrúlega skemmtflegt og fóru listamennirnir
á kostum í flutningnum. Örlítið óperusmitaðir
taktar Bergþórs í bæði fasi og raddbeitingu í
sumum lögunum komu litið að sök. Ekki voru
það síst lög Ravels við Ijóð sem hinn spænski
Don Kíkóti syngur til Dulcineu sem dflluðu sál-
inni. Bergþór var frábær í síðasta erindi fyrsta
lagsins, örveikt amenið í næsta lagi djarft og
hrífandi og leikur hans, eins og svo oft, fuflur
smitandi glaöværðar í því síðasta. Saman náðu
þeir Jónas hinni hæðnu, spænsku sveiflu þannig
að menn hreinlega dönsuðu út.
Sigfríður Björnsdóttir
mannsgaman
/ \\\
.
Að horfa á heiminn
Get engan veginn gleymt þeim degi þegar ég
sat með einsetumanni uppi á fjaOsbrún. Hún er
köfluð Nónhæö og sér þaðan yfir Breiðafjörð aU-
an. Skiptir ekki máli hvort það var 1980 eða 1990.
Og gæti aOt eins verið að gerast.
Bóndinn hafði aOa sína tíð átt heima á Barða-
strönd. Og kvaðst aldrei hafa kært sig um að
fara út fyrir sveitina sína; hefði jú fariö að Reyk-
hólum upp úr tektinni, sem sér hefði þótt langt,
en aldrei lengra. Og til hvers sosum í ósköpun-
um tautaði hann í bland við fussum sitt og suss-
ið. Og svo bretti hann upp á vörina, sem var
kækur hans, og horfði út á breiðasta fjörð á land-
inu sem er þakinn eyjum og fugli og fiski.
Man að það hreyfði ekki vind þenna dag, ekki
hár á höfði okkar - og þyturinn þegar fuglinn fór
hjá sat í hlustum okkar. Einmuna dagur. Eins og
maður gæti heyrt í sólinni. Einn þessara daga
sem endast.
Hann sagðist ekki geta ímyndað sér betra há-
sæti í heiminum en einmitt Nónhæðina sína í
sumarveðri. Og bretti enn upp á vörina. Ég
þagði - hafði yftr fáum orðum að ráða.
Hafði fyrr um daginn tekið eitt þessara dæmi-
gerðu einsetuviðtala við kaOinn heima í húsi.
Hann bauð mér upp á kaffi sem hann sauö i potti
og heOti í þykka fanta gegnum síu. Óvenjulegt,
fannst mér, eins og svo margt annað á heimfli
þessa áttræða manns sem gekk um sperrtur eins
og unglingur og hafði það þykkasta hár sem ég
hafði séð; flóka, mikinn flóka sem efalítið haföi
ekki kynnst kambi í árafjöld. Ef nokkurn tima.
Við skokkuðum upp á hæðina í dagslok þegar
birtan verður hvað áleitnust á Islandi. Hann
kvaðst fara þangað daglega, stundum áleiðis en
oftast aOa leið. Verstu veður héldu orðið aftur af
sér. Það væri aldurinn.
Á mifli okkar voru meira en fimmtíu ár. En
það var ekki að sjá upp hæðina. -SER
Aldrei of seint
Nafnlausi leikhópurinn í Kópavogi er
10 ára í ár og í tilefni af þvi hefur hann
tekið höndum saman við SmeOara í
Hana-nú og „frjálsan" danshóp úr Gjá-
bakka og sett á svið nýtt íslenskt verk
eftir Jóninu Leósdóttur undir stjóm Ás-
dísar Skúladóttur. Meðalaldur leikara er
tæp 78 ár fyrir utan einn drenghnokka
rétt yfir fertugt.
Sýningin heitir SmeOur 2 - aldrei of
seint! Sýningar eru daglega kl. 14 til og
með 18. maí. Miðapantanir í símum 554-
3400 og 899-5508.
List fyrir Palestínu
Menningarhátíðin List fyrir Palestinu
verður haldin á stóra sviði Borgarleik-
hússins í dag kl. 17-21. Á dagskrá eru
ljóð, söngur, leiklist, tónar og dans auk
myndlistarsýningar í anddyrinu þar sem
seld verða verk eftir fjölda íslenskra
myndlistarmanna með 40% afslætti
þennan eina dag. Að hátíðinni standa
einstaklingar, hópar og samtök íslenskra
listamanna, auk Félagsins Ísland-Palest-
ína. Kynnir er Tinna Gunnlaugsdóttir
leikari og formaður Bandalags íslenskra
listamanna.
Aðgangseyrir er kr. 1800 sem renna
óskertar til hjálparstarfa í Palestínu.
Var Laxness
vont leikskáld?
Fimmta fyrirlestur-
inn á vegum Vöku-
HelgafeOs i tileöii ald-
arafmælis Hafldórs
Laxness heldur Hrafn-
hfldur Hagalín Guð-
mundsdóttir leikskáld
og nefhir hann „Var
Laxness vont leik-
skáld?“ Fyrirlesturinn
verður í Norræna húsinu á morgun kl.
17.15. Aðgangur er ókeypis og öflum
heimfll.
Hrafnhildur Hagalín Guðmundsdóttir
kom eins og stormsveipur inn í íslenskt
leflrhúslíf þegar verk hennar Ég er meist-
arinn var frumsýnt árið 1990. Hún hlaut
Menningarverðlaun DV árið 1991 fyrir
leikritið og Norrænu leikskáldaverö-
launin árið eftir. Árið 2000 var Hægan,
Elektra sett upp eftir hana. Sýningin var
tilnefnd til Menningarverðlauna DV og
verkið sjálft tfl Norrænu leikskáldaverð-
launanna í ár. Ég er meistarinn hefur
verið sett upp víða um lönd, m.a. i New
York og Sydney við góðar undirtektir.
Snert hörpu mína
1 síðustu viku var opnuð sýningin
„Snert hörpu mína...“ hjá Handverki og
hönnun í Aðalstræti 12, 2. hæð. Þar eru
sýnd fjölbreytt handgerð hljóðfæri sem
smíðuð eru á íslandi, fiðlur, óbó, seOó,
víóla, viola da gamba, rafmagnsgítarar,
kassagítar, jazzgítar, bassi, langspil, jarð-
hörpur, lýrur og spfladósir.
Þeir sem sýna eru Eggert Már Marin-
ósson, George HoOanders, Hans Jó-
hannsson, Jón Marinó Jónsson, Kristinn
Sigurgeirsson, Lárus Sigurðsson, Mar-
grét Guðnadóttir, Margrét Jónsdóttir,
Nobuyasu Yamagata og Sverrir Guð-
mundsson. Sýningin stendur til 20. mai
og er opin alla daga kl. 12-17.
Fótboltasögur
Fótboltaáhugamenn
athugið: í kvöld kl. 20.30
verður flutt leikgerð El-
ísabetar Rónaldsdóttur
kvikmyndagerðarmanns
á Fótboltasögum Elísa-
betar Jökulsdóttur í
Listaklúbbi leikhús-
kjaflarans. Fótboltasögur komu út um
síðustu jól og hlutu fádæma góðar við-
tökur lesenda og gagnrýnenda enda ekki
á hverjum degi sem út kemur skáldskap-
ur um líf fótboltamannsins. Nú er ís-
landsmótið í fótbolta alveg á næstu grös-
um og því upplagt að fara að hita upp.
Leikstjóri er Helga E. Jónsdóttir og
leiklestur annast Bjöm Jörundur Frið-
bjömsson, Hilmar Jónsson og Stefán
Jónsson. Ekki ónýt skemmtun!