Helgarblaðið - 07.02.1992, Blaðsíða 20

Helgar
20
blaðið
Jón Baldvin og
Stórisannleikur
Margir menn ágætir urðu
tíl að senda Þjóðviljamönn-
um kveðjur sínar þegar
blaðið hætti að koma út.
Sumir mæltu eftír okkur
með trega, aðrir voru
einna helst gagnrýnir á
okkar framlag, en eins og
þar segir: flest fór það vel
fram. Og hafi menn heila
þökk fyrir góðar kveðjur.
Við skulum vona að guð
launi fyrir hrafuinn.
Ein kveðja skar sig mjög úr i
síðasta tölublaði Þjóðviljans. Hún
var frá formanni Alþýðuflokks-
ins, Jóni Baldvin. Eins og menn
tóku eftir fann hann Þjóðviljanum
allt til foráttu fyrr og síðar. Blaðið
hafði frá upphafi vega verið
tröllriðið af því sem Jón kallar
„Stórasannleik". Þar á hann við
Sovéttrúna. Síðan hafi sú trú
breyst í annan Stórasannleik sem
hann kallar „vanskapaða þjóðfé-
lagslega eyðsluhyggju“.
Þetta er allt nokkuð fróðlegt.
í fyrsta lagi festa menn athygii
við það hve gjörsamlega Jón
Baldvin er laus við allt sem heitir
örlæti i hugsun og yfirsýn. Hann
gctur ekki séð kost og löst á blaði,
hann hefur hugann við þann
„Stórasannleika“ einan að þetta
blað hefur oftar en ekki staðið
honum sjálfum og hans áformum
í pólitík fyrir þrifum. Annað
kemst ekki að. Þetta nægir til að
hugur ráðherrans fyllist stein-
geldri kergju og því myrka hatri
sem slekkur á sálartýrunni.
Stalínismi Framsóknar
Dæmið úr kveðjublaði Þjóðvilj-
ans fer ekki einsamalt. Jón Bald-
vin hefur verið að deila við bænd-
ur á fundum um GATT. Bændur
eru lítt hrifnir af GATTinu, og
ætti engum að koma á óvart, hvað
sem þeir annars halda: hvcr sá
sem sér sína afkomu í nokkrum
háska er reiður. En Jón Baldvin
virðist ekki skilja svo ofurcðlileg
mannleg viðbrögð. Hann sér í
bændaræóum á fundum harðsnúið
samsæri gegn sér pcrsónulcga og
æpir hátt: Stalínískt samsæri!
Skipulagt af Framsókn eða
Bændasamtökum.
Þegar menn láta si sona: Fram-
sókn er stalínismi, Þjóðviljinn er
Pravda (eins og Össur Skarp-
héðinsson heldur fram), þá cru
menn fyrst og síðast að gera
tungumálið merkingarlaust. 1
annan stað viðra þeir fyrir al-
þjóð persónulegan vanmátt:
þeim er um megn að ræða
marga hluti án þcss að allt sé
dregið undir tilfinningasveiflur
þeirra eigin pólitíska frama eða
vandræða. Og er slíkum mönnum
vorkunn nokkur: þeir eru nefni-
lcga dæmdir til að vera mjög
einmana innan uin sína
skammgóðu viðhlæjcndur.
Hvað er
Stórisann-
leikur?
En svo er annað:
Stórisannleikurinn
sjálfur. Orðið er víst
frá Halldóri Laxness
og vísar í skrifum
hans til Sovétkomm-
únismans sem og til
framgöngu kaþólsku
kirkjunnar eða amk.
Rannsóknarréttarins á
fyrri öldum. Með öðrum orðum:
ef menn vilja ekki halda áfram að
eyðileggja merkingu orða, þá er
Stórisannleikur varla á dagskrá
nema að saman fari skoðanaof-
stæki og svo vald og valdatæki
sem reka Sannleikann ofan í
mannfólkið. Ef við hinsvegar er-
um að fjalla um skoðun (sem and-
stæðingar hafa tilhneigingu til að
kalla ,,kreddu“) hjá minnihluta-
hópi, þá er, eðli málsins sam-
kvæmt, annað á seyði. Það eru
margir „Sannleikar" í gangi í
Arni
Bergmann skrifar
samfélaginu, og þótt sumar teg-
undimar séu boðaðar með
ástríðuhita breytast þær ekki í
Stórasannleika fyrir því.
Síbernskan
Menn geta svo sagt að hreyf-
ingar bæði og einstaklingar hafi
misjafnlega mikla innri þörf fyrir
að gcra sér einhvem boðskap að
þeim allshcrjarsannleika sem
slævir gagnrýna hugsun, byrgir
sýn í þröngum farvegi. Slík þörf
er jafnan mikil þegar hreyfingar
(og einstaklingar) eru ungar að
árum, menn hafa vissa þörf fyrir
cinfaldanir andspænis flóknum
heimi og þurfa tíma til að átta sig
á því að í margbreytileikanum og
þverstæðunum eru viss ágæt
vcrðmæti fólgin. Ef þessi hlið
dæmisins er svo tcngd við mál-
fiulning Jóns Baldvins sjáifs, þá
er cins og hann sé mörgum öðrum
fremur haldinn „sibcmsku"
kreddufcstunnar. Að minnsta
kosti hefur hann stcrka tilhneig-
ingu til að líta á sinar skoðanir
með þeirri nauðhyggju sem segir,
að sá sem ekki er með mér (t.d. í
Evrópumálum) hann er flfl eða
glæpon (,,skuggabaldur“) nema
hvorttveggja sé.
Kröfugerðarhyskió
Þegar lesið er kveðjublað Þjóð-
viljans kemur á daginn að sumir
telja að blaðið hafi verið of
kreddufast, en aðrir að það hafi
ekki verið nógu „beitt“, ekki nógu
grimmt á meiningunni. Allt er
þetta til umræðu vitanlega. En
Jón Baldvin gerir langa sögu
stutta: hann segir að Þjóðvilja-
kreddan hafi nú um alllangt skeið
komið fram i „vanskapaðri þjóð-
félagslegri eyðsluhyggju og tak-
markalausri kröfugerð á allt og
alla“.
Þetta er skondin ásökun. I
fyrsta lagi: hún minnir á það hve
blindir og sljóir margir menn
verða á söguna, þegar þeim svo
hentar. Eða man Jón Baldvin ekki
lengur til þess, að á yngri ámm
Alþýðufiokksins hét hann í allri
íhaldspressunni fyrst og síðast
„ábyrgðarlaus kröfugerðarflokkur
á allt og alla“? Öll sú kröfugerð
sem fram var borin af jafnaðar-
mönnum, hvort sem þeir fóru síð-
an á vinstri eða hægri væng þeirr-
ar fylkingar, hún var „eyðslu-
hyggja" sem fékk hin sígildu svör
ihaldsins um að verið væri að
espa lýðinn til að eyða um efni
fram og stefna þjóðfélaginu í
ógöngur enda „peningar ekki fyrir
hendi“.
Þegar Jón Baldvin lýsir
„kreddu" Þjóðviljans á þann hátt
sem fyrr greinir, þá megum við
svo sannarlega vel við una. Hann
meinar náttúrlega að Þjóðviljinn
sé að gera ráðamönnum Alþýðu-
flokksins lífið leitt með miður
þægilegum frásögnum og útlegg-
ingum á þeirra niðurskurði á því
félagslega kerfi og menntakerfi
sem kratar af öllum tegundum
hafa lengst af talið rétlætingu
sinnar tilvem. Hann meinar að nú
em það hans menn sem hafa
komið sér í þá stöðu að segja við
alla sem vilja gott gjöra: étið það
sem úti frýs því
fé cr ckki fyrir hendi. Og af
öllu saman verður til bullandi
innri rciði sem órólcg pólitísk
samviska kyndir undir og
niagnar náttúrlega upp for-
mælingamar - meðal ann-
ars í garð Þjóðviljans.
Og það bætir náttúr-
lega ekki úr skák fyrir
Jóni Baldvin að þetta
ber allt upp á þá daga
þcgar hann og hans
menn standa gjörsam-
lega máttvana og ráðlaus-
ir andspænis „forstjóraf-
rek junni" sem fram brýst í
sinni ókræsilegustu rnynd í
máli Samcinaðra vcrktaka.
Jón Baldvin og Alþýðu-
fiokkurinn cru í rammri til-
vistarkrcppu eins og hvcr
maöur getur séð. Og
\\ viðbrögðin eru helst
\\ nokkur tilfinninga-
\ gos og ómarkviss óp
um andstæðingana.
Það gerir andstæð-
ingunum svosem
ósköp lítið til - nema
hvað það reynist oft-
ar en skyldi óþarf-
lega mikil mæða að
rcyna að taka þátt í
umræðu hér á þessu
ísa köldu landi.
Kontratenór
í Gerðubergi
Sverrir Guðjónsson kontra-
tenór syngur sönglög eftir tón-
skáld frá 17. öld fram á okkar
daga á Ijóðatónleikum í Gerðu-
bergi á morgun, laugardag, kl.
17 og á mánudag kl. 20.30.
Meðal efhis á tónleikunum eru
söngvar eftir Purcell, antik-aríur
eftir Scarlatti og Sarri, Shakespe-
aresöngvar eftir samtímatónskáld-
ið Gerald Finzi, þjóðlagaútsetning-
ar eftir Britten, jiddísk þjóðlög og
íslensk sönglög eftir Atla Heimi
Sveinsson og Þorkel Sigurbjöms-
son, auk þriggja nýrra söngva eftir
John Speight, sem verða frumflutt-
ir á tónleikunum.
Söngrödd kontratenórs spannar
svipað raddsvið og altrödd kvenna.
Sverrir hefúr verið við söngnám í
Englandi hjá David Mason. Hann
vakti líka athygli sem einn af með-
limum búksláttarbandsins sem tróð
uppi á menningarkynningu í Lond-
on.
Undirleikari á píanó er Jónas
Ingimundarson.
leikarar komast þokkalega fró hlutverkum sínum.
Af háskalegu starfi
leikhúsrýnenda
Stúdentaleikhúsið,
Tjarnarbíói
Hinn eini sanni Seppi
eftir Tom Stoppard
Leikstjóri
Jakob Bjarnar Grétarsson
Leikmynd Þorgeir Olason
Framsögn og leikmunir
Steinunn Ólafsdóttir
Búningar Linda B. Árnadóttir
Lýsing og mynd
Eric Thor Guðmundsson
Hljóð Guðrún Jarþrúður
Baldvinsdóttir
Þýðandi Guðjón Ólason
Stúdentaleikhúsið frumsýndi
Hinn eina sanna Seppa eftir Tom
Stoppard, síðastliðið föstudags-
kvöld. Leikurinn gerist í leikhúsi
og snýst jafnt urn tvo gagnrýnend-
ur, sem þar eru mættir á fremsta
bekk, og um sýninguna á leiksvið-
inu.
Leikhúsið í leikhúsinu er morð-
gáta og fer fram á milli þess sem
gagnrýnendumir ræðast við. Hún
fylgir upphafiega forskrifi sem
virðist ættuð frá Agötu Christie:
Staðurinn eingangrað sveitasetur,
persónumar rík ekkja, bróðir fyrr-
verandi eiginmanns hennar, vin-
kona hennar, grunsamlegur ungur
maður, húshjálpin frú Puða, Seppi
lögrcgluforingi og líkið - og auð-
vitað cr þoka. En það sýnir sig
brátt að í þessum leik er ekkert
cins og það lítur út fyrir að vera og
það er mcira að scgja alls ckki
ljóst hver er hvað, eða hver leikur
hvern og hvort það er yfirleitt ver-
ið að leika.
Gagnrýnendumir tveir dragast
brátt meira inn í atburðarásina en
venja er. og ekki fjarri sanni að
segja að leikurinn fjalli mikið til
um háskalegt starf þeirra.
Magnús Þór Þorbergsson leikur
Mána gagnrýnanda og Haraldur
Jóhannsson Spóa, kollega hans.
Hildigunnur Þráinsdóttir er frú
Puða, og Kári Gíslason Símon
Gunnarsdóttir skrifar
Grafstein, ungi maðurinn gmn-
samlegi. Blíðu Konráðs, yndislega
stúlku á þrítugsaldri, leikur Ásta
Böðvarsdóttir, og Ólöf Sverris-
dóttir fer með hlutverk lafði Sælu
Moldá, húsráðandans á sveitasetr-
inu. Mats Jonsson leikur major
Magnús Moldá og Seppa, hinn
dæmigerða laganna vörð, leikur
Amoddur Magnús Valdimarsson.
Kjartan Freyr Vilhjálmsson leikur
líkið.
Leikmynd, búningar, lýsing og
leikhljóð em prýðileg í alla staði,
leikstjómin ágæt og leikaramir
komast þokkalega frá hlutverkum
sínum, sérstaklega líkið, sem var
með eindæmum dauðyfiislegt.
Leikur annarra var viðvaningsleg-
ur, enda ekki við öðm að búast og
ósanngjamt að vera eitthvað að
fjölyrða um það. Leikritið er
skemmtilegt, svo sem og sýningin
í heild, og var henni mjög vel tek-
ið af frumsýningargestum.
FöstudaRiirínn 7. íebrúar