Helgarblaðið - 07.02.1992, Blaðsíða 19

Helgar 19 blaðið
Ólöf Kolbrún Harðardóttir
sem Desdemona og Garðar
Cortes sem mórinn Otello ó
sviði Óperunnar.
Mynd Kristinn.
þessari hátíðarsýningu Óperunnar, en
einsog kunnugt er var hann helsta
driffjöðrin við stofhun Islensku óper-
unnar og stjómaði henni þar til hann
fór til Svíþjóðar. Garðar syngur hlut-
verk Otellos, en það hlutverk er talið
eitt af allra erfiðustu tenórhlutverk-
um óperuheimsins. Að lokinni sýn-
ingunni hverfur Garðar aftur til starfa
í Gautaborg.
Ólöf Kolbrún fer með hlutverk
Desdemonu, eiginkonu Otellos. Þau
Garðar og Ólöf Kolbrún hafa ekki
sungið saman aðalhlutverk í stórri
óperu síðan þau sungu saman í Aidu
á fimm ára afmæli Islensku óperunn-
ar.
Keith Reed syngur hlutverk Jagós,
liðsmanns Otellos, sem þjáist af af-
brýðisemi i garð Otellos og ákveður
að koma honum á kné.
Aðrir söngvarar sem hafa ein-
söngshlutverk í sýningunni eru þau
Elsa Waage, Bergþór Pálsson, Þor-
geir J. Andrésson, Tómas Tómasson,
Jón Rúnar Arason og Þorleifúr M.
Magnússon.
Leikstjóri er Þórhildur Þorleifs-
dóttir, sem sagt hefúr skilið við
stjómmálin, amk. um sinn, og getur
nú einbeitt sér að því að stjóma óp-
eruuppsetningum.
Hljómsveitarstjóri er Robin
Stapleton. Leikmynd gerði Sigurjón
Jóhannesson. Þetta er í fýrsta skipti
sem hann vinnur í Ópemnni og er
leikmyndin mjög iburðarmikil.
Ljósahönnuður sýningarinnar er
Grétar Sveinbjömsson. Þetta er í
fyrsta sinn sem hann vinnur við upp-
færslu hér á landi en hann hefur unn-
ið ámm saman í ópemnni í Osló.
Una Collins annast búningahönnun.
Nýr tölvubúnaður fyrir skjátexta,
sem áhorfendur fylgjast með, verður
tekinn í notkun við þessa sýningu.
Hann er mun fúllkomnari og betri en
sá búnaður sem notast hefur verið
við ffam til þessa.
Nú í febrúar em 105 ár liðin síðan
óperan Otello eftir Verdi var ffurn-
sýnd í Mílanó við mikla hrifningu
gagnrýnenda og almennra ópemunn-
enda. Verdi var þá 73 ára að aldri og
hafði þegar öðlast mikla virðingu og
viðurkenningu fyrir óperur sínar
einsog Aidu, Rigoletto, La Traviata
og A valdi örlaganna. Verdi var
mjög hrifinn af leikritum Shakespe-
ares. Hann stóðst því ekki mátið, þótt
mörg ár væm liðin frá því hann
samdi næstu ópem á undan, þegar
Arrigo Boito bauðst til þess að skrifa
texta fyrir ópem byggða á leikriti eft-
ir enska skáldjöfurinn. Verdi hóf að
semja Otello 1884 en óperan var
frumflutt 5. febrúar 1887.
Sagan gerist á Kýpur í lok fimmt-
ándu aldar þegar eyjan var undir
stjóm Feneyja. Óperan hefst á því að
til eyjarinnar kemur nýr ríkisstjóri,
márinn Otello, ásamt eiginkonu sinni
Desdemonu og fylgdarliði.
Margrætt
myndmál
Þorvaldur Þorsteinsson: Skúlptúr ón titils, 1991. Krít,
grafit og olía ó prent.
Þorvaldur Þorsteinsson
Sýning á teikningum,
klippimyndum, textum
og ljósmyndum í Ný-
listasafninu og á Mokka-
kaffi
„Hlutimir í kringum mig
kallast á við fmmmynd sína
í höfðinu á mér og mitt hlut-
verk er að skerpa stöðugt
heymina svo ég heyri til
þeirra," segir Þorvaldur Þor-
steinsson í nýlegu blaðavið-
tali.
Þessa fullyrðingu má
skilja á ýmsa vegu. Hvers
eðlis er sú „frummynd"
hlutanna í umhverfi okkar
sem Þorvaldur segir að búi í
höfði hans? Er það frum-
myndin sem Plato talaði um
að hefði með skilninginn að
gera og lægi til grundvallar
hinum síbreytilega og hverf-
ula efnisheimi sem skynfær-
in miðla til okkar á sinn
fmmstæða og yfirborðs-
kennda hátt? Eða á fmm-
myndin sem Þorvaldur talar
um eitthvað skylt við fmm-
myndir þær sem sálfræðing-
urinn Carl Gustav Jung
sagði að byggju í dulvitund
allra manna sem sameigin-
legur líffræðilegur arfur
mannshugans frá því fyrir
tíma siðmenningarinnar og
birtast okkur í ríki draums-
ins?
Eftir að hafa séð sýningar
Þorvalds í Nýlistasafninu og
á Mokkakaffi sýnist mér að
hvomg þessara skýringa eigi
beinlínis við. Því það sem
myndmál hans fjallar um er
í rauninni ekki „frummynd-
ir“ fyrirbæranna í ofan-
greindri merkingu, heldur
tengsl hins ytra forms við
þær merkingarmyndir sem
formið getur tekið á sig í
vitund mannsins. Þegar fyr-
irbærin í umhverfi okkar
vekja með okkur óræða til-
finningu sem við náum ekki
að skilgreina fullkomlega á
rökrænan hátt, hafa þau öðl-
ast táknræna merkingu.
Táknið vísar til hins óþekkta
og margræða sem á rætur
sínar í dulvitundinni á með-
an merkið hefur afmarkaða
og skilgreinda tilvísun.
Munurinn á tákni og merki
sést til dæmis í ólíku merk-
ingarsviði biðskyldumerkis-
ins og krossins. Biðskyldu-
merkið segir okkur að öllu
jöfnu aðeins einn afmarkað-
an hlut um umferðarreglum-
ar, krossinn hefur margræða
menningarsögulega merk-
ingu og á rætur sínar djúpt í
dulvitund okkar sem hið
helga tré lífsins. Táknið
kallast á við „frummyndir“
sínar í dulvitundinni þegar
það vísar til hins margræða
og óljósa, sem við getum
ekki skilgreint í fáum orð-
um. í teikningum sínum og
klippimyndum er Þorvaldur
að fást við fyrirbæri og form
úr umhverfinu og með-
höndla þau þannig að þau
öðlist slika táknræna tilvís-
un og um leið margræða
merkingu. Myndir hans
kallast á við dulvitundina,
en þær fjalla ekki beinlínis
um frummyndir í skilningi
Jungs, heldur öllu frekar um
tengslin á milli ytri skyn-
veruleika og innri vitundar
mannsins, á milli vitundar
og dulvitundar, siðmenning-
ar og náttúru.
Aðferð Þorvalds á ekki
skylt við þá aðferð súrrea-
listanna að draga fram úr
dulvitund sinni „málaða
ljósmynd af draumi", sem
Gíslason skrifar
byggi á óheftu flæði ósam-
stæðra mynda, heldur notast
hann gjaman við raunveru-
legar ljósmyndir af hvers-
dagslegum fyrirbærum og
meðhöndlar þær þannig að
þær varpa ljósi á merkingar-
tengsl sem annars eru okkur
dulin. Með því að leggja
hálfgagnsæjan pappír yfir
myndir af dýrum eða al-
gengum fyrirbæmm í náttúr-
unni og klippa eða skera í
hann fastmótuð form, sem
gjaman em geómetrísk,
verða til andstæður sem
endurspegla spennuna á
milli vöku og draums. Fyrir-
bærin í náttúmnni, sem
þama birtast okkur misjafn-
lega skýr undan hálfgagn-
sæjum pappírnum í gegnum
tilskorin geómetrísk form,
enduróma spennuna á milli
óreiðunnar sem býr í náttúr-
unni og dulvitundinni og
þess skipulags sem vitundin
og siðmenningin vilja hafa á
hlutunum. Reyndar em hin
tilskomu form Þorvalds ekki
í öllum tilfellum geómetr-
ísk: yfir ljósmynd af mjúk-
fiðmðum strút hefur hann
lagt útskorið form af reist-
um mannslim, sem kallar
ekki bara fram sérkennilega
andstæðu skipulags og
óreiðu, heldur líka sláandi
andstæður sem felast í reist-
um limnum og flosmjúku og
kvenlegu ljaðraskrúði
strútsins.
Sams konar andstæður er
Þorvaldur að reyna að sætta
í teikningum sínum, þar sem
fyrirbæri úr heimi náttúr-
unnar og siðmenningarinnar
em sett upp á stalla og undir
gler eins og í tilbúnu safni
eða rými, sem er í raun
táknmynd sem vísar til innri
hugarheims eða vitundar
mannsins: vitundin er eins
og safnhús sem leitast við
að koma skipuiagi á óreið-
una í náttúmnni og um-
hverfi okkar en firrist hvort
tveggja um leið. Því þetta
safnrými er dauður heimur
þar sem öll snerting er for-
boðin og þögnin ríkir ein.
Skipulagsgáfa vitundarinnar
hefur slitið öll lífræn tengsl
hennar við umhverfið.
I myndaröð sem Þorvald-
ur kallar „skúlptúra", og
unnin er með krít, grafit og
olíu á prentaðar myndir, er
svipuð hugmynd sett fram í
nýrri mynd: ímyndaðir
skúlptúrar em teiknaðir í
villta náttúmna. Efni þeirra
er landslagið, jörðin, gróð-
urinn, dýrin og andrúmsloft-
ið. Eins konar ímyndunar-
leikur þar sem við ímyndum
okkur hvernig villt náttúran
verði fönguð í tamið form
skúlptúrsins. Form þessara
skúlptúra em árangur með-
vitaðrar formmótunar, en
efni þeirra er villt og óham-
ið í margbreytileik sínum og
stjómleysi. Eins og dulvit-
undin.
Þær myndir á sýningunni í
Nýlistasafninu, sem Þor-
valdur hefur unnið upp úr
Biblíumyndum franska
listamannsins Gustave
Dorés, eru við fyrstu sýn af
nokkuð öðmm toga. Doré
var meðal fremstu grafik-
listamanna 19. aldar og það
þarf í sjálfu sér nokkuð
áræði til að leggja út af jafn
sígildum myndverkum og
Biblíulýsingar hans em.
Ekki síst þegar jafnframt er
fitjað upp á hliðstæðri að-
ferð og súrrealistinn Max
Emst notaðist við í skáld-
sögu sinni, „Sæluvika": að
klippa út myndparta og
skeyta saman á ný og skapa
þannig nýtt samhengi eða
nýja sögu. Myndir Þorvalds
eiga þó, þegar betur er að
gáð, fátt skylt við myndir
Max Emsts. Hann blandar
ekki saman ólíku myndefni
til þess að afhjúpa kynferð-
islegar duldir og menningar-
sjúkdóma hins borgaralega
samfélags, heldur sker hann
meðvitað út stök form í
myndum Dorés, skilur eftir
auðan flötinn en fiytur
formin til í myndinni þannig
að nýtt samhengi skapast.
Þessar myndir þeirra Þor-
valds og Dorés eru í einu
orði sagt hreinasta augna-
yndi og vekja jafnframt til
umhugsunar um myndmál-
ið, merkingu þess og við-
tekna hefð við lestur þess.
Eins og til dæmis í mynd-
inni þar sem hermaðurinn
stendur yfir Davíð konungi
með hörpuna. Þar er harpan
horfin úr höndum Davíðs og
spjót hermannsins komið í
staðinn en hermaðurinn
leggur að skáldinu með
hörpuna að vopni. Mynd-
rænt séð ganga þessi form-
legu umskipti fullkomlega
upp en merkingu myndar-
innar hefur verið snúið á
haus. Hér erum við vakin til
umhugsunar um form og
innihald með nýjum hætti,
en ef betur er að gáð, þá er
rauði þráðurinn í öllum
verkum Þorvalds kannski
einmitt fólginn í slíkum
spumingum. Og það á
reyndar ekki síður við um
örsögur Þorvalds, sem eru í
góðu samræmi við myndmál
hans og vekja hliðstæðar
spumingar. Eins og til dæm-
is eftirfarandi saga sem birt-
ist í sögusafninu „Hundrað
fyrirburðir" frá 1987:
„Einu sinni ákváðum við
Pétur að finna alls konar
verðmæti í görðum og með-
fram götunum. Það var
skrýtið hvað leitin gekk vel.
Við fundum fullan sígarettu-
pakka, smápeninga og lykil
og jafnvel eitthvað fleira.
Núna dettur mér jafnvel í
hug að Pétur hafi verið bú-
inn að koma hlutunum fyrir
og stungið upp á leiknum.
En kannski stakk ég upp á
leiknum."
Forsenda formsins
ákvarðar innihaldið. Hvort
var það Pétur eða sögumað-
urinn sem stakk upp á leikn-
um? Hvort var það Þorvald-
ur eða Doré sem skapaði
Biblíusögumyndimar?
Hvort er það náttúran eða
siðmenningin, vitundin eða
dulvitundin, vakan eða
draumurinn, sem setja leik-
reglur myndlistarinnar?
Sýning Þorvalds Þor-
steinssonar er einhver at-
hyglisvcrðasta tilraun sem
hér hefur sést lengi til þess
að kryfja og takast á við for-
sendur og merkingu mynd-
málsins. Því miður er það
allt of algengt að menn horfi
framhjá þeim vanda sem hér
er verið að kryfja, en láti
sem forsendur myndmálsins
séu sjálfgefnar. Spuming-
amar sem myndir Þorvalds
vekja em ögrandi og vekja
eftirvæntingu um framhald-
ið.
Ibsens-
ár hjá
frjálsum
Úthlutunarnefnd Lciklist-
arráös hefur komist aö niöur-
stöðu um hvaða leikhópar
hljóta náö fyrir augum nefnd-
arinnar í ár. Alls eru þaö átta
hópar sem samanlagt fá út-
hlutað rúmum 12 miljónum
króna, en alls bárust mennta-
málaráðuneytinu 47 umsókn-
ir frá 20 aðilum.
í ár bætist Alþýðuleikhúsið í
hóp þcirra leikhópa sem sótt
geta um úthlutun, en áður hafði
Alþýðuleikhúsið verið með sér-
staka úthlutun á fjárlögum.
Upphæðin sem úthlutað cr í ár
er um 2 miljónum lægri en Al-
þýðuleikhúsið og starfsemi at-
vinnulcikhópa fengu úthlutað
árið 1991.
Alþýðuleikhúsið fékk 3,6
miljónir til að koma upp tveim-
ur leiksýningum en úthlutunar-
nefndin leggur til að sú upphæð
verði hækkuð í 4 miljónir til að
þctta verði kleift fyrir leikhúsið.
Tveir leikhópar fá úthlutað til
að setja á svið tvö af öndvegis-
vcrkum Henriks Ibsens, þannig
að segja má að Ibsensár sé
ffamundan hjá ftjálsu leikhóp-
unum. Það er
leikhópurinn Kaþarsis sem
fær 2,5 miljónir til að vinna
Heddu Gabler og Þíbilja fær 2
miljónir til að vinna Brúðu-
heimilið.
Egg-leikhúsið fær miljón til
að vinna Hcmaðarlist svíns cflir
Raymond Cousse. Auður
Bjamadóttir fær miljón til að
vinna dansverkin Ertu svona
kona? og Gárur. Ópemsmiðjan
fær miljón í viðbótarstyrk til að
halda áffam með uppsctningu á
La Bohcme eflir Puccini scm
ftvmsýnd vcrður í lok mars. Frú
Emclía fær 500 þúsund til að
halda sér á floti og Sögusvuntan
fær 350 þúsund til að vinna
brúðulcikhúsverk fýrir böm.
Gretar
í G 15
Myndlistarmaðurinn
Gretar Reynisson opnar
sýningu í Gallerí G 15,
Skólavörðustíg 15, á
morgun, laugardaginn 8.
febrúar, kl. 16.
Gretar sýnir teikningar
unnar á þessu ári, aðallega
með blýanti og kafii á
pappír, og stóra teikningu
unna á síðasta ári með
blýanti, akryl og olíu á
krossvið.
Þetta er tíunda einka-
sýning Gretars, auk þess
sem hann hefur tekið þátt
í fjölda samsýninga hér á
landi og erlendis. Þá hefúr
hann gert á þriðja tug
leikmynda í leikhúsum
Reykjavíkur. Hann út-
skrifaðist ífá Myndlista-
og handíðaskóla íslands
árið 1978 og dvaldi í Hol-
landi að loknu námi hér.
Sýningin er opin virka
daga kl. 10-18 og laugar-
dagakl. 11-16. Sýning-
unni lýkur mánudaginn 2.
mars.
Gretar Reynisson
Föstudagurinn 7. febniar