Dagblaðið - 16.09.1975, Blaðsíða 4

Pagblaðiö. Þriöjudagur 16. september 1975.
BANKINN MATTI SETJA
FRYSTIGJALDIÐ A
Ferðalangur fór í mól við Landsbanka vegna 25% tryggingagjalds ó gjaldeyri
„Það staðfestist, að stjórn
Seðlabankans haföi samráö viö
mig sem forsætisráðherra um
niöurfellingu gengisskráningar
hinn 21. ágúst 1974 og hafði ég
ekki neitt viö hana aö athuga,”
segir I yfirlýsingu fyrrverandi
forsætisráðherra, ölafs Jó-
hannessonar, á réttarskjali, sem
lagt var fram i dómsmálinu:
Jónas Haraldsson o.fl.
gegn
Landsbanka Islands.
Mál þetta var höföaö til þess að
hnekkja 25% tryggingargjaldi
vegna gjaldeyrissölu Landsbanka
íslands á feröamannagjaldeyri,
eftir aö felld haföi veriö niöur
skráning á gengi islenzku krón-
unnar vegna gengisbreytingar.
Var Landsbanki íslands
sýknaöur af kröfum stefnenda, en
hvorum aöila um sig gert aö bera
sinn kostnaö af málinu. Hrafn
Bragason, '<borgardómari, kvaö
upp dóminn.
Stefnendur málsins, hjón,
hugöust dvelja í London i viku-
tima, og var brottför ákveöin
þann 27. ágúst 1974. Hinn 21. ágúst
haföi Seðlabanki Islands gefiö út
tilkynningu þess efnis, aö gengis-
skráning yröi felld niöur frá þvi
er bankar hættu gjaldeyrissölu
þann dag. Var skýrt frá þvi, að
ráöstöfun þessi væri nauðsynleg
vegna óvissuástands, sem skap-
azt haföi dagana á undan, og
leiddi til þess, að skipuleg gjald-
eyrisviöskipti gátu ekki fariö
fram.
Þá var tilkynnt að sala gjald-
eyris yröi meö þvi skilyrði, aö
greitt yröi endanlegt verö sam-
kvæmt fyrstu skráningu gengis
krónunnar, eftir að regluleg
gjaldeyrisviöskipti hæfust á ný,
en þar til myndu viðskiptabank-
arnir taka 25% tryggingarfé um-
fram siðasta skráöa gengi.
Stefnendur keyptu gjaldeyri,
samtals 305 sterlingspund, á sfö-
asta skráöa gengi kr. 229.60 aö
viöbættum 25%. Greiddu þau
hjónin þessa viðbótmeð fyrirvara
og áskildu sér rétt á endur-
greiöslu, en fóru fram á þaö viö
Landsbankann, aö hann benti á
þann lagalega rétt, sem þessi
gjaldtaka styddist viö.
Meö bréfi dags. 5. sept. er
ákvöröun talin byggjast á heim-
ildum i I. og V. kafla laga nr.
10/1961 um Seölabanka Islands og
bent á samkomulag milli Seöla-
bankans og viðskiptabankanna
um aö gefa fólki kost á gjaldeyr-
iskaupum gegn þvi, aö „depo-
nera” fyrir hugsanlegri hækkun
hans.
Stefnendur segja, að sala á
væntanlegu gengi hafi verið
óheimil vegna ákvæöa um bann
viö verötryggingu fjárskuldbind-
inga nema samkv. heimild Seðla-
bankans, sbr. lög nr. 71/1966, 1.
gr. Þá telja stefnendur, að Seðla-
bankann hafi brostiö vald til aö
fella niður gengisskráningu án
samráös viö eöa með samþykki
rikisstjórnarinnar eða banka-
málaráöherra. Er i þvi sambandi
vitnað til fréttar i dagblaðinu VIsi
laugardaginn 24. ágúst 1974, þar
sem haft er eftir Lúðvik Jóseps-
syni, þáverandi viöskiptaráö-
herra, aö ekki hafi verið haft
samráö viö rikisstjórnina um niö-
urfellingu gengisskráningar og
þar af leiöandi hafi enginn rikis-
ráðsfundur verið boðaður um
máliö.
Jóhannes Nordal segir sbr.
nefnda fréttagrein, aö gengis-
skráning hafi oft veriö felld niöur
án samráös viö rikisstjórn. Slik
mál þurfi ekki aö fara fyrir rikis-
stjórn, en auövitaö hafi viðskipta-
ráöuneytiö vitaö um þessa
ákvöröun fyrirfram.
Fleiri rök voru færö fram af
beggja hálfu i málinu, en m.a.
benti stefndi á, aö gjaldeyrissala
hafi farið' fram skv. ákvöröun
Seölabankans eöa heimild og sé
þvi ekki vafi á þvi, aö skilyröum
laga um verötryggingu sé full-
nægt.
I vottoröi, sem aflaö var frá
Seðlabanka Islands, er sagt, aö
viðskiptaráöuneytinu hafi veriö
kunnugtum, að fella heföi átt nið-
ur gengisskráninguna, án þess aö
athugasemdir væru gerðar, og
eins er vitnaö til samráðs við for-
sætisráöherra. Loks er tekið
fram, að Seðlabankinn telur sig
ekki þurfa samþykki rikisstjórn-
ar til að fella niöur gengisskrán-
ingu.
t forsendum dómsins er fallizt á
þessa skoðun. Þar þykir 4. gr. 1.
nr. 10/1961 veröa skilin svo, aö
þar sem margar ákvarðanir
bankastjórnar Seðlabankans séu
svo mikilvægar fyrir þróun
efnahagsmála I heild, sé gert
ráö fyrir, að bankastjórnin hafi
náið samráö við rikisstjórnina
annars vegar og bankaráð
sem fulltrúa Alþingis hins
vegar. Með tilliti til þess,
að viðskiptaraouneytinu var
kunnugt um niðurfellingu gengis-
skráningarinnar, og staðfesting-
ar forsætisráðherra um samráð
viö hann, þykja ákv. 4. gr. 1. nr.
10/1961 hafa verið uppfyllt. „A
þessum tirna höfðu kosningar til
Alþingis nýfariö fram, unnið var
aö myndun nýrrar rikisstjórnar
og þannig aöeins timaspursmál,
hvenær sú stjórn, sem að völdum
sat, færi frá.”
Þess má aö lokum geta, að
stefnendurhafa ákveöiö að áfrýja
málinu til Hæstaréttar, ef þaö
veröur kUsift vegna þess aö hér
virðist "árkrafan undir þeim
mörkum, sem Hæstiréttur fjallar
annarsum, nema málsatvik gefi
sérstaklega tilefni til. — BS
UPPHAF BYLTINGAR í
ÍSLENZKRI MJÖLVINNSLU?
Gufusoðið mjöl
Þetta er nýjung á Islandi en
rikjandi vinnsla til dæmis i Nor-
egi og I Færeyjum. Fjárfesting-
arsjóöir tóku málinu illa og voru
aö heita má alveg lokaðir en þd
komst þetta af stað.
Hráefni i m jöl er gufusoðið og
mjölið þurrkað með gufu. Þess-
ar upplýsingar fékk Dagblaöið
hjá Heröi Vilhjálmssyni viö-
skiptafræöingi, einum aðstand-
anda slikrar mjölvinnslu i verk
smiöju úti i örfirisey. Hann seg-
ir, aö mjöl fengiö meö þessum
hætti sé sérstaklega gott til fisk-
eldis, loðdýraræktar og i ýmiss
konar fóöurblöndur. Þorskmjöl-
iö, sem verksmiðjan hefur
framleitt, hefur aö miklu leyti
veriö selt til Englands og
Þýzkalands.
Aöstandendur gufuvinnslunn-
ar telja þetta byltingu til hins
betra, en aö sögn Haröar Vil-
hjálmssonar máttu fjárfesting-
arsjóöir, sem venjulega fjár-
magna slikan rekstur, heita al-
veg lokaðir. Þvi var við veru-
lega byrjunarörðugleika að
etja.
Verksmiöjan vinnur úr um 140
tonnum af hráefni miöað viö 12
tima vinnu, og fást úr þvi magni
10—11 tonn af mjöli.
Eggjahvituefnin varðveitast
betur með þessum hætti en i
venjulegri m jölframleiöslu,
segir Hörður.
Lykt af þessu á ekki að spilla
heilsu fólks, þvi aö henni er eytt
i sérstökum þéttiturni.
Sams konar verksmiöja tók til
starfa i Dalvík um svipaö leyti
og þessi. Hún mun framleiða úr
60 tonnum af hráefni á sólar-
hring. —HH
GÖLDRÓTTUR MADUR,ZINNEMANN!
Zinnemann ræðir viö Sjakalann (i miöiö) meöan myndin var Itöku.
Laugarásbió. Dagur Sjakalans
(The day of the Jackal) 4F-k-k-k
140 min. Technicolour. Leik-
stjóri Fred Zinnemann.
Dagur Sjakalans er góð
mynd. Ég býst við að óhætt sé
að segja, að hún sé með þeim
betri, sem hér hafa sézt á þessu
ári. Zinnemann er með betri
leikstjórum i heiminum i dag
eins og fyrri myndir hans bera
glöggt vitni. Það er athyglis-
vert, hvernig Zinnemann tekst
að halda samúð áhorfenda með
Sjakalanum i lokaþætti mynd-
arinnar, þóttSjakalinn sé hvergi
nærri. Ennfremur er spennunni
haldið allt til enda, þótt allir viti
að gamli de Gaulle hafi dáið
drottni sinum á sóttarsæng. En
hvernig fer Zinnemann aö
þessu? Það er mjög einfalt.
Hann eltist viö smáatriði, sem
gefa myndinni raunveruleika-
blæ. Tökum til dæmis byrjun
myndarinnar. Þar er sýnt til-
ræði viö De Gaulle, sem mis-
heppnast. Þetta er sýnt i heim-
ildarmyndastil, nánast eins og
fréttamynd. Ég er ekki alveg
sannfærður um, að þetta mundi
virka á áhorfendur, sem ekki
væru búið að „prógrammera”
með sjónvarpsfréttum af
hryðjuverkum á hverju kvöldi
áriö út og inn. Og þetta notar
leikstjórinn sér, þ.e.a.s. við-
brögð áhorfanda viö vissum
táknum, sem hann sér á tjald-
inu. Hvað dettur manni fyrst i
hug, þegar maöur sér hóp vopn-
aðra lögreglumanna? Ég býst
við að flestir setji slikt i sam-
band viö ofbeldi i einhverri
mynd. Zinnemann aftur á móti
hættir að sýna beint ofbeldi, eft-
ir þvi sem liður á myndina.
Hann sýnir ofbeldi aöeins þrisv-
ar fyrir utan dauða Sjakalans.
Þ.e. tilræöið við de Gaulle i
byrjun myndarinnar, þegar
Sjakalinn drepur falsarann og
svo þegar hann er aö stilla inn
kikinn á rifflinum og melónan
springur i tætlur. Hins vegar
verður áhorfandinn varla var
viö það, þegar hann kyrkir
frúna, sem hann fór i rúmiö
með, eöa þegar hann drepur
hommann, sem hann lét pikka
sig upp I gufubaöinu. En alltaf
er undirtónninn sá sami alla
myndina út i gegn. Ofbeldi leiðir
af sér ofbeldi. Ofbeldi er alltaf
til staöar, beint eða óbeint. En
þrátt fyrir mjög góöa mynd eru
nokkrir áberandi gallar og
nokkrar spurningar sem ekki er
veitt svar við.
Aðal gallinn er sá, að þegar
búið er að dreifa söguþræðinum
yfir hvita tjaldiö i rúma tvo
tima, fer manni aö finnast
hann jafn götóttur og tága-
karfa.
Jú, jú, þaö eru mörg góö
augnablik i myndinni sem gera
hana fyllilega þess virði að fara
og sjá hana. En hraöinn er ekki
nógur til að réttlæta eða hylja
hinn þunna vef tilviljana og ó-
likinda. Sjakalinn, skemmtilega
undirleikinn af Edward Fox,
einn af ljósu punktum myndar-
innar, er nálægt skotmarkinu.
Franska lögreglan, þykkari, en
mý á mykjuskán, hefur kembt
húsþökin, mannfjöldann, göt-
urnarog holræsin. Sérstök sveit
mjög hárra öryggisvaröa hefur
fengiö skipun um aö raða sér
kring nm forsetann ,,án þess að
hann verði var við það.”
Og tvær spurningar, sem
gaman er að brjóta heilann um:
Hvar fékk Sjakalinn málningu
til að mála bilinn sinn, einmitt
þegar hann þurfti þess með?
Hvernig vissi hann, að þetta
sérstaka herbergi I þessu sér-
staka húsi mundi standa autt á
þeirri sérstöku stund, sem
heppilegust væri fyrir hann að
skoða de Gaulle i gegn um riffil-
sjónaukann?
Það er slæmt þegar áhorfand-
inn spyr sjálfan sig svona
spurninga að lokinni mynd, sem
greinilega er unnin með smáat-
riði i huga.
Kvik
myndir