Dagblaðið - 03.08.1976, Blaðsíða 11

I)A(iBLAÐIÐ. — ÞRIDJUDAC.UK .1. ACÚST 1976.
'
Bandaríska hlustunarkerfið
kostaði mannslíf órið 1965
— yfirvöld létu birta ósanna f rétt um atburðinn
I þessu blaöi og Vísi
undanfarið hefur mikil
umræða átt sér stað um neðan-
sjávarhlustunarkerfi banda-
ríska hersins við íslands-
strendur. Benedikt Gröndal
alþingismaður ritaði grein í
Alþýðublaðið fyrir einu og
hálfu ári. Hún hét „Urmull af
hlustunartækjum í hafinu um-
hverfis Island“. Þessi dufl,
sagði Benedikt, eru bæði frá
Sovétmönnum og Bandaríkja-
mönnum. Greinin komst ekki í
hámæli.
í endaðan júní ræddi Vísir
við Hörð Frímannsson yfir-
verkfræðing sjónvarpsins þar
sem hann staðhæfði, að Banda-
ríkjamenn hefðu hlustunar-
stöðvar i sjó, meðal annars við
Stafnes og Stokksnes.
Föstudaginn 16. júlí hug-
leiðir Benedikt Gröndal sama
mál í kjallaragrein í Dag-
blaðinu. Fátt nýtt kom fram í
þessari grein alþingismannsins.
Hins vegar er hún sérstakrar
athygli verð fyrir þá gagnrýni,
sem hann beinir að þögn og
upplýsingaleysi um varnarmál
landsins af hálfu bandarískra
og islenzkra yfirvalda. Hann
gagnrýnir stefnu þagnarinnar,
og telur jafnframt, að þessi
„vanhugsaða" stefna sé nú að
hefna sín.
„Veggur“ fyrlr
vestan....
Og í viðtali við sama blað
þremur dögum siðar segir
Benedikt:
„Ég hef hins vegar, bæði sem
blaðamaður og alþingismaður,
spurt hernaðaryfirvöld bæði
fyrir vestan haf og í Brússel um
þessi mál, en það hefur alltaf
verið eins og komið væri að
vegg.“
Daginn eftir spyr blaðið
Pál Asgeir Tryggvason
deildarstjóra varnarmála-
deildar utanríkisráðuneytisins
um þessi mál og þá stendur
ekki á staðfestingu yfirvalda:
„Auðvitað, — það er langt síðan
þetta kom til...“ hefur blaðið
eftir Páli í fvrirsögn.
í fyrrnefndu viðtali við
Benedikt Gröndal segir hann,
að það sé hald manna, að
Bandaríkjamenn hafi hafið
tilraunir með hlustunarkerfi í
sjó á árunum 1950 til 1955
og varið til þess miklum fjár-
hæðum. Hins vegar væri ekki
vitað hvenær þeir hefðu lagt
hlustunarkerfið hér við land.
Kannski, að deildarstjórinn í
varnarmáladeildinni geti upp-
lýst þingmanninn um það?
Og þó. Jafnvel þótt hann viti
það, þá hefur bandarískur
blaðafulltrúi hersins hér á
landi, Matson nokkur, upplýst í
Dagblaðinu 21. júli, að það sé
hernaðarleyndarmál hvenær
framkvæmdir við „varnarkerfi
Islands" i sjó hófust.
Framkvœmdir ó
Stafnesi 1965
Nú or mér ekki kunnug um
hvenær Bandarikjamenn hól'u
að leggja hlustunarstrengi í sjó
við ísland. A hinn bóginn er
mér kunnugt um, að íslenzkir
verkamenn í starfi hjá íslenzk-
um aðalverktökum unnu ásamt
bandarískum hermönnum við
slíka framkvæmd við Stafnes
1965, síðsumars.
Af þessu er ljóst, að athafna-
mönnum í forsæti hjá íslcnzk-
um aðalverktökum hafa verið
kunnar staðreyndir um „hern-
aðarleyndarmál", sem íslenzk-
um þingmanni hefur verið.
neitað um.
I grein Benedikts í Dag-
blaðinu kemur fátt nýtt fram
um staðreyndir málsins annað
en það, að í ljós kemur, að upp-
lýsingum um starfsemi og
framkvæmdir á vegum hersins
er haldið leyndum fyrir þing-
manni og þjóð.
Upplýsingar og
yfirlýsingar
Það er því ekki nema
eðlilegt, að efa setji að manni
um sannleiksgildi þeirra upp-
lýsinga, sem Einar Ágústsson
utanríkisráðherra segist hafa
fengið þess efnis, að engar
kjarnorkusprengur sé að finna
á Keflavíkurflugvelli eða
öðrum bækistöðvum banda-
ríska hersins hérlendis. Enda
verða yfirlýsingar ráðherrans
ærið lítið traustvekjandi, þegar
hann leyfir sér í tvígang að
minnsta kosti að nota sama
ánalega og bárnalega orðalagið
í fréttaviðtölum: „Ég trúi ekki,
að slík vopn séu á íslandi."
Þegar maður les slíkar yfir-
lýsingar ráðherra í ríkisstjórn
tslands vaknar sú hugsun hvort
verið geti, að ekki einu sinni
varnarmáladeild utanríkis-
ráðuneytisins sé kunnugt um
hvað sé yfirleitt á seyði þarna
suðurfrá, nema þá með
höppum og glöppum. Virðist
ekki augljóst, að bandaríski
herinn á Keflavíkurflugvelli
geti brallað hvern þremilinn
sem er án þess að íslenzk yfir-
völd hafi minnstu hugm.vnd
um.
Stefna þagnar
og lyga
Mér sýmst augljóst, að þetta
sé mjög alvarlegt mál og fylli-
lega timabært, að eftirlit
íslendinga með hernum sé hert
og upplýsingaskylda heryfir-
valda verði jafnframt ský-
lausari.
Benedikt Gröndal segir, að
stefna þagnarinnar hafi ríkt í
þessum málum og honum vitan-
lega hafi Bandarikjamenn
aðeins einu sinni viðurkennt að
eiga kapal. Sá festist í trolli
fiskibáts frá Hornafirði.
En yfirmenn bandaríska
hersins hafa einnig beitt fyrir
sig stefnu lyga og notað i því
skyni Morgunblaðið, eitt blaða.
Þetta er önnur hlið á þessu
máli og ekki síður alvarleg. Eg
er ekki að gera þvi skóna, að
Morgunblaöiö hafi vísvitandi
logið i því tilviki, sem ég hef í
huga, heldur hafi blaðamaður
þess þvert á móti verið leik-
soppur og látinn óafvitandi
framfleyta lygi bandarískra
hernaðaryfirvalda til að þagga
niður f óþægilegum orðrórai
með skjótum hætti, eða kæfa
sögusagnir í fæðingu
Upplogin frétt
Hér á ég við frétt, sem birtist
á baksíðu Morgunblaðsins 3.
september 1965.Fréttin hljóðaði
svo undir fyrirsögninni:
SJOLIÐI DRUKKNAR ÚT-
AF GARÐSKAGA —Smábát
með 4 sjóliðum hvolfdi.
„Eftir hádegið í gær voru
varnarliðsmenn á skemmti-
siglingu á smábátum vestan
Garðskaga, þegar einum
bátanna með fjórum
mönnum hvolfdi skyndilega.
Kjallarinn
Halldór Halldórsson
Nærstaddir menn sáu.
þegar bátnum hvolfdi og var
boðum þegar komið til
lands um að menn væru í
lífshættu. Þyrla var send á
staðinn og tókst að ná
þremur mannanna úr
sjónum, en sá fjórði mun
hafa fengið höfuðhögg, því
hann var rænulaus, þegar
hann náðist. Voru gerðar á
honum lifgunartilraunir,
þegar komið var til lands, en
þær reyndust árangurslaus-
ar. Maðurinn hét Harry Nor-
man Dame. Hann var kvænt-
ur og bjó í Portsmouth í
Rhodes-Island fylki í Banda-
ríkjunum. Hann hafði
starfað í bandaríska hernum
um 14 ára skeið.“
Þessi frétt er i öllum
aðalatriðum riing, og er gott
dæmi um það kapp, sem lagt
hefur verið á að hafa hljótt um
starfa þessara bandarisku
sjóliða hérlendis. í fréttinni er
hvergi getið heimildar. en ef
mér skjátlast ekki er hún
komin frá biaðafulltrúa
hersins.
Neðansjóvar-
sprengingar
Banaslys þetta átti sér ekki
stað „á skemmtisiglingu", eins
og fram kemur í „fréttinni",
heldur voru mennirnir við dag-
leg störf sín. Verkefni þeirra
var að sprengja rás frá land-
steinum og nokkra vegalengd,
út í sjó. Rás þessi var sprengd í
beinu framhaldi af gríðar-
miklum skurði, sem íslenzkir
verkamenn unnu við að gera
frá húsi í byggingu á Stafnesi,
skammt frá radarstöðinni, og til
sjávar.
Ég hef átt tal við mann, sem
starfaði á sínum tíma i þessum
íslenzka vinnuflokki hjá Aðal-
verktökum og kvaðst hann hafa
rætt við sjóliða úr þessum
sprengjumannaflokki. Sá vildi
sem minnst tala um verkefni
sitt og starf hér, en þó kom
fram, að hann væri í flokki
atvinnuhermanna án fastrar
búsetu og ferðuðust þeir víða
um heim í þágu bandaríska
hersins. Þeir hefðu sérþekk-
ingu á meðferð sprengiefna og
hlotið sérstaka þjálfun i neðan-
sjávarsprengingum. Síðast
höfðu þeir unnið að sams konar
verkefni í annarri heimsálfu og
komið beint þaðan hingað til
lands.
Grófu skurð —
en til hvers?
íslenzki vinnuflokkurinn,
sem vann að skurðgerðinni,
taldi á milli 20-30 manns og
gætu þeir, sem i honum voru.
staðfest þessa frásögn. Raunar
mun hafa verið svo, að engum í
flokknum var raunverulega
kunnugt um tilgang skurðarins,
sem þeir unnu við, fyrr en liðið
var á septembermánuð 1965. Þá
höfðu þeir unnið þarna um
nokkurt skeið og segir
heimildarmaður minn mér, að
þrátt fyrir ítrekaðar fyrir-
spurnir, hafi þeim aldrei verið
skýrt frá tilgangi skurðarins.
Og hann var engin smásmíði.
um sex metrar á breidd og frá
tveimur og upp í fjórar mann-
hæðir. íslenzku verka-
mennirnir spuröu verkstjóra
sinn oft til hvers skurðutinn
væri, en hann kvaðst ekki vita
það nákvæmlega.
Strengnum
komið fyrir
Hið sanna kom á daginn nótt
í september, þegar flokkurinn
var fyrirvaralaust kallaður út
og fluttur á vinnustað. Uti fyrir
ströndinni lá stórt strengjaskip
og úr því lá gildur kapall i
land og va.‘ honum haldið á
floti með flotholtum. I landi var
strengurinn bundinn í þrjár
jarðýtur og sýnir það hversu
stór hann hefur verið. Ein þess-
ara jarðýta var þá stærsta
jarðýta, sem til var hérlendis.
Heimildarmaður minn kvaðst
aldrei hafa séð jafngildan
streng, og gizkar á að hann hafi
verið um eitt fet i þvermál.
Strengnum var síðan komið
fyrir i skurðinum stóra, hann
hulinn og frá honum gengið
þannig, að ekki var að sjá að
landi hefði verið raskað.
Staðfesting á
almannarómi
Nú er ég ekki mjög fróður
um hernaðarlegt brölt og mikil-
vægi þess, en þó sýnist mér
þessi frásögn af framkvæmdum
á og við Stafnes vera enn
frekari staðfesting á gömlum
almannarómi um hlustunar-
kerfi í sjó við ísland. Auk þess
gefur þessi frásögn vis-
bendingu um hvenær þessar
framkvæmdir hófust hér við
land.
í þessu viðfangi er líka rétt
að minna á það, sem Hörður
Frímannsson yfir-
verkfræðingur sjónvarps lét
hafa eftir sér í Vísi á dögunum.
Nokkrum dögum áður hafði
Mórgunblaðið staðhæft í
fréttum, að hlustunardufl, sem
rak á land við Reykjanes væri
rússneskt. Raunveruleg stað-
festing á þessari frétt hefur
ekki fengizt, en á hinn bóginn
sagði Hörður í samtalinu við
Vísi, að dufl þau sem rekið
hefði á landi hér kynnu allt
eins að vera af amerískum toga.
Fyrir mér mega menn deila um
uppruna þessara dufla. Hitt er
þó Ijóst, að framkvæmdir við
bandarískt hlustunarkerfi í sjó
við ísland voru að minnsta
kosti hafnar 1965.
Hverjum ber
að trúa?
Nú er fávísum spurn.
Hvernig stendur á því. að
upplýsingum um þetta er
haldið leyndum fyrir Islend-
ingum um leið og erlend sér-
fræðirit á sviði hermála fjalla
um þetta sem staðreynd? Og
hið sama gildir um fréttir á
borð við þá. sem Visir birti
fyrir skemmstu úr virtu
visindariti, New Scientist, þar
sem beinlinis er staðhæft. að á
tslandi séu litlar kjarnorku-
sprengjur. Hvorutn ber að trúa,
sérfræðingum þessa visindarits
eða utanrikisráðherra Islands?
Að lokunt er rétt að taka
fram. að með frásögninni af
„skemmtisiglingunni" er ekki
verið að rugla saman tveimur
óskyldum atburðum.
Heimildarmaður minn er
minnisgóöur og tnan atburði
ljóslega. Ekki sizt vegna þess.
að liann var annar tveggja. sent
reyiuli að blása lifi i sjóliðann.
sem lézt.