Dagblaðið - 14.12.1976, Blaðsíða 10

10
DA(IBI.Af)ÍÐ. ÞRID.ínnAGUH 14. DESEMBER 1976
WMBUWB
frjálst, úháð dagblað
Utgofandi DagblaðiA hf.
Framkvæmdastjóri: Sveinn R. Eyjólfsson. Ritstjóri: Jónas Kristjansson.
Fróttastjóri: Jón Birgir Pótursson. Ritstjornarfulltrui: Haukur Helgason. Aðstoöarfrettastjori: Atli
Steinarsson. íþróttir: Hallur Símonarson. Hönnun: Jóhannos Reykdal. Handrít: Ásgrímur Pólsson.
Blaöamonn: Anna Bjarnason, Asgoir Tomasson, Bragi Sigurðsson, Erna V. Ingolfsdóttir, Gissur
Sigurösson, Hallur Hallsson, Helgi Pótursson, Johanna Birgisdóttir, Katrín Pólsdóttir, Kristín
Lýösdóttir, Ólafur Jónsson, Ómar Valdimarsson. Ljósmyndir: Árni Póll Jóhannsson, Bjarnleifur
Bjamloifsson, Sveinn Þormoösson.
Gjaldkeri: Þrainn Þorloifsson. Dreifingarstjórí: Mór E.M. Halldórsson.
Askriftargjald 1100 kr. a mónuöi innanlands. í lausasölu 60 'kr. eintakiö.
Ritstjórn SíÖumúla 12, simi 83322, auglýsingar, askriftir og afgreiðsla Þverholti 2, sími 27022.
Setning og umbrot: Dagblaöiö og Steindórsprent hf., Ármúla 5.
Mynda-og plötugerð: Hilmirhf., Síöumúla 12. Prentun: Árvak*"- hf.. Skeifunni 19.
Sólskinslög
Ef lýðræði á að vera virkt,
þarf almenningur að eiga ský-
lausa kröfu til að fá að vera
viðstaddur sérhvern fund opin-
berra stjórna, ráða og nefnda
og vera vitni í stóru og smáu
að hverju þrepi ráðagerða,
stefnumörkunar og ákvarðana hins opinbera.
Lýðræði á að framkvæma fyrir opnum tjöldum.
Borgarar landsins hafa sem þjóð ekki
framselt fullveldi sitt í hendur þjónustu-
stofnana sinna. Þjóöin veitir valdi til stjórn-
málamanna sinna og embættismanna, en getur
ekki veitt þeim vald til að ákveða, hvað
þjóðinni sé hollt að vita og hvað henni sé ekki
hollt að vita. Borgararnir eiga að gera kröfu til
takmarkalausrar upplýsingaskyldu stjórn-
valda, svo að þeir haldi tökum á stjórntækjum
þeim, sem þeir hafa efnt til.
Hugsunin í framangreindum málsgreinum
er kjarninn í nýjum lögum og lagafrumvörpum
um upplýsingaskyldu stjórnvalda, sem nú eru
að líta dagsins ljós í sumum ríkjum Banda-
ríkjanna. Fyrirmyndin virðist vera frá Florida-
ríki, þar sem þingmenn mega ekki einu sinni
tala saman í síma án þess að talið sé um að ræða
opinberan fund og lið í opinberri ákvarðana-
töku, sem segja beri borgurum landsins
efnislega frá.
í lagafrumvörpum um þetta efni eru
ákvæði til að hindra stjórnmálamenn í að halda
leynifundi til undirbúnings opinberum fund-
um. Til dæmis væri hér skylt að opna fundi
þingflokka, svo og klíkufundi einstakra hópa
innan þingflokkanna.
Einnig eru í þessum frumvörpum ákvæði til
að hindra lögfræðimenntaða menn, sem starfa
fyrir hið opinbera, í að líta á samband sitt viö
hið opinbera sem samband lögmanns við
skjólstæðing sinn og þar af leiðandi sem leynd-
armál. Slík leynd má aöeins ríkja í sambandi
við raunverulegan málfutning, en ekki hugsan-
legan málfutning.
Að sjálfsögðu fá íslenzkir stjórnmálamenn og
embættismenn fyrir hjartað þegar þeir lesa
þetta. Þeim finnst óbærilegt að hugsa til þess,
að almennir borgarar geti fylgzt með þeim í
stóru og smáu. Samt verður ekki betur séð en
að hin takmarkalausa upplýsingaskylda sé
framkvæmanleg í Florida og víðar vestra.
Bandaríkjamenn hafa tekið forustu á þessu
sviði í kjölfar Watergate-málsins. Meðal laga-
smiða breiðist þar út sú skoðun, að með opnun
stjórnkerfisins megi reyna að hindra slík mál í
framtíðinni. Með þessu eru þeir komnir fram
úr Norðurlöndunum í upplýsingaskyldu stjórn-
valda.
Á Norðurlöndunum eru til afar formföst lög,
sem fjalla aðeins um skjöl og bréfaskriftir hins
opinbera, en ekki um þær ráðagerðir, stefnu-
mörkun og ákvarðanir, sem eru á munnlegu
stigi eða einhverju ööru stigi en vélrituðu. Þar
hefur almenningur lögverndaðan aðgang að
skjölum og bréfum og þótti gott, unz nýjasta
þróun í Bandaríkjunum gerði þetta úrelt.
Það er til marks um forneskju íslenzkra
stjórnmálamanna og embættismanna á þessu
sviði, að ekki aðeins skortir okkur lög um
jpplýsingaskyldu stjórnvalda, heldur hafa þeir
í nokkur ár reynt að koma á lögum um víðtækar
takmarkanir á almennum aðgángi að opinber-
um skjölum.
r
Búizt er við bví. að KÍfurlee sáiræn vandamál skjóti upp kollinum meðai fólksins í Líbanon nú. Þegar
hinni tilgangsiausu styrjöld er lokið....og talið er. að ungmenni. eins og t.d. þessi unga stúlka:
sem beinan þátt tóku í styrjöldinni. bíði þess aldrei bætur.

Styrjöldin í Líbanon hefur kostað þúsundir mannslífa:
Geðheilsa fjórðungs
þjóðarinnar er í veði
I hinni nítján mánaða
borgarastyrjöld í Líbanon mátti
segja, að lífið á geðveikra-
sjúkrahúsi Líbanons í Beirút
væri eins og atriði úr hinni
frægu kvikmynd „One Flew
over the Cuckoo’s Nest“.,,A
meðan fólk, sem talið var
sæmilega heilt á geðsmunum,
hagaði sér eins og
geðsjúklingar fyrir utan
spítalann, virtust erfiðustu
sjúklingar okkar verða
rólegri," segir einn sál-
fræðinganna við spítalann.
Ég gat þess í fyrri grein
minni i Dagblaðinu þ. 6. þ.m. að
ég mundi ræða nánar um
samskipti okkar við Bandaríkin
og aðrar NATÖ-þjóðir og mun
ég þá snúa mér að
staðreyndum, sem fyrir liggja
um þau efni. Það verður þó
ekki gert nema að endurtaka
eitthvað af því, sem áður hefir
verið sagt. Okkur hefir verið
sagt, að vera erlends hers á
tslandi væri fyrir okkur gerð,
og þeim skoðunum mjög haldið
á lofti af þeim, sem í upphafi
sömdu um hana, en þetta er þó
ekki rétt nema að nokkru leyti.
Auðvitað er það styrkur fyrir
smáþjóð að standa i skjóli
þjóðasamtaka, sem líta á áras á
hana sem árás á þær allar, en
þetta er þó ekki nema önnur
hliðin á málinu.Þ.iðhefirmarg-
oft komið í ljós, að
viðsemjendur okkar um þessi
mál líta svo á, að landið okKar
sé þeim lífsnauðsyn, til varnar
þeirra eigin skinni og skiptir þá
litlu eða engu máli, hvað urn
okkur verður, sem eigunt
landið og lifum á þvi. Ef við
sjálfir leggjum mat á framlag
okkar til NATO má vafalaust
vefengja það, en þegar æðstu
menn samtakanna meta fram-
lag okkar til þeirra, er ólíklegt
að þar sé um ofmat að ræða. En
nú skulum við hlusta á mál
þeirra. Yfirmaður bandaríska
flotans í Evrópu, David H.
Bagley, sagði á blaða-
mannafundi í Ósló þ. 10 mars i
ár eftirfarandi: Island er einn
af hornsteinum varnanna á
norðurvæng NATO,- Kefla-
víkurstöðin hefur svo mikla
hernaðarþýðingu að ekki er
hægt að finna nokkra aðra her-
stöð eða flugvöll á norður-
vængnum, sem gæti komið i
staðinn fyrir hana.
Þá ætt: mönnum að vera i
„Sprenejur.flísar ogbyssukúlur
lentuá hverri einustu byggingu.
Þær komu í gegnum veggina,
loftið, hvar sem var. Bara það
eitt að hreyfa sig gatreynzt lífs-
hættulegt. En samt minnkaði
þörfin fyrir róandi lyf og önnur
lyf við geðsjúkdómum stórlega.
Örólegustu sjúklingarnir urðu
rólegri í mestu skothríðun-
um. Þeir settust niður og
horfðu á sjónvarp, spiluðu á
spil og hjálpuðu starfsfólkinu.“
Asfuriyeh geðsiúkrah'úsið,
fersku minni ummæli Dr.
Jósefs Luns, sem hann viðhafði
í ræðu er hann flutti í Brussel
þ. 13. maí sl. en þar sem hann
er framkvæmdastjóri NATO,
verða orð hans ekki vefengd.
Hann sagði: ísland er ómiss-
andi fyrir NATO og er eins og
ósökkvandi flugvélamóðurskip.
Hann spáði því, að ef banda-
Kjallarinn
Aron Guðbrandsson
lagið missti ísland, yrði strönd
Kanada víglína Bandaríkjanna.
Hann sagði líka. að ef NATO
missti Keflavík, þá þyrftu
bandaríkjamenn að koma sér
upp fjórum nýjum flotum. sent
kosta mundu 22 milljarða
dollara en sem mundu þó ekki
jafngilda Keflavík. Hér er
aðeins átt við stofnkostnað en
þá er eftir að halda þessum
flota úti. Það er eðlilegt að við
friðsamt fólk á íslandi eigum
eins og það heitir, er stærsta og
nýtízkulegasta geðsjúkrahúsið í
Líbanon. Það er á hæðunum í
hinum kristna hluta Beirút,
skammt frá flóttamanna-
búðunum Tal Zaatar og Jisr al
Basha, þar sem grimmilegustu
bardagar styrjaldarinnar voru
háðir. Það var í beinni skotlínu
eldflauga, stórskotaliðs og
vélbyssuskothríðar frá báðum
hliðum.
t vesturhluta borgarinnar
sagði annar gerðlæknir, sem
erfitt með að átta okkur á þess-
um svimaháu tölum, nema við
höfum einhverja viðmiðun, en
stofnkostnaðurinn einn jafn-
gildir um 70-földum fjárlögum
íslands eins og þau eru í ár, til
viðbótar þessu kemur svo bein
peningagreiðsla til NATO á
næsta ári, 22,08 milljónir
króna. Við. þessar rúma tvö
hundruð þús. manneskjur, sem
byggjum þetta land, þurtum
víst ekki að fyrirverða okkur
fyrir framlag okkar til hinna
sameiginlegu varna NATO, en
ummæli þeirra manna, sem hér
hefir verið vitnað til, staðfesta
það, að hér á landi er enginn
hermaður eingöngu til þess að
verja land okkar og líf. Þá hefir
verið minnst á nokkrar
staðreyndir í þessu máli og
næst snúum við okkur að hinu
mikla þjóðarstolti.
Eitt af því fyrsta sem maður
lærir í viðskiptalífinu er það, að
fátt fæst fyrir ekki neitt, og í
samskiptum þjóða er það sama
upp á teningnum. Þó eru til
undantekningar frá þessari
reglu. Ein slik er framlag okkar
til Bandarikjanna og annarra
NATO-þjóða. Þegar rætt hefir
verið um þaó, að Bandaríkjun-
um beri að greiða eitthvað fyrir
dvöl herliðsins hér, hafa ráða-
menn þjóðfélagsins brugðist
mjög undarlega við, jafnvel
þótt þeir viti, að allar varnir
hér eru miðaðar við landið
sjálft, vegna þess að það' er
Bandaríkjunum lífsnauðsyn
eins og sagt hefir verið hér að
framan. en það hefir undralítið
verið gert til þess að verja
fólkið, sem hér á heima, ef til
stórátaka kæmi. Þegar Banda-
ríkin hafa boðist til þess að
gera eitthvað í þá átt. hefir því
jafnan verið s.vnjað. Þó vita
allir að helmingur Jijóðarinnar
er í mikilli hættu á Stór-