Dagblaðið - 21.06.1977, Blaðsíða 11

IMC.BLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAC'.UH 21. JUNÍ 1977.
<>}i áhrif innan hins pólitíska
samtryggingakerfis, sem í raun
stjórnar þjóðarskútunni. For-
ysta ASÍ er uppbyggð eftir
sama lögmáli og afl þeirra sam-
taka er sterkur aðili i stjórn-
unarmálum. Fólkið og öll
þjóðin þekkir orðið þessa hlið
stjórnunarmála. Það er orðið
æði langt síðan þetta varð ljóst.
Ríkisstjórnir koma og fara —
og allt situr við það sama. Að-
gerðir og úrræði þau sömu,
hvernig sem stjórnmálaflokk-
arnir kýta og skammast frammi
f.vrir alþjóð en sannast sagna
eru þetta að stærstum hluta
látalæti, — allt i þykjustunni.
Völdum og aðstöðu er skipt í
réttum hlutföllum eftir vissri
prósentu í almennum kosning-
um og í sjálfum stjórnmála-
flokkunum. Lýðræðið er afl,
ekki hugsjón, — peningalýð-
ræði hefur tekið við og það
stjórnar.
Samningafundir
oða lótalœti
Ég hef áður í kjallaragrein-
um mínum rætt um þær samn-
ingaviðræður sem fram fóru á
Loftleiðahóteli milli Alþýðu-
sambands Islands og Vinnu-
veitendasambands íslands, —
röska tvo mánuði. Ég get vart
varizt þeirri hugsun að alvara
og heilindi sitji ekki í fyrirrúmi
— þegar horft er til þess hvað
tíminn er orðinn langur siðan
samningar hófust, — tíminn og
allur sá skari fólks sem við borð
þar hafa setið. Hvað kostar allt
þetta þjóðarbúið og hver
borgar þann brúsa? Já, sú þjóð
sem þetta leyfir sér er varla
efnahagslega illa sett, — hvað
finnst ykkur sem hér ráðið og
stjórnið — getur þjóðarbúið
þetta? Ég og við spyrjum. Það
hefði, hér áður fyrr, talizt til
stórtíðinda, á fyrri tímum
verkalýðshreyfingarinnar, ef
kjarasamningar einstakra
verkalýðsfélaga hefðu staðið
svo mánuðum skipti — en nú er
allt hægt. Þjóðin sjálf þolir eitt
og annað. Kannski er velmegun
— allir ríkir — gott er það. En
hitt er rétt og verður að muna
að þá voru samningagerðir ekki
orðnar eins flóknar og nú
virðist vera. Þeir voru þá ekki
orðnir að sérfræðingasamning-
um, sem svo enginn skilur, eins
og nú og þá voru ekki eins
margar tröppur í launastigan-
um sem nú — en þá vissi þó
fólkið um hvað það var að
semja, það vissi hver hlutur
þess var — buddan var þess
mælistika — en nú, vísitala og
rauð strik.
nýlegri könnun í sama bæ kom
fram, að % hlutar ellilífeyris-
þega höfðu litlar eða engar
tekjur umfram ellilífeyri ásamt
tekjutryggingu. Það sparifé,
sem þetta fólk hefur eignast er
auðvitað að engu orðið í verð-
bólgunni. Þær krónur, sem
kostað hafa vikustrit fyrir ára-
tug eða tveimur, nægja nú með
vöxtum og vaxtavöxtum fyrir
aðeins einni eða fáeinum
máltíðum. Lífeyrissjóðakerfið
kemur heldur ekki öldruðum
nema að mjög óverulegu gagni.
Verðbólgan eyðileggur það eins
og spariféð. Lífeyrissjóðakerfið
er greinilega ekki fyrir hina
öldruðu, heldur hina ungu, sem
vilja fá lánin úr því.
Lífeyrismál aldraðra eru
þjóðinni til vansæmdar og
íbúðamál margra þeirra eru f
verra ástandi en flestir gera sér
ljóst. Úrbætur á þessum sviðum
þola því enga bið. En það er
greinilega fleira, sem lika þarf
að hyggja vel að: Verkefni við
hæfi hinna öldruðu, félags-
skapur, möguleiki til ferða og
tilbreytingar.
1 áðurnefndri könnun kom i
Ijós, að skorturinn á verkefnum
eða vinnu við hæfi var mörgum
iildruðum raun. Daginn fyrir
sjötugt höfðu menn talist hæfir
til allra verka, jafnvel hinna
vandasömustu. Daginn eftir
þetta merkisafmæli teljast
menn til einskis nýtir, og þá er
hvergi neina vinnu að fá. Þá
þarf þjóðfélagið ekki lengur á
Kjallarinn
Garðar Viborg
Mér segir þó svo hugur að
stw- hluti þess fólks sem setið
hefur við samningaborðið á
Loftleiðahöteli skilji að stórum
hluta ekki þá samninga sem þar
hafa verið ræddir og gerðir.
Forseti ASÍ hefur haft við orð:
,,Við getum vart rætt um þessa
eða hina hliðina. Okkar sér-
fræðingar eru ekki búnir að
gera sína útreikninga. Við
bíðum þess.“ Þannig eru mál
verka- og launafólks í dag. Það
sem gildir og ræður eru út-
réikningar sérfræðinga og tölv-
ur sem gefa línurnar og ráða
því sem koma skal og ráða kjör-
um einstaklinga og þjóðar. En
þá má hugleiða — til hvers allt
þetta fólk, allur þessi herskari
sem hefur beðið og látið sér
leiðast á Loftleiðahóteli dag
eftir dag? Kerfið, — stjórn-
málaflokkarnir í landinu — eru
með sína akitora þar og skipa til
sætis þeim „brúðum" sem þeir
treysta bezt til að gæta hags-
ntuna sinna og gæta réttar
hvers flokks í réttum og lögleg-
um hlutföllum. Þeir ráða sínum
málum í hliðarherbergjum, og
þau eru mörg á Loftleiðahóteli.
Allir hinir sem nauðsynlegir
eru til meiri breiddar í anda
lýðræðis, — þess lýðræðis sem
stafur og andi stjórnarskrár
lands vors mælir á um. Þeir
sitja fundina í stóra salnum, —
i;n hinir hverfa á braut að
mestu — eða sitja og aðeins
hlusta af einlægum áhuga fyrir
velferð fólksins. En allt það
sem hér hefur verið dregið
fram og skilgreint, frá þeim
löngu fundarsetum á Loftleiða-
hóteli og öðrum þeim stöðum
sem fundir hafa verið haldnir
við samningagerðina, má rekja
til þess að kerfisflokkunum
hefur tekizt að gera Alþýðu-
samhand Islands að, — eða öllu
heldur tekizt að þynna ASl út í
fjöldasamtök — samtiik sem
rúmuðu allar starfsstéttir þjóð-
félagsins, hversu ólíkar sem
þær eru, — hagsmunir þeirra i
öllu andstæðir, — allt sett
undir eina sæng — samtrygg-
ingin er söm og jöfn utan sem
innan Alþingis.
Kjarasamningar
og forysta ASÍ
Hér áður fyrr, þegar ASÍ var
forystuaflið fyrir verkafólkið í
landinu, var baráttan einlæg og
samstæð, — án beinna áhrifa
frá stjónunálaflokkunum eins
og nú er orðið. Þá sömdu félögin
sjálf, hvert í sínu byggðarlagi
með tilstyrk heildarsamtak-
anna þegar þess þurfti, — en
nú eru þessar stéttir, þ.e. verka-
og launafólk þær sem seinast er
samið fyrir í kjarasamningum
þegar forysta ASÍ ræður ferð-
inni. Verka- og launafólk, sem
eru fjölmennstu starfsstéttir
innan heildarsamtakanna, eru
nú notaðar sem dráttarafl fyrir
kröfuvagn annarra starfsstétta
og þrýstihópa, sem i raun eiga
enga samleið með verkafólki
eða öðru launafólki. Forystan
styður fyrst þrýstihópana. Hér
er rétt að minna á að fyrsti
sáttafundurinn sem haldinn
var með sáttasemjara var 31.
marz — en þá lýstu aðilar
Vinnuveitendasambandsins því
yfir að aðalkaupkröfur ASl
yrðu ekki ræddar fyrr en sér-
kröfur einstakra starfshópa
lægju fyrir og væru að fullu
frágengnar, en þó breyttist sú
afstaða að nokkru af hendi VSÍ.
Krafa VSl var í raun ekki
óeðlileg ef horft er til kjara-
samninganna frá 1974, þegar
fag- og þrýstihópar sömdu á
eftir heildarsamningum ASÍ og
náðu þá mun betri árangri en
verka- og launafólk. En full-
ljóst ér að krafa VSl er bein
afleiðing þeirra, ég vil segja
svikasamninga sem forysta ASÍ
gerði þá, sem frægt er orðið.
En 14. júní er fyrst í alvöru
farið að ræða þær kröfur sem
verkafólk gerði á þingi ASÍ á
síðastliðnu hausti.
1 , alvöru talað —
hvernig má það vera að
þessar aðalkröfur verka- og
launafólks hafa svo lengi staðið
umræðulaust innan alls þess
hóps sem daglega, sumt langt
að komið, hefur dvalizt í sölum
Loftleiðahótelsins aðgerða-
laust og það í hart nær tvo
mánuði. Það má segja að þolin-
mæði þessa fólks sé aðdáunar-
verð — er ekki svo? Yfirvinnu-
bönn og verkföll hafa til þess
iíma verið notuð vissum stétt-
um og starfshópum til fram-
dráttar og kjörnir fulltrúar
látið það svo til átölulaust, eða
svo er að sjá á yfirhorðinu, —
hvað sem undir býr. Vinnu-
stöðvanir koma hart niður á
öllu launafólki, það ættu að
minnsta kosti þeir að vita sem
sitja við samningaborðið úr
hópum láglaunafólksins.
Flestir þeir sem fylgzt hafa
með samningum undrast þann
seinagang og ábyrgðarleysi sem
einkennt hefur störf þeirra
aðila sem á Loftleðahóteli hafa
setið og stjórnað hafa viðræð-
um í undirbúningi nýrra kjara-
samninga. Ljóst er þó og talar
sínu máli, að þegar fréttist hér
syðra að Alþýðusamband Vest-
fjarða væri þegar búið að semja
um sín kjaramál var eins og
stlfla brysti og þá hófust strax
linnulausir fundir hér syðra og
þá um þau mál sem til þess tima
höfðu ekki fengizt rædd, — að
sögn forystumanna ASl. Þá
fyrst þótti ljóst að hætta væri á
ferðum, sér í lagi ef fleiri
aðildarfélög fylgdu á eftir með
gerð sérsamninga utan við
stjórn ASl. Þá var engin fyrir-
staða til samninga um kaup og
kjör verka- og launafólks — þá
næsta dag var að mestu búið að
ná nýjum kjarasamningum
þessu fólki til handa.
Hér er fullljóst að samningar
þeir sem tókust fyrir vestan
höfðu stórtæk áhrif á samn-
ingamálin hér syðra og réðu
stóru um framvindu mála hér
syðra eða á Loftleiðahóteli,—
eins og komið hefur í ljós. Þjóð-
viljinn, sem út kom næsta dag
eða þann 14. júní, gladdist lítt
yfir því samkomulagi sem var
að takast þar vestra, eins og
meðfylgjandi forsíðufrétt ber
með sér. Hún var ekki feitletr-
uð eða mikið úr henni gert,
nánast falin í smá ramma.
Sérviðræður
á ísafirði
1 útvarpsfréttum I g*r-
kvöld var frá þvt greint aö
sérstökum kjarasamningum
væri um þaö bil aö ljtlka fynr
Vestfiröi. Þjóöviljanum er
kunnugt um aö á lsafiröi
bafa átt sér staö siöustu daga
sérstakar viöræöur milli
atvinnurekenda og fulltrúa
verkalýösfélaga á Vest-
fjöröum, og i sjónvarps-
fréttum 1 gærkvöldi var haft
eftir Pétri Sigurössyni, for-
manni Alþýöusambands
Vestfjaröa aö sérstakir
samningar fyrir Vestfiröi
yröu væntanlega undir-
ritaöir i dag.
Kjallarinn
Kjartan Jöhannsson
þeim að halda og telur sig
greinilega ekki hafa sérlega
miklum skyldum að gegna
gagnvart þeim. Með því að taka
frá mönnum alla vinnu svo
skyridilega og fiona þeim engin
verkefni, er grundvellinum
kippt undan lífi og lífsinnihaldi
margra. Þess eru dæmi, að þá
fyrst fari menn virkilega að
eldast, heilsunni að hraka og
menn eiginlega veslist þá upp á
skömmum tíma.
Hjá grannþjóðum okkar á
Norðurlöndum sá ég fyrir
nokkrum árum vinnu- og
föndurstofur, sem settar höfðu
verið á fót með þarfir aldraðra í
huga. Þær voru opnar obbann
úr deginum og menn gátu
gengið þar út og inn eins og þá
lysti. Sumir dvöldust lengi, en
aðrir skemur. Þarna voru hefil-
bekkir og trésmíðaáhöld, vef-
stólar og ýmis önnur áhöld til
frjálsra afnota. Greinilegt var
að margir notfærðu sér þessa
aðstöðu og þarna mátti sjá
margan fallegan grip. Vinnu-
stofur af þessu tagi geta veitt
mörgum hagnýt verkefni við
þeirra hæfi. Þar geta menn
fundið verk að vinna, þegar
vinnumarkaðurinn telur sig
ekki lengur hafa not fyrir þá. A
þessu sviði er áreiðanlega átaks
þörf hér á landi. Það kæmi mér
meira að segja ekki á óvart þótt
það myndi bæta heilsufarið hjá
mörgum öldruðum, að eiga
aðgang að svona vinnustofu og
þannig yrði jafnvel létt á þeirri
heilbrigðisþjónustu, sem nú er
svo mjög til umræðu að æði dýr
sé orðin í rekstri. — Hitt er svo
annað mál, að breytilegur eftir-
launaaldur og stigminnkandi
vinnutími með aldrinum er
vafalaust betra kerf' f.vrir
manninn, heldur en það kerfi,
sem nú tíðkast með fullri vinnu
til ákveðins dags, en síðan
engri. Verndaðir vinnustaðir
með léttri vinnu og stuttum
vinnudegi eru áreiðanlega lika
ákjösanlegir, þótt viðurkennt
skuli, að erfitt kunni að vera að
finna þann atvinnurekstur,
sem þá hentaði. En það væri
verðugt verkefni fyrir ábyrga
atvinnurekendur og félags-
málahreyfingar að leita uppi
slikan atvinnurekstur og koma
á fót vinnustöðum af þessu tagi.
Einsemd og fjötrar eru líka
stundum lífseinkenni hjá öldr-
uðu fólki. Ekki er bílaeign fyrir
að fara nema í undantekningar-
tilvikum. Aldraðir eru því upp
á aðra komnir um ferðalög,
lengri eða skemmri. Kunn-
ingjahópurinn fer smækkandi
ár frá ári, því að jafnaldrar
og félagar falla frá. Það er
vafsturssamt í þessu flókna og
stressaða þjóðfélagi að koma
sér af stað þó ekki sé nema í
smáferðalag. Peningaráðin
leyfa það kannski tæpast
heldur. Fáum þjóðfélagshópum
er þó félagsskapur og tilbreyt-
ing meira virði en öldruðum.
Vinnan styttir ekki stundirnar,
vinnustaðurinn er ekki lengur
vettvangur umræðna, um-
gengni og félagsskapar.
CVlof húsmæðra þótti á sín-
um tíma merk nýjung og
ótaldar munu þær húsmæður,
sem þess hafa notið. Um viku-
tima eða eitthvað lengur er
dvalist á fögrum stað á hóteli
eða i heimavist skóla fjarri
hversdagsleikanum. Allir
aldraðir ættu að eiga kost á
sams konar orlofi. Þetta er
ágæt tilbreyting og hvild frá
hinu vanahundna, sem fáir
aldraðir veita sér að öðruin
í sama blaði mátti lesa í
leiðara eftirfarandi ummæli:
„Vikum saman töfðu atvinnu-
rekendur kjaradeiluna með því
að kjósa fremur að ræða um
sérkröfur en um aðalmál samn-
inganna, vísitölutryggingu og
kauphækkunina sjálfa. Vikum
saman lögðu þeir sig fram um
að tína til alls konar smærri
atriði áður en kæmi að kjarna
málsins. Loks kom að vísitöl-
unni og nú hefur samkomulag
náðst um fyrirkomulag verð-
tryggingar launanna, sem er á
margan hátt betri en sú sem
áður hefur verið tíðkuð,
einkum að þvi leyti að launa-
menn verða ekki eins ber-
skjaldaðir fyrir verðhækkun-
um, strax eftir að verðbætur
hafa verið greiddar, og áður
hefur verið.“ Mig minnir þó að
álfka fullyrðingar hafi áður
hcyrzt þegar forystumenn ASl
hafa verið að lýsa afrekum sín-
um eftir gerð kjarasamninjga og
sum blöð hafa heldur ekki legið
á liði sínu um lofsöng til „trygg-
ingar stöðugleika kaupmáttar
launafólks".
Þegar kjarasamningar voru
gerðir 1976 mátti lesa í blöðum
ummæli formanns Dagsbrúnar
um þá samninga. „Þetta eru
viðnámssamningar, þegar á
heildina er litið. Hins vegar
eiga þessir samningar, að svo
miklu leyti sem nokkrir samn-
ingar geta það, að tryggja kaup-
mátt sem samsvarar meðal-
kaupmætti á siðastliðnu ári.“
Forseti ASl sagði eftir gerð
sömu samninga, þ.e. 1976:
„Einn af ljósu punktunum í
samkomulaginu er að það á að
tryggja að kjörin haldi ekki
áfram að versna. Það er mikill
ávinningur að fá rauðu strikin
eða kaupmáttarleiðréttinguna,
sem þýðir að vísitalan er nú
komin aftur að þýðingarmiklu
leyti inn í myndina.“
Það er eftirtektarvert að við
hverja gerð nýrra kjarasamn-
inga finnast alltaf nýjar leiðir
eða uppgötvast haldgóð ráð til
tryggingar kaupmáttar launa-
fólks. En því miður — ráðin
hafa oftast brugðizt einhverra
hluta vegna, að minnsta kosti
hefur budda fólksins mælt
þann veg, hjá launafólki, — en
það er ekki einhlítt. Vonandi er
umsögn og góðvilji leiðarahöf-
undar Þjóðviljans nú ný og
haldgóð frambúðarlausn —
örugg og pottþétt, — það
skulum við öll vona. En ljóst er
þó að í framtíðinni verðum við
að finna aðrar haldbetri og
fljótvirkari leiðir í gerð kjara-
samninga, leiðir sem valda sem
minnstri röskun í rekstri
þjóðarbúsins.
Garðar Viborg
fulltrúi.
kosti. Nú er reyndar hafin svo-
lítil tilraunastarfsemi af þessu
tagi. A sl. sumri átti ég þess
kost að fylgjast með svona
sumarorlofi, sem Styrktarfélag
aldraðra í Hafnarfirði gekkst
fyrir, og var þá dvalizt í Bifröst
í Borgarfirði í vikutíma. Þetta
var mjög ánægjuleg dvöl og
þátttakendurnir nutu hennar
greinilega mjög. Nokkur þeirra
hjóna, sem þarna dvöldust,
sögðu mér, að þau hefðu aldrei
búið svona saman á hóteli áður
og þau voru mjög hamingjusöm
með dvölina. Mér finnst að or-
lof eins og þessi fyrir aldraða
ættu að verða almenn og lög-
gjafinn ætti að ihuga að styrkja
þau ekkert síður en orlof hús-
mæðra var st.vrkt með almanna-
fé.
Þótt lífeyrismál og ibúðamál
aldraðra séu brýn úrlausnar-
efni, er líka mikilvægt að hugað
sé að öðrum atriðum, sem veita
lífsfyllingu, svo sem verkefn-
um við hæfi og skipulegu
sumarorlofi. Þetta eru verðug
verkefni f.vrir atvinnurek-
endur, félagsmálahreyfingar og
áhugamannafélög ekkert síður
en sveitarfélög og riki. Hinir
öldruðu hafa hörðum hönduin
byggt upp það þjóðfélag, sem
við nú lifum i. Skuld okkar við
þá er svo rík, að allir lettu að
leggja sainan til þess að greiða
hana.
Kjartan Jóhannsson
verkfra«ðingur.