Dagblaðið - 10.03.1978, Blaðsíða 13

Dagblaðið - 10.03.1978, Blaðsíða 13
DAGBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 10. MARZ 1978. Sigur Málfríðar Malfriður Einarsdóttir: Samastaður í tilverunni. Ljoðhus. Reykjavik 1977. Stærð 302 bls. „HERDÍS 0G ÓLÍNA ORTU VEL“ Hinn 23. október sl. varð Mál- frírtur Einarsdóttir 78 ára. A * umlirtnum 30 árum tæpum hefur hún skrifað þá t)ók sem nú f.vrir jólin kom út hjá Ljórt- húsum undir nafninu ..Sama- staður i tilverunni". Verk þetta er undarlegt sam- bland af heimspeki, æviminn- insum, ádeilu. mannlýsingum og hugleirtingum um skáldskap og tilveru. blandað hæfilegum skammti af kímni. Að baki er ísland fátæktarinnar frá alda- mótum og fram yfir síðari heimsstyrjöld. Og þvílik bók. Að lestri lokn- um hlýtur maður art spyrja: Hvernig í ósköpunum stendur á þvi að .blöðin" hennar Mál- fríðar hafa ekki verið gefin út fyrr? Lesandi spyr þrátt fyrir það að svörin eru skýr i bók- inni. T.d. á bls. 256-7 þetta: (Þær Munaðarnessystur sýna lærðum manni i Kaupmanna- höfn ljóðin sín) ...Sigríði var farið að langa til að gefa út ljóðmæli eftir sig og vildi fara með svrpuna og sýna hana lærðum manni. og. það gerði hún. Hún komst í samband við Sigfús Blöndal bókavörð.... Þessi höfðingshjón tóku okkur altillega, og fengum við te og kex. en mér óx i augum bóka- safn húsráðanda. Vísnagre.vin mín voru saman við. ógn um- komulaus. Doktorinn settist við skrifborð sitt og blaðaði í s.vrp- unni og kom svo fram og var ekki alveg ánægður, en sagði að Herdís og Ölína hefðu ort vel. Ekki hvatti hann Sigríði til að gefa út, heldur hvatti hann okkur báðar til að halda áfram að bulla." Þessi frásögn Málfríðar er saga íslenskra kvenskálda í ■ hnotskurn. Þær eru hvattar til að bulla, en að þær hafi eitt- hvað merkilegt að segja og segi það eins vel eða betur en - ..Herdís og Olína" (enginn dirf- ist að nefna Davíð eða Tómas) það eiga hinir lærðu menn oft erfitt með að sjá, þessir sem móta bókmenntasmekkinn og ráða prentvélunum. Bestu skáldkonur okkar vrkja fyrir vindinn eða þá eld- inn eins og Hólmfríður á Loft- inu í Ljósvíkingnum, en Mál- fríður orðar það svo: .....mér finnst óþarfi að hafa pappír og blek að millilið milli hugsan- anna og evðingarinnar..." (293). LÍFIÐ — GAGNSLAUS HJALLVIST í DIMMU Bók Málfríðar er þannig upp- bvggð að nærri lætur að lesandi hafi jafnt gagn af að lesa aft- asta kafla fyrst og feta sig fram eftir, eða byrja i miðju og rekja sig fram eða aftur. Af þeim sökum er erfitt að fjalla um efni bókarinnar í réttri tíma- röð. þess gerist heldur ekki þörf. Frásögnin lýtur sínum eigin tíma. Það er andrúm bókarinnar, blærinn sem leikur um lesanda. sem skiptir máli. Málfríður er feikilega næm á umhverfi sitt og hún kynnir okkur það með sérstæðri. hug- lægri frásögn svo að lesandi sk.vnjar aMa hluti með hennar augum. Hún lýsir áhrifum um- hverfis fremur en veruleika: ..Eg var hrædd í heiminum og þekk'ti hann ekki. enginn staður innan húss þar sem mér fannst mér vera alveg fritt. og þó hart að segja sMkt, en úti gnæfði fjaM gagurt yfir staðn- um og sjórinn strevmdi um hann. en landið berangur utan dyra og spruttu ekki grös. þvi síður tré. Best man ég eftir hjaMinum grásvörtum í grá- svörtu veðri og mikiM kuldi í hjaMinum. svona fannst mér ævi mín þá vera. gagnslaus hjaMvist i dimmu." (Málfríður 17 ára í vist í Borgarnesi bls. 215). . Lífið skoðar Málfriður í sögu- legu samhengi. enda þótt hún afneiti pólitík. þ.vki hún leiðin- leg, hafi t.d. látið fyrra stríð fram hjá sér fara af þvi henni likaði það ekki og blöðin hafi hrellt hana. þá verður hún ekki tekin á orðinu. Þetta er aðferrt hennar. úrdráttur og háð: „Svona norpuðum við tim aldir. konur á íslandi. eigandi varla nokkra bók.stundum ólæsar. og dóu allar úr leiðindum sem hneigðar voru til lesturs. en hinar tórðu og fvlla nú landið" (135). RÓMANTÍK Rómantík. suðræn ævintýr og dagdraumar eru ekki langt undan. Hún talar um að draum- arnir hafi verið það sem tengdi hana tilverunni á æsku- og ung- lingsárum: ..þvi snauðari sem dagarnir voru að viðburðum. því viðburðaríkari voru draum- arnir" (116). Og ein fyrsta endurminning hennar er: ..ég sá hóp af ungum kátum glöðum stúlkum konia sunnan túnið. þær voru klæddar i ljósa létta 'litfagra kjóla. eins og kæmu þær sunnan úr heimi úr hlýrra og betra landi..." (36). Eða þá hin „margumtalaða Magga" sem höfundi finnst að hefði átt að sitja ..prúðbúin alla (eða flesta) daga við bóklestur bréf- skriftir og fínt saumverk. ...æfa sig i samlagningu og frádraúti og hinum erfiðari greinum reikningsmenntarinnar. ... lát; færa sér matinn á silfurbakka ... koma aldrei út á töðuvöll nema í fegursta skini..." o.s.frv En eins og til að hle.vpa sér ekki RannveigG. Ágústsdóttir of langt út á hættusvæði ofur- tilfinninga bregður höfundur iðulega fyrir sig þeirri íróriiu sem kennd er við rómantik. ýtii virt manni með hn.vttnum at- hugasemdum sem draga úr mætti þess sem á undan er sagt. eins og kemur líka i niðurlagi ofangreindar lýsingar af Möggu: ....fara í hnattsiglingar með einkaritara. einkabílstjóra. Málfríður Einarsdóttir. Bók menntir einkaelskhuga. einkaþjónustu. Eins og Rabindranath Tagore." (95-6). Um ástina í ýmsum m.vndum er talað af raunsæi: „Ömmur mínar giftust báðar nauðugar. Guðríður sárnauðug. Þuríður nauðug. og ekki hló brúðkaups- dagurinn við henni. Allan daginn bað hún fvrir sér með þessari vísu: Mildi og góði meistarinn,/ miskunn slika ég þre.vi. / hugarmóðinn heftu minn / helst á þessum degi." (13) Og svo ekki meir um það. llún segir: „I ungdæmi mínu voru fátækir vinnumenn svo bágstaddir í ástalífi sínu ófull- nægðu..." og tilfærir dæmi. (98). Og í Borgarfirði hafi verið „hommi enginn svo vitað sé nema Ólafur gossari... lesbía þorði engin að vera". (139). Dauðinn er afgreiddur án til- finningasemi: „Fólkið var þarna flest ungt og var að deyja i rúmunum..." (276). „Hún dó snögglega að morgni dags. spýtti" (277). „Svo dó hann. Varrt mjög harmdauði nokkrunt frúm (ekki mér).“ (206). ALLT ER SAMTENGT í NÁTTÚRUNNAR RÍKI Hin ýmsu fyrirbæri um- hverfisins verða henni tilefni til heimspekilegra heilabrota eins og bækur. myndir og hið náttúrulega. t.d. flugur. en aldrei verður hún hátíðleg: „Mest voru mér hugstæðar litlu. já örlitlu pöddurnar sem lágu ofan á bárujárnsþökunum þegar heitast var og undu sér því betur sem nær suðuhita var á bárujárninu, líktust engu fremur en íslenskum mannslík- ömum á baðströndum Spánar. kolbrúnum. dauðyflislegum. í svækjuhita. En þessar pöddur voru litlausar, nenntu engu. ekki einu sinni að skre.vta sig svo hinu k.vninu litist á þær. enda k.vnlausar vlst. Og al- heimskar. Eins og skrokkarnir á sólarströndum Spánar." (58). Rauðsokkar hafa birt kafla úr bók Málfríðar í málgagni sínu og notað verk hennar á alþjóðlegum baráttudegi kvenna 8. mars f ár. Tilvitnanir sinar sækja þær einkum í kafl- ana „Umkomuleysi kvenfólks á íslandi" (134) „Otilhlýðilegar margar barneignir á íslandi" (133) og „Karlmannaveldið" (142) og fleiri slíka. Hér eru nokkrar tilvitnanir: .og hver h.jálpar þeim? Ekki karlmanna- samtökin. þau eru að drekka brennivfn og iðka ósæmilegt tal sin á milli. Og hrísið de.vr." (138-139)....og húsbóndinn kom. ábúðarmikill og stvggur og þóttist eiga hver rif jafnt í vinnukonum sínum sem eigin- konunni. og eiga með að láta þær eiga með sér börn. þó það væri dauðasök, og hverjum konuveslingi drekkt sem það lét unt sig spyrjast. en bóndinn slapp alloftast. því hann laug. Frá einni plágu til annarrar..." (136-137). „Frægur maður sf- skrifandi sagði kvenmenn ekki endast til ásta nema skamma hrið. karlmenn sagði hann endast alla tið og inættu þeir fá sér konu miklu vngri en þeir væru sjálfir. ættu raunar að gera það. gott væri að hafa nokkurra áratuga aldursmun. man ég nú ekki lengur orðrétt orð hans sem svo merkileg voru og mega ekki gle.vmast. Hann hét vist Jönas" (145). „Ég kvnntist öðrum hrægamminum lítillega alllöngu síðar. því hann var faðir minn, og get ég nú ekki Sannara orð talað en það. að f tungutak hans þótt mér ekki ýkjamikið varið. því bað var sem snúið úr i hött. upp fullt af ólíkindalátum. Þetta hafði hann upp úr sinu yfirlæti og mikilmennsku gagnvart kon- unutn..." (125). Mannlýsingar eru snilldar- legar. ótrúlega fjölbre.vttar og samdar af mikilli íþrótt. SKOPAST AÐ KÚGURUM Verkið er heil náma frá bók- menntalegu og félagslegu sjonarmiði. Sjaldan hefur lífi og stöðu kvenfólks verið betur lýst. Samúð mert undirokuðum. hvort heldur karl eða kona. gengur sem rauður þráður í gegnum bókina. A sama hátt skopast Málfrfður að kúguruin af báðuin kyn.jum — það er hennar vopn. skopirt — og í augum hennar stendur barátt- an ekki fvrst og fremst milli kvn.ja. heldur milli stétta. milli hins kúgaða og kúgarans. En það leiðir af sjálfu sér að i karlmannaveldi hljóta konur að vera í meirihluta hinna kúg- uðu. í frásögninni vega salt rómantík og raunsæi. draumur og veruleiki. Höfundur ber virðingu fyrir vinnandi fólki en hefur andúð á ónauðs.vnlegu striti með ónýtum verkfærum. Höfundur er meinhvass f um- sögnum sfnum um suma sam- ferðamenn en þorir lika að segja löst á sjálfri sér og sfnu fölki. Af öllu þessu verður hin litrfkasta frásögn og stfllinn eftir þvi sambland af ómeng- uðu aiþýðumáli (frá þeim tima er íslenskan var „töluð furðan- lega hrein af gömlum vana" (124) og svo fáguðu skáldamáli fagurkerans og meiningin er alltaf l.jös og skýr. A hverri síðu vegast á and- stæður. málið er kynngimagn- að, b.vltir sér á margar lundir og birtist i nýju og nýju ljósi svo að unun er að lesa. Þessi einkenni máls eru svo sannar- lega' ekki viðskila við inni- haldið, efni og form er samofið svo sem vera ber í hinum besta skáldskap. Komi sumir frá- sagnarþættir oftar en einu sinni fyrir eru þeir í öðru og óvæntu samhengr. dregnir nýj- um dráttum. Menn skvldu ekki lesa þessa bók eins og annál.ártöl og stað- revndaþrugl er nög fyrir á öðrum bókum. Þessi bók er iðandi líf. hún er síbreytileg. glettin eða grálynd. kát eða döpur eins og lund manns. En umfram allt er hún skemmtileg svo að lesendur biðja: Mættum við fá meira að he.vra. Málfríð- ur? Rannveig G. Agústsdóttir. 13 \ annarra SALORA Finnsku litsjónvarpstœkin 22" Verðkr. 335.000 26" Verð kr. 373.000 22” Verð kr. 384.600 m. fjarst. 26” Verðkr. 420.700m.fjarst. Vilberg &d Þorsteinn Laugavegi 80 símar 10259 —12622

x

Dagblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagblaðið
https://timarit.is/publication/260

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.