Dagblaðið - 08.12.1978, Side 15

DAGBLAÐIÐ. FÖSTUDAGUR 8. DESEMBER 1978.
1,1
..... .................
„MENN HALLAST ENN TIL KVENNA
og lítill
Lýsing sögunnar á Hrafnkeli er i
samræmi við fornsöguna: Harð-
drægur, miskunnarlaus, drottnunar-
gjarn — og ágengur í kynferðismálum
að auki. En Sámur Sundmanser gagn-
ólikur Sámi Hrafnkötlu. Og þar sem
sagan er við hann kennd hlýtur mynd
hans að standa í sjónarmiðju.
Sámur er lítill karl, segir Hrafnkell.
Látum svo vera. En einkum er yfir
honum eyðileiki, tómleiki. Samkvæmt
„kynferðislegri söguskoðun” höfundar
hlýtur ófarnaður hans að standa í
beinu sambandi við vanhæfni til getn-
aðar. Aftur og aftur er vikið að barn-
leysi þeirra hjóna. Sámur hefur því
engu að skila í hendur afkomenda.
Hann visnar eins og kalin grein á
meiði ættarinnar. Samt hefði hann
notið sín vel ef ekki hefði komið til sú
ættarskylda að etja kappi við Hrafn-
kel. Hann er friðsamur maður, unir
bezt hljóðlátri önn. 1 Hrafnkels sögu
einkennist Sámur af framgirni og
stærilæti („hávaðamestur úr ætt
vórri”, segir Þorbjörn). Sámur Sund-
mans er gagnstæðrar gerðar. Hann
segir við Þorbjörn þegar þeir hafa leit-
að sér liðsinnis á þingi árangurslaust:
„í þínum sporum liggur kannski beint
við að skríða í felur þegar á móti blæs.
Bók
menntir
Tryggvi er fæddur í Miðdal í Mosfellssveit og
hefur alið þar allan sinn aldur. Hann segir frá
atburðum, mönnum og málefnum, margskonar
veiðum og útivist, skíðaferð yfir Sprengisand,
gullgreftri, frumstæðum bílferðum og búskap í
kúlnaregni hernámsliðsins. Ratvísi Tryggva er
með ólíkindum og gæddur er hann dulrænum
hæfileikum.
S 9
ÖRN OG ÖRLYGUR
Vesturgötu 42, sími 25722
Per Olof Sundman: SAGAN UM SÁM,
Eiríkur Hreinn Finnbogason islenzkaði.
Almenna bókafélagið, Reykjavík 1978.277 bls.
Þessi skáldsaga er endurgerð Hrafn-
kels sögu Freysgoða. Atvik hennar,
persónur og réttarfar er fært til nútím-
ans. Á þeirri stórfelldu tímaskekkju
reisir Sundman verk sitt. Bændur sög-
unnar eru menntaðir erlendis og ráða
yfir ærnum vélakosti. En þeir reka mál
sin að hætti þjóðveldisaldar þar sem
framkvæmdavald er ekkert og menn
verða sjálfir að fullnægja dómum
þingsins. „1 öðrum löndum er til nokk-
uð sem heitir almenn ákæra,” segir
Sámur. „í öðrum löndum er einnig til
lögregla og fangelsi. En við eigum
heima i öðru landi, okkar landi.”
Friður og ófriður
Sagan hefst á lýsingu sviðsins, ey-
landsins friðsæla. „Samt eru margir
drepnir. Einnig blá augu geta haft gula
i slikju.” Vist liggja margir dauðir hjá
Sundman áður en lýkur. En það er eitt
helzta stílbragð hans að svipta atvikin
dramatískum þunga. Sagan er ekki
tragidía, heldur ekki „þroskasaga” eins
og Hrafnkatla hefur gjarnan verið skil-
greind.
Hvers konar saga er þetta þá? í
greinargerð Sundmans með sænsku
útgáfunni (sem gjarnan hefði mátt
fylgja þýðingunni) nefnir hann sögu
sína beinlinis túlkun á Hrafnkels sögu.
Að henni hefur síðustu áratugi beinzt
meiri áhugi fræðimanna en flestum
öðrum fornsögum. Tvenns konar túlk-
un hefur einkum borið á: Annars
vegar er ritskýring á trúar- og siðferði-
legum grunni sem tekur mið af sið-
fræði kristinna miðaldamanna (Sbr.
Hermann Pálsson: Siðfræði Hrafnkels
sögu). Hins vegar er svo félagsleg
túlkun þar sem inntak sögunnar er
skilgreint svo að það sé „fyrst og
fremst pólitískt: Valdastreita í stétta-
þjóðfélagi sem býr við ófullkomið rétt-
arfar” (Óskar Halldórsson: Uppruni
og þema Hrafnkels sögu).
Sundman víkur þessu hvoru tveggja
til hliðar. Úr trúarlegum þætti verður
ekki neitt. Alvöruþrungin áminning
Hrafnkels til Einars að fara ekki á bak
Freyfaxa verður svo hjá Sundman:
„En andskotinn skal eiga þig ef þú
ferðá bak hestinum.”
Hreyfiaflið
Ekki heldur eru átök Sáms og
Hrafnkels stéttabarátta i þeirri merk-
ingu sem það orð er venjulega skilið.
Enda er samfélaginu í rauninni svipt
burt sem áhrifavaldi með timaruglun
sögunnar. Eftir standa tveir menn á
beru svæði.
Og auðvitað er ekkert eftir sem
stjórnar gerðum þeirra þegar trúar-,
siðferðis- og félagslegum viðhorfum
sleppir, nema hvatalifið eitt. Hér er
sem sé Freud gamla sleppt lausum á
Hrafnkels sögu og var ekki vonum
fyrr!
1 upphafi sögunnar segir frá þvi að
kona Hrafnkels laðast mjög að Einari,
sautján ára unglingi, enda kemur brátt
svo að hún fer i rekkju til hans. En
áður en að því kemur og Hrafnkell sér
hvert stefnir eru örlög Einars ráðin:
„Þá strax er ákveðið að Einar skuli
,ekki lifa lengi. Því að Hrafnkell er ekki
sofandi.”
GUNNAR \
Stór karl
HERNÁMSLIÐSINS
Æviminningar
Tryggva Einarssonar í Miðdal
Það kostar þig ekki neitt. Ég þarf aftur
á móti að hugsa um virðingu mina. Ég
hef hvorki kjark né dirfsku til að gefast
upp. Skilurðu það? Það sem er þér
ódýrt greiði ég dýru verði.”
Hvar er konan?
Konur sögunnar er helzta framlag
Sundmans til persónusafnsins. Og ekki
þarf að spyrja að því hvaða hlutverki
þær gegna í Ijósi þess sem áður var
sagt. Ása er einna fyrirferðarmest.
Hún sængar hjá Einari í upphafi,
hefur deilt Hrafnkeli með konu hans
og gerir það til loka. Áður hefur hún
verið i tygjum viö Eyvind Bjarnason.
Og kannski er það einungis þess vegna
sem Hrafnkell fer að Eyvindi við
átjánda mann?
Barnleysið er ógæfan í lifi Áslaugar,
konu Sáms. Kannski er það í uppbót-
arskyni að hún hvetur Sám til að taka
við málinu gegn Hrafnkeli. Ása teflir
hins vegar rekkjunautum sínum
hverjum gegn öðrum og lætur Hrafn-
kel drepa Einar og siðan Eyvind.
Griðkonan Guðrún er alls staðar ná-
læg enda voru það örlög hennar „að
sjá of mikið.”
Hlutlægni
í stíl
Sundman skrifar hlutlægan stil.
Sem dæmi um skýrleik lýsingar er frá-
'sögnin af skotbardaga Hrafnkels og
Eyvindar. Þar er óhugnaðurinn einn
eftir. Meitlun stílsins dregur að sjálf-
sögðu dám af íslendingasögum. En
vitanlega blandast stíllinn með ýmsu
móti.
Ég efast um að Sundman hafi tekizt
að færa Hrafnkels sögu nær nútíman-
um eins og er yfirlýst markmið hans.
Enda er i þvi hrein mótsögn að gera
slíkt, ef menn vilja um leið leggja
áherzlu á ótímabundið og sammann-
legt gildi verksins. Sé Hrafnkels saga
klassískt verk — og það höfum við
fyrir satt — þarf einfaldlega ekki að
„módernísera” hana.
Kannski er réttast að lita aðeins á
Söguna um Sám sem leik kunnáttu-
sams höfundar með fornsögu. Og ef
hún er lesin þannig má hafa gaman af
henni. Hún er þá alltént til marks um
að Hrafnkatla er lifandi viðfangsefni.
íslenzk þýðing Eiriks Hreins Finn-
bogasonar er slétt og felld, en nokkuð
skortir á nákvæmni stílsins og þá festu
sem einkennir texta Sundmans. Þá er
hroðvirknislegt, þótt litlu skipti, að
bókin heitir aðeins Sámur á kápu og
kili. — Þýðingin er styrkt af norræna
menningarsjóðnum og verður trúlega
ekki fundið dæmigerðara verkefni
fyrir norræna samvinnu á bókmennta-
sviðinu.
Per OlofSundman.
BÓKSALA MEÐ BEZTA MÓTI
Bóksala er þegar orðin góð og
verður sennilega með allra bezta móti.
Þannig var hljóðið I bóksölum víða
um land er DB hafði samband við þá í
fyrradag. Voru þeir sammála um að
bækur hefðu ekki hækkað eins mikið
og margt annað á markaðinum á þessu
ári og væru margir auðsjáanlega hissa
á því. Bókin verður þvi sem fyrr vin-
sælasta jólagjöfin. Lauslega áætlað
virtist meðalverð á frumsömdu skáld-
verki vera um 6.500 krónur, en barna-
bækur færu margar niður fyrir 1000
krónur. Töluðu margir bóksalar um
mikla ásókn í fjölþjóðaútgáfurnar svo-
nefndu fyrir börn og unglinga, en þær
kosta sumar ekki nema 2000 krónur
V__———
og eru þó vandlega myndskreyttar. Á
flestum bóksölum var það að heyra að
sala á bókum væri nokkuð jöfn og
skæri engin bók sig áberandi úr hvað
sölu snerti enn sem komið er. Þó var á
þeim að heyra að Eldhúsmellur Guð-
laugs Arasonar væri mikið keypt af
nær öllum aldursflokkum. Sjö-
meistarasaga Laxness selst jafnt og
þétt, en þó sögðu margir bóksalar að
sú bók hefði ekki selzt eins ört og fyrri
bækur skáldsins. Af öðrum íslenzkum
skáldverkum töluðu menn um ágæta
sölu á bók Péturs Gunnarssonar Ég
um mig frá mér til min og væri það
helzt yngri kynslóðin sem keypti hana.
Einnig var sögð góð sala í Vatn á
myllu kölska eftir Ólaf Hauk Símonar-
son. Aðrar íslenzkar bækur sem bók-
salar voru sérlega ánægðir með voru
t.d. Öldin okkar og svo framhaldsbók-
in um Skálateigsstrákinn, skráð af Jó-
hannesi Helga. Hvað erlendar bækur
snerti bar öllum saman um aö gríðar-
leg sala væri þegar í nýjustu bók Ali-
stair MacLean og einnig hefði verið
stöðug sala nokkuð lengi í Vetrarbörn-
um eftir Deu Trier Mörch. Hobbit
eftir Tolkien virðist einnig ætla að
rjúka út. Hvað barna- og unglinga-
bækurnar snerti virtust Tinnabækurn-
ar ætla að verða vinsæl jólagjöf.
• AI