Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1968, Side 118

118
JORIS CAROLUS OG íSLANDSKORTHANS
kortinu, er var í eigu höfundarins, sem nú er látinn.1 2 Litlu munar á heitum kortanna,
en stærð þess er ekki tilgreind, og verður því engum getum að leitt, hvort hér er um
endurprentun Amsterdam-kortsins að ræða eða annað kort.
Ég hafði ekki blaðað lengi í plöggum þessum, þegar íslandsgerð kortsins fór að
koma mér furðu kunnuglega fyrir sjónir. Ef árfærslan var rétt eða nærri lagi, var
hér komin frumgerðin að Islandskorti Joris Carolusar.
ísland (Yslandia) er á h. u. b. 64^67° n. br. og 350° v. 1.-4° a. 1. Heimskauts-
baugurinn sker sunnanvert Mývatn og Barðaströnd, en núllbaugurinn Þykkvabæjar-
klaustur og Skjálfandaflóa. Lengdarmiðanir voru mjög á reiki um þessar mundir.
Sumir miðuðu við vestustu odda Afríku, en aðrir við Kanaríeyjar eða Azoreyjar.
Samstaða var engin um, hvort miða skyldi við austustu eða vestustu eyjar í eyja-
klösum þessum. Um þessar mundir sker núllbaugurinn þó oftast vestanvert Snæfellsnes.
Fyrir velvild bókavarða var mér gefinn kostur á ljósmynd af íslandshluta kortsins,
og birtist hún hér með þessum línum. I fljótu bragði virðist vera nokkur munur á
kortunum, en hann stafar af dálítið mismunandi cfanvarpi, sem rekja má til þess,
að hér er landið hluti stærri heildar, en hjá Joris Carclus er um sérkort landsins að
ræða.
Báðir styðjast við kort Guðbrands biskups eins og Mercator gekk frá því í korta-
safni sínu 1595. Nægir í því efni að benda á, að víkur heita alls staðar wick og jöklar
hokell í stað jokul hjá Orteliusi. í sömu átt benda hin undarlegu tvínefni, er koma
fyrir hjá Mercator, t. a. m Gilss og Gils fiord, Kolla og Kolla fiord, hvort sem Mercatcr
sjálfum er um að kenna, eða þeim, sem gerði eftirmynd af korti Guðbrands biskups
handa honum. Gleggsta einkenni kortsins er Lagarfljót. Á Mercator-kortinu er það
stöðuvatn eins og vera ber, en hér er það orðið að gríðarlöngum firði með fimm
eyjum eins og hjá Joris Carolus. Strandlínur, setning örnefna og gerð þeirra er mjög
„of it sama far“ hjá báðum, svo langt sem samanburður misstóra korta leyfir, því að
nöfn eru töluvert fleiri hjá Carolusi.
Annað nýbrigði á korti þessu er I. Gouberman (Gunnbjarnareyjar), sem koma hér
fyrir í fyrsta sinni, ef treysta má árfærslu Hondiusar-kortsins. Eyjarnar eru 7 að tölu
og liggja úti fyrir ísafjarðardjúpi, ekki gizka langt undan landi. Hér verður ekki
freistað að rekja íslenzkar frásagnir um Gunnbjarnarsker eða -eyjar. Þeirra er getið
í Landnámu á ýmsum stöðum, þar sem segir frá ferðum Gunnbjarnar Ulfssonar, en
hann á að hafa komið þangað einhverntíma á landnámsöld. Þeirra hefur sennilega
verið getið í Reisubók Björns Einarssonar í Vatnsfirði, sem nú er glötuð og fátt
vitað um með öruggri vissu. Loks má geta þess, að Jón lærði Guðmundsson segir frá
þeim í Stuttri undirréttingu um íslands aðskilj anlegar nátlúrur. Sumt í þeirri frásögn
er haft eftir Joris Carolus. Segir þar, að Gunnbjarnareyjar liggi „j útnordurshafi
undan ísafiardardiúpi og Adalvijkur ritabiargi“.1 Ekki er fullljóst af frásögninni,
1 J. Keuning, ti]v.rit., 69.
2 Islandica XV, 3.