Vísbending - 19.12.1994, Blaðsíða 11

fömum árum. Á árinu 1963 voru um 3% árs-
verka unnin í peningastofnunum, fasteigna-
rekstri og hjá tryggingafélögum en á þessu ári
er áætlað að hlutfallið verði komið upp í ríf-
lega 9%. Ársverkum fjölgar þó enn meira hjá
hinu opinbera en þar hefur vinnuaflshlutdeild-
in vaxið um 9 prósentustig, eða úr rúmum 9%
íum 18%.
Þess ber að geta að frá árinu 1991 hefur
úrvinnsla á ársverkum verið með nokkuð öðr-
um hætti en áður af ástæðum sem ekki verða
raktar hér. Áhrif þessa má þó telja óveruleg.
Hafa starfsgreinar mettast?
Þróun atvinnuskiptingarinnar endurspeglar
vel þær miklu breytingar sem orðið hafa á
atvinnuháttum og hag ýmissa atvinnugreina
hér á landi á undanfömum árum. Verulega
hefur fækkað í hefðbundnum búgreinum, m.a.
vegna þéttbýlismyndunar, breytts neyslu-
mynsturs og óhagræðis í framleiðslu. Sjávar-
útvegur gat lengi vel tekið við auknu vinnuafli
en nú á síðustu ámm hefur starfsfólki fækkað
verulega í greininni með minnkandi afla og
aukinni tæknivæðingu í veiðum og vinnslu
eins og sést glöggt á annarri af meðfylgjandi
myndum. Vart þarf að fjölyrða um þá stöðu
sem iðnaðurinn er í, en þar hefur lítil fram-
leiðni og nýsköpun ásamt sveiflukenndum ytri
skilyrðum hamlað vexti og viðgangi.
Lengi vel gat verslunar- og þjónustustarf-
semi á vegum einkaaðila og hið opinbera tek-
ið við því vinnuafli sem kom nýtt inn á vinnu-
markaðinn. Af um 58 þúsund ársverkunt sem
bættust við á árabilinu 1963-1994 vom hátt í
17 þúsund unnin hjá hinu opinbera, rúntlega
10 þúsund í verslunar-, veitinga- og hótelstarf-
semi og um' 10 þúsund í peningastofnunum,
hjá tryggingafélögum og í fasteignarekstri. Á
undanförnum árum virðist sem farið hafi að
gæta ákveðinnar mettunar í þessum starfs-
greinum m.t.t. vinnuaflsnotkunar. Þótt efna-
hagsleg stöðnun sé líklega ein helsta ástæðan
fyrir því að vöxtur vinnuaflsnotkunar í grein-
unum hefur minnkað mjög verulega á síðustu
ámm eða samdráttur orðið eins og sést á neðri
myndinni, gætu lleiri þættir leikið hér
hlutverk sem lítil áhersla hefur verið lögð á í
umræðum um atvinnumál að undanförnu. Hér
má í fyrsta lagi nefna að þær eiga það flestar
sammerkt að vera einkum bundnar við heima-
markað þar sem vaxtarmöguleikar eru tak-
markaðir. Það segir sig sjálft að verslunar- og
þjónustufyrirtæki verða ekki endalaust sett á
stofn til að þjóna innanlandsmarkaðinum
eingöngu. Hröð þróun í þessari starfsemi
framan af kemur ekki á óvart í ljósi bættra
lífskjara hér á landi sem að hluta til voru feng-
in að láni frá útlöndum. í öðru lagi hefur
krafan um lækkun nkisútgjalda orðið æ
háværari með árunum, ekki síst vegna óhóf-
legrar skuldasöfnunar, sem orðið hefur til að
draga úr vinnuaflsvexti hjá hinu opinbera. I
þriðja og síðasta lagi má svo nefna að aukin
menntun og tæknibreytingar kunna að hafa
aukið framleiðni nokkuð í verslunar- og
þjónustugreinum sem leitt hefur til þess að
færra fólk þarf nú til að sinna tiltekinni
þjónustu en áður.
Meðal annars vegna þessa er ekki víst að
þær atvinnugreinar hér á landi sem tekið hafa
tekið til sín lungann af vinnuaflinu á síðustu
árum muni auka vinnuaflsnotkun í réttu hlut-
falli við aukin efnahagsumsvif.
Atvinnustefna framtíðarinnar
Sú þróun sem hér hefur verið lýst er ekki
eingöngu bundin við Island. Alþjóðlegur
samanburður gefur til kynna að hlutdeild hins
opinbera á vinnumarkaðinum hafi sums staðar
aukist meira en hér á landi frá upphafi síðasta
áratugar, einkum annars staðar á Norður-
löndunum svo sem í Noregi og Finnlandi. I
Bandaríkjunum, Japan og Þýskalandi, þar sent
markaðshagkerfið er þróað, hefur gagnstæð
þróun átt sér stað, en þar hefur vinnu-
aflshlutdeild hins opinbera annaðhvort staðið í
stað eða minnkað lítillega. Samanburður leiðir
einnig í ljós að landbúnaður og iðnaður eru
víðast hvar á undanhaldi í atvinnulegu tilliti,
vægi verslunar hefur haldist nokkuð stöðugt
undanfarin ár en ýmis alþjóðleg þjónustustarf-
semi hefur verið að draga til sín æ fleira fólk.
Það leikur lítill vaft á að vaxtarbroddurinn í
efnahagslífi heimsins felst fyrst og fremst í
auknum alþjóðaviðskiptum og þá ekki síst á
þjónustusviðinu. Þetta hefur stjómvöldum
víða um heim orðið æ ljósara á síðari árum
sem sjá má af stóraukinni efnahagssamvinnu
niilli landa síðustu ár. Hér á landi varð þessi
vakning seinna á ferðinni en víða annars
staðar og má að vissu leyti segja að tilkoma
Evrópska efnahagssvæðisins hafi knúið Is-
lendinga til að fara að huga að frjálsari við-
skiptaháttum, einkum m.t.t. fjárfestingar og
þjónustuviðskipta, og gera nauðsynlegar ráð-
stafanir til að koma þeim breytingum á.
Aukin alþjóðavæðing kallar á nýjar og
breyttar áherslur í atvinnumálum sent m.a.
þurfa að fela í sér að auka veg atvinnugreina
sem eru frekar til tækni og þekkingar. Áætlað
hefur verið að skapa þurfi rfflega þrjú þúsund
störf hér á landi á ári hverju fram til aldamóta
svo halda megi uppi atvinnustigi og skapa
svigrúm fyrir fólk sem mun koma nýtt inn á
vinnumarkaðinn. Það er alveg ljóst, bæði mið-
að við þróunina hér á landi og ekki síst annars
staðar, að þau störf munu ekki verða til í versl-
unar- og þjónustugreinum sem keppa á innan-
landsmarkaði eða hjá hinu opinbera eins og
undanfarin ár.
Unnin ársverk í ýmsum atvinnugrcinum hér á landi árin 1963-1994
24.000
22.000
20.000
18.000
16.000
14.000
12.000
10.000
8.000
6.000
4.000
2.000
0
Heimild: Þjóðhagsstofnun.
□RACLE®
Fullnýting Qárfestingar í upplýsingatækni. ,
ORACLEÍsland Borgartúni 24 105Reykjavík Sími 91-618131 Fax 91-628131
VÍSBENDING
11