Vísbending - 19.12.1994, Blaðsíða 25

Landbúnaður á krossgötum
Helga Guðrún Jónasdóttir, forstöðumaður
Upplýsingaþjónustu landbúnaðarins
Sjaldan eða aldrei hefur nokkur atvinnu-
vegur hér á landi tekist á við jafn miklar
breytingar og landbúnaðurinn hefur gert á
undanförnum árum. Breytingaskeiðið mikla er
þó hvergi nœrri á enda og segja má að ein-
ungis sé nýlokið forleiknum að margslungnu
tónverki komandi aldarhvarfa.
Breytingar á þessum áratug
I byrjun áratugarins var undinitaður nýr
búvörusamningur fyrir sauðfjárrækt og mjólk-
urframleiðslu, þær tvær greinar landbúnað-
arins sem njóta ríkisstuðnings. í honum felst
ný landbúnaðarstefna sem svonefnd Sjö-
mannanefnd aðila vinnumarkaðarins, bændur
og ríkið mótuðu í sameiningu. Hagræðing,
minni ríkisstuðningur, lægra matvælaverð,
öflugri atvinnuvegur og aukin samkeppni eru
einkunnarorð nýja búvörusamningsins. I
tengslum við samningagerðina var síðan
ákveðið að leggja meiri áherslu en áður á
trjárækt og landgræðslu, en lítið hefur orðið úr
þvf enn sem komið er. Niðurgreiðslur á heild-
söluverði voru lagðar niður og í stað þeirra
teknar upp beingreiðslur til bænda til
hagræðingar og einföldunar. Umdeilt verð-
jöfnunarkerfi mjólkuriðnaðarins var lagt nið-
ur, útflutningsbætur afnumdar, úreldingarsjóði
fyrir mjólkuriðnaðinn komið á fót og um-
fangsmiklum niðurskurði í sauðfjárrækt
hrundið af stað til að laga framleiðslu kinda-
kjöts að neyslu landsmanna.
Þessi uppstokkun hefur m.a. leitt til þess að
útgjöld ríkisins til landbúnaðar hafa dregist
saman um rúrnan þriðjung á síðustu tveimur
árum og tekjur í sauðfjárrækt hafa dregist
saman um 25-30%, svo dæmi séu nefnd.
Helsti hvatinn að uppstokkuninni var annars
vegar krafan um hagræðingu í landbúnaðinum
og lægra matvöruverð og hins vegar fyrir-
sjáanleg umskipti á rekstrarumhverfi land-
búnaðarins með aðild Islands að EES og
GATT-samkomulaginu.
Lækkandi verð
Á undanförnum árum hefur þróunin að
ýmsu leyti snúist til hins verra fyrir landbún-
aðinn með þeim afleiðingum að afkoma
margra bænda hefur versnað. Framleiðsla
hefur verið að dragast saman, sér í lagi í
sauðfjárrækt, og þróun á skilaverði til bænda,
svonefndu framleiðendaverði, hefur verið
óhagstæð í langflestum búgreinum.
Ef litið er á vísitölur framleiðendaverðs á
árunum 1989 til 1. september 1994 kemur í
ljós að bændur eru að fá um 60% af því verði
sem þeir fengu á árinu 1989 fyrir algengustu
neysluflokka svína- og nautakjöts, um 70% af
framleiðendaverði eggja, rúm 75% af fram-
leiðendaverði kjúklinga og 85% af fram-
leiðendaverði hrámjólkur og sauðfjárafurða.
Hér eru algengir afslættir á heildsölustigi ekki
meðtaldir, þannig að raunlækkun til bænda er
oft á tíðum meiri en þessar tölur gefa til
kynna.
Hið jákvæða er að þessar verðlækkanir
hafa stuðlað að verulegri lækkun á matvöru-
verði þótt fleira komi þar reyndar til, s.s.
verðstöðugleiki og gengisþróun.
Fækkun framleiðenda
Framleiðendum hefur að sama skapi
fækkað. Ef litið er á tjölda lögbýla með fram-
leiðslurétt (kvóta) í mjólkurframleiðslu og
sauðfjárrækt verðlagsárin 1988/89-1993/94
kemur í ljós að þeim hefur fækkað úr 4.005 í
3.246, eða um rúm 18%. I aðalatriðum hefur
smæstu framleiðendunum í báðum greinum
fækkað en hreinum mjólkurframleiðendum
hins vegar fjölgað. Þessar tölur segja því ekki
alla söguna en ljóst er að umtalsverð fækkun
hefur verið í þessum hefðbundnu búgreinum,
þar sem tæp 70% verðmætamyndunar í land-
búnaði á sér stað. Á árunum 1989-1993 fækk-
aði svínabændum um tæpan fimmtung, kjúkl-
ingabændum um tæpan fjórðung og eggja-
bændum um nærfellt helming. Þá fækkaði
garðyrkjubændum á þessum tíma um 7%,
kartöflubændum um tæp 40% og loðdýra-
bændum um rúman helming.
Fjölgunar verður ekki vart nema í örfáum
búgreinum, s.s. hjá hrossabændum, en þar
hefur orðið um helmingsfjölgun, og hjá ferða-
þjónustubændum. Þeim hefur reyndar farið
fækkandi frá árinu 1992 eftir stöðuga fjölgun
fram að þeim tíma, sem bendir til þess að
ákveðin mettun sé að eiga sér stað innan
þeirrar búgreinar.
Ymsir fylgifiskar þessarar neikvæðu þró-
unar eru atgervisflótti úr atvinnugreininni og
sundurlyndi og ósamstaða innan bændastéttar-
innar, sem bætist við hefðbundinn hrepparíg.
Bændur eru að missa tökin á sölumálum
sínum sem hefur m.a. torveldað samruna og
Vísitölur framleiðendaverðs 1989-1994
September ár hvert
VÍSBENDING
25