Frjáls verslun - 01.04.1940, Page 4

GÍSLI J. JOHNSEN
Verzlunin í Eyjum um aldamófin
„Frjáls verzlun" hefir oft vakið athygli á
því, að nauðsynlegt sé að rituð verði sem allra
fyrst íslenzk verzlunarsaga og þá einkum saga
tímabilsins, sem liðið er síðan verzlunin var gef-
in frjáls. Þá mun koma í ljós, hve mikið var af-
rek íslenzkrar kaupmannastéttar, er hún tók við
verzluninni af erlendum mönnum og braut ís-
lenzkum viðskiptum nýjar leiðir um flest lönd
heims. Frjáls verzlun hefir við og við flutt stutta
þætti um viðskiptaástand liðinna tíma, en auð-
vitað er þar aðeins stiklað á því stærsta. I þetta
sinn snéri ritið sér til Gísla J. Johnsen stórkaup-
manns, og fer hér á eftir frásögn um verzlunar-
hætti í Vestmannaeyjum kringum aldamótin síð-
ustu:
Það er ekki lengra síðan en fyrir 40 árum eða
rétt fyrir aldamótin, að verzlunin í Vestmanna-
eyjum var að kalla al-dönsk. Þar var þá aðeins
einn íslenzkur kaupmaður, Gísli Stefánsson, en
megnið af allri verzlun var í höndum þeirra
Brydes-feðga og verzlunar N. N. Thomsens, en
þá verzlun keypti Bryde 1894. Og þar með hafði
hann þá einnig lagt undir sig allar verzlunarlóð-
ir í Eyjum. Brydes-verzlanirnar voru tvær
og átti hvor feðganna sína verzlun. Þessa
aðferð munn þeir hafa haft til þess að komast
í kring um þau lagaákvæði, að ekki mætti
sami maður hafa fleiri en eina verzlun á
sama verzlunarstað. — Bryde eldri hafði hina
svonefndu Garðsverzlun, og var „faktor“ eða
verzlunarstjóri maður að nafni Jóhann Bjarna-
son, en Bryde yngri verzlaði í Juliushaab og
hafði lengst af Gísla Engilbertsson fyrir faktor.
Faktor hjá Thomsen var Jes Thomsen, danskur
maður. Gísli Stefánsson, sá sem áður er
nefndur, hafði ekki mikla verzlun, hann hafði þó
ýmsar vörur á boðstólum og pantaði hitt ogþetta
fyrir menn. Verzlunarhættir við Brydes-verzlun
voru þá svipaðir því, sem víðast tíðkaðist meðal
danskra kaupmanna. Afurðir voru teknar og
greiddar með vörum en peningar sáust naumast.
Útgerð skipti Bryde sér ekki af, nema hvað þeir
gerðu út verzlunarskip sín á hákarl, ef þau komu
snemma á vorin, til þess að láta þau hafa eitt-
hvað að gera. Mikil viðskipti hafði Bryde við
Rangárvalla og Skaftafellssýslur en sama og
engin við Árnessýslu.
Á árunum milli 1880—1895 fór rnjög margt
fólk úr Eyjum til Ameríku. Ástæðuna til þessa
flótta má rekja til þess, að árferði til sjávar var
illt þessi ár og ástand í byggðarlaginu að öllu
leyti ekki gott. Eitt af því, sem lamaði almenn-
ing hvað mest var hin bágborna verzlun, en hún
var ill að því leyti, að vörurnar voru fábreyttar
og dýrar, en hins vegar verð á innlendum af-
urðum afar lágt. Þegar fátækir útgerðarmenn
áttu í hlut var það gert að skilyrði af verzlunar-
innar hálfu, að ef þeir fengju veiðarfæri þá
seldu þeir fiskinn blautan upp úr sjó. Heimilið
missti þá alla atvinnu við fiskverkun og þegar
aflamagn var lítið kom þetta hart niður. Þeir
menn, sem slíkum aðferðum voru beittir kom-
ust aldrei úr skuldum, voru efnalegir kryppling-
ar alla sína tíð. Með slíkri verzlun og þeirri, sem
þá tíðkaðist í Eyjum var almenningi haldið niðri.
Allt stóð í sömu sporunum og fyrir áratugum.
Ekkert nýtt kom til sögunnar, er bætti hag al-
mennings. Vinnuaðferðir og verkunaraðferðir
voru gamaldags og viðskiptahættir voru keyrðir
í fjötra hinnar erlendu einokunar, en innlendir
menn höfðu lengi vel ekki fjármagn milli handa
né hugrekki til þess að stofna verzlanir.
Einokunarveldi Brydes stóð fram að aldamót-
uinum, en þá komu innlendir kaupmenn til sög-
unnar, sem brátt fengu miklu áorkað til umbóta.
Gallar þeir, sem voru á Brydes-verzlununum
hafa án efa ekki verið að kenna illvilja hinna
4
FRJÁLS VERZLUN